­­Տէրն Աս­տո­ւած իր հա­րա­զատ Որ­դին՝ Ք­րիս­տոս ղրկեց աշ­խարհ մար­դու սի­րոյն հա­մար։ Աս­տու­ծոյ Որ­դին, երկ­րա­ւոր ա­ռա­քե­լու­թեան ա­ւար­տին խա­չո­ւե­ցաւ, թա­ղո­ւե­ցաւ ա­պա յա­րու­թիւն ա­ռաւ։ Եւ Ան իր ե­տին թո­ղեց Ս. ­­Խա­չը եւ հե­տա­գա­յին Ս. Ա­ւե­տա­րա­նը, որ­պէս կա­պը

երկն­քի ու երկ­րի, Աս­տու­ծոյ եւ մար­դու մի­ջեւ։

Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով բազ­մա­մի­լիոն մար­դիկ մկրտո­ւե­ցան ու կո­չուե­ցան քրիս­տո­նեայ եւ Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով կրօն­քը կո­չո­ւե­ցաւ քրիս­տո­նէու­թիւն։ Այս­պէս ծնունդ ա­ռաւ քրիս­տո­նեան, միեւ­նոյն ա­տեն հի­մը դրո­ւե­ցաւ քրիս­տո­նէա­կան վար­դա­պե­տու­թեան։ Եւ ա­հա քիչ ժա­մա­նակ մը ետք, կա­ռու­ցո­ւե­ցաւ նաեւ Ք­րիս­տո­սի տու­նը, որ կո­չո­ւե­ցաւ ե­կե­ղե­ցի։

Սկզբ­նա­կան շրջա­նին, հա­կա­ռակ ո­րոշ դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րու, նոր կրօն­քը լաւ ըն­թաց­քի մէջ էր եւ Աս­տո­ւա­ծա­յին պա­տո­ւի­րան­նե­րուն հա­մա­ձայն։ ­­Յան­կարծ Ք­րիս­տո­սի ժո­ղո­վուր­դը, որ մէ՛կ ամ­բող­ջու­թիւն կը կազ­մէր, սկսաւ փո­խո­ւիլ։ ­­Մէկ թի­ւը դար­ձաւ եր­կու, ե­րեք, չորս, հինգ եւ ա­ւե­լի։ Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նը մնաց ան­փո­փոխ եւ հաս­տա­տուն, բայց կրօն­քին մէջ ըմբռ­նու­մի եւ ու­սու­ցու­մի լուրջ տար­բե­րու­թիւն­ներ յա­ռա­ջա­ցան։ Ա­ւե­լի ետք ա­նոնց շուրջ հար­ցեր ծա­գե­ցան եւ ե­կե­ղե­ցին բաժ­նո­ւե­ցաւ տաս­նեակ հա­մայնք­նե­րու։

Ք­րիս­տո­սի մա­սին կա­տա­րո­ւե­ցան տե­սա­կա­ւոր վեր­լու­ծում­ներ ու բա­ցատ­րու­թիւն­ներ, ո­րոնք դար­ձան հա­մայնք­նե­րու հի­մե­րը։ Ք­րիս­տո­սի ա­նուան տակ աս­տո­ւա­ծա­բա­նա­կան հա­մալ­սա­րան­ներ բա­ցո­ւե­ցան, ո­րոնք գոր­ծե­ցին հա­մայն­քի մը յա­տուկ կա­նոն­նե­րուն հա­մա­ձայն։ Ա­ւե­լին, Ք­րիս­տո­սի ա­նո­ւան տակ բազ­մա­թիւ մի­ջազ­գա­յին ժո­ղով­ներ գու­մա­րո­ւե­ցան ու տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կո­ւին, ո­րոնք հա­ւա­նա­բար կը կա­տա­րո­ւին ե­կե­ղե­ցի­նե­րու մի­ջեւ հե­ռա­ւո­րու­թիւ­նը պա­հե­լու նպա­տա­կով։ ­­Յի­շա­տա­կի խմբա­յին նկարն է, որ թե­րեւս ա­նոնց ի­րար կը միաց­նէ։ Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով բա­րե­սի­րա­կան ան­թիւ հաս­տա­տու­թիւն­ներ հիմ­նո­ւե­ցան եւ տա­կա­ւին կը հիմ­նո­ւին, ո­րոնք օգ­տա­կար կը դառ­նան ընդ­հան­րա­պէս ի­րենց հե­տե­ւորդ­նե­րուն։ ­­Մին­չեւ իսկ Ք­րիս­տո­սի ծննդեան ու յա­րու­թեան տօ­նե­րը սկսան տօ­նա­կա­տա­րո­ւիլ տա­րին մի քա­նի ան­գամ։

Ե­կե­ղե­ցի­նե­րը բաժ­նո­ւե­ցան եւ Ք­րիս­տո­սի ժո­ղո­վուր­դը ի­րենց մի­ջեւ բաժ­նե­ցին դժբախ­տա­բար։
Երբ Ք­րիս­տոս աշ­խարհ ե­կաւ իր ա­նու­նով մարդ չկար, այ­սինքն ոչ մէկ քրիս­տո­նեայ գո­յու­թիւն ու­նէր։ Ան էր միակ քրիս­տո­նեան։ Եւ Ան ապ­րե­ցաւ ու գոր­ծեց հե­թա­նոս կամ այ­լակ­րօն մար­դոց մէջ։ Իր նոր վար­դա­պե­տու­թիւ­նը տա­րա­ծեց ոչ քրիս­տո­նեայ աշ­խար­հին մէջ, այլ խօս­քով՝ ու­սու­ցա­նեց օ­տար­նե­րուն։ Կ­րօն­քի կամ հա­ւատ­քի տար­բե­րու­թիւն չդրաւ ոե­ւէ մար­դոց մի­ջեւ, այլ քա­ջա­բար կանգ­նե­լով բազ­մու­թեան մէջ՝ քա­րո­զեց եւ Աս­տու­ծոյ պա­տո­ւի­րան­նե­րը փո­խան­ցեց։

Այդ բո­լո­րին զու­գա­հեռ՝ Ք­րիս­տոս հրա­շա­գոր­ծու­թեամբ բժշկեց նաեւ կոյ­րը, համ­րը, ան­դա­մա­լոյ­ծը, ծանր հի­ւան­դը։ Աս­տո­ւա­ծա­յին զօ­րու­թեամբ ան­կա­րե­լին կա­րե­լի դար­ձուց մար­դու սի­րոյն հա­մար։ ­­Քա­ջա­լե­րեց յու­սալ­քո­ւած­նե­րուն, օգ­նեց տկար­նե­րուն, կար­գի հրա­ւի­րեց ա­նօ­րէն­նե­րուն։ Ու այս բո­լո­րը կա­տա­րեց ա­ռանց խտրու­թեան։ Ան ե­կաւ մար­դուն քրիս­տո­նէու­թեան ճա­նա­պար­հը ցոյց տա­լու։ Իսկ ընտ­րու­թիւ­նը թո­ղուց մար­դու ա­զատ կամ­քին։

Ք­րիս­տո­սի մար­դա­սի­րա­կան ու դաս­տիա­րակ­չա­կան գե­ղե­ցիկ պատ­կե­րը գի­րի ճամ­բով ար­տա­յայ­տու­թեան պա­հուն, յան­կարծ միտքս ե­կաւ ան­հա­ճոյ մէկ դէպք, որ նե­ղա­ցուց եւ բար­կա­ցուց ին­ծի։
Ա­միս­ներ ա­ռաջ, Հ­ռո­մի ­­Պա­պը եւ ­­Ռու­սիոյ Ուղ­ղա­փառ ե­կե­ղեց­ւոյ ­­Պատ­րիար­քը հան­դի­պում մը ու­նե­ցան ­­Գու­պա­յի մէջ։ Օ­րին պատ­մա­կան ե­ղե­լու­թիւն կո­չո­ւե­ցաւ այդ մէ­կը։ ­­Հե­ռա­տե­սի­լի, ռա­տիո­կա­յա­նի ու մա­մու­լի հա­զա­րա­ւոր լրագ­րող­ներ մեծ կա­րե­ւո­րու­թեամբ անդ­րա­դար­ձան ա­նոր։ Այլ հա­մայնք­նե­րու հո­գե­ւոր պե­տեր ու ժո­ղո­վուր­դէն մաս մը հե­ռո­ւէն դի­տե­ցին, լսե­ցին ու կար­դա­ցին իւ­րա­յա­տուկ պա­տա­հա­րին մա­սին։ ­­Մեծ աղ­մուկ ստեղ­ծած այդ ժո­ղո­վը օ­րին ներ­կա­յա­ցո­ւե­ցաւ հե­տե­ւեալ մեծ խո­րագ­րով.- «­­Հա­զար տա­րի­ներ ետք ի­րար կը հան­դի­պին եր­կու ե­կե­ղե­ցի­նե­րու պե­տե­րը»։

­­Մե՞ծ կամ ա­մօ­թա­լի՞ վեր­նա­գիր մըն էր այդ։ Իւ­րա­յա­տո՞ւկ կամ խայ­տա­ռա՞կ դէպք մըն էր այդ։ Ու­րա­խա­նա­լի՞ կամ խղճա­լի՞ պատ­կեր մըն էր այդ։ Ի՞նչ կը նշա­նա­կէ Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նը կրող եր­կու ե­կե­ղե­ցի­ներ, ի­րենց կղե­րա­կան դա­սով ու ժո­ղո­վուր­դով հա­զար տա­րի­ներ ի­րա­րու հետ չեն ապ­րած։ Ինչ­պէ՞ս բա­ցատ­րել, որ «­Քրիս­տո­սով եղ­բայր» կո­չո­ւող հո­գե­ւոր եր­կու կա­ռոյց­ներ հա­զար տա­րի­ներ ի­րա­րու հետ չեն գոր­ծակ­ցած։ ­­Բա­րե­բախ­տա­բար որ չեն թշնա­մա­ցած։ Ք­րիս­տո­նէա­կան վար­դա­պե­տու­թեան պարզ հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ այս պա­րա­գան ա­նըն­դու­նե­լի կը նկա­տուի։ Ք­րիս­տոս մէ՛կ խաչ ու մէ՛կ Ա­ւե­տա­րան թո­ղուց քրիս­տո­նեա­նե­րուն։
Ետ ակ­նարկ մը կա­տա­րե­լով Ք­րիս­տո­սի երկ­րա­ւոր ա­ռա­քե­լու­թեան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին՛ կը կար­դանք, թէ Ան ընտ­րեց տաս­ներ­կու ա­շա­կերտ­ներ որ­պէս ան­մի­ջա­կան օգ­նա­կան­ներ։ Ընտ­րեց զա­նա­զան ար­հես­տի ու խա­ւի մար­դիկ եւ տար­բեր շրջան­նե­րէ, ո­րոնք տա­կա­ւին Իր ա­նու­նը չէին կրեր։ ­­Նոյն ա­տեն Իր մօտ կան­չեց ժո­ղո­վուրդն ամ­բողջ, մե­ծեր ու փոք­րեր։ Ապ­րե­ցաւ ա­նոնց մէջ։ ­­Սիր­տը բա­ցաւ ա­մէ­նուն անխ­տիր։ Լ­սեց բո­լո­րին ձայ­նը ու բաժ­նե­կից դար­ձաւ ա­նոնց ցա­ւե­րուն։ ­­Մին­չեւ իսկ Իր կեան­քը զո­հա­բե­րեց ժո­ղո­վուր­դի սի­րոյն։

­­Միւս կող­մէ պարզ է եւ ըն­դու­նե­լի, որ իւ­րա­քան­չիւր հա­մայնք իր ա­ղօ­թա­տե­ղին, այ­սինքն Ք­րիս­տո­սի տու­նը շի­նեց ճար­տա­րա­պե­տա­կան յա­տուկ ո­ճով։ Այդ իսկ պատ­ճա­ռով, ե­կե­ղե­ցի­նե­րու ար­տա­քին կա­ռոյց­նե­րուն մէջ կը գտնենք ձե­ւի տար­բե­րու­թիւն­ներ։ ­­Սա­կայն ա­նոնց գմբէթ­նե­րուն վե­րեւ հաս­տա­տո­ւած խա­չը ի­րար կը միաց­նէ բո­լո­րը եւ կ­՚ամ­բող­ջաց­նէ պատ­կերն ու ի­մաս­տը։ Ե­կե­ղե­ցի­նե­րու ներ­քին բա­ժին­նե­րը եւս սպաս­նե­րով, ար­ձան­նե­րով, սրբա­պատ­կեր­նե­րով, ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րով եւ կղե­րա­կան­նե­րու զգեստ­նե­րով կը տար­բե­րին ի­րար­մէ։ ­­Սա­կայն հոն եւս Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով ա­ղօթքն ու շա­րա­կա­նը ի­րար կը կա­պեն բո­լո­րը որ­պէս մ­՛էկ ամ­բող­ջու­թիւն։

­­Հա­կա­ռակ քրիս­տո­նէա­կան վար­դա­պե­տու­թեան «­­Մէ՛կ ամ­բող­ջու­թիւն» սկզբուն­քին, հա­մայնք­նե­րը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին փոր­ձե­ցին կա­պո­ւածն ու միա­ցա­ծը ի­րար­մէ բաժ­նել զա­նա­զան պատ­ճա­ռա­բա­նու­թիւն­նե­րով։ Եւ յա­ջո­ղե­ցան։
Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով կո­չո­ւած հա­մայնք մը կ­՚ար­գի­լէ քրիս­տո­նեայ մար­դու մը հա­ղոր­դու­թիւն ստա­նալ իր ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ, ո­րով­հե­տեւ ան ու­րիշ հա­մայն­քի կը պատ­կա­նի։ Ե­կե­ղե­ցի մը չ­՚ըն­դու­նիր ու­րիշ հա­մայն­քի պատ­կա­նող մար­դու մը մկրտու­թիւ­նը եւ կը պար­տադ­րէ ա­նոր կա­տա­րել երկ­րորդ մկրտու­թիւն։ Ե­կե­ղե­ցի մը կը մեր­ժէ իր մօտ ու­րիշ ե­կե­ղեց­ւոյ պատ­կա­նող մար­դու մը կնքա­հայ­րու­թիւ­նը կամ խա­չեղ­բայ­րու­թիւ­նը։

­­Հա­մայնք մը իր ե­կե­ղե­ցին չի տրա­մադ­րեր ե­կե­ղե­ցի չու­նե­ցող հա­մայն­քի մը, որ­պէս­զի պա­տա­րագ կամ խորհր­դա­կա­տա­րու­թիւն կա­տա­րէ։ ­­Պա­տա­րա­գիչ հո­գե­ւո­րա­կան մը, խո­րա­նէն քա­րո­զի ըն­թաց­քին, կը քննա­դա­տէ այլ ե­կե­ղե­ցի կամ հա­մայնք մը։ Ե­կե­ղեց­ւոյ մը պար­բե­րա­թեր­թին մէջ կը հրա­տա­րա­կո­ւին այլ ե­կե­ղե­ցիի դէմ խիստ քննա­դա­տա­կան յօ­դո­ւած­ներ։ Ա­ռա­ւել եւս, իմ աչ­քե­րով տե­սայ գե­րեզ­մա­նա­տան մէջ հո­գե­ւո­րա­կան մը, որ մեր­ժեց ա­ղօ­թել դամ­բա­րա­նի մը վրայ, ո­րով­հե­տեւ հան­գու­ցեա­լը այլ հա­մայն­քի կը պատ­կա­նէր։ ­­Մեր կրօն­քի հիմ­նա­դի­րը՝ Ք­րիս­տոս, սի­րոյ հաս­կա­ցո­ղու­թիւն ցու­ցա­բե­րեց։ ­­Մինչ Ա­նոր հե­տե­ւորդ­նե­րը, մեծ մա­սամբ խտրա­կա­նու­թեան, ինք­նա­կեդ­րո­նաց­ման ու վա­նո­ղա­կան իս­կու­թիւն մը ցու­ցա­բե­րե­ցին եւ տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կեն, ո­մանք մեղմ, իսկ ո­մանք ծայ­րա­յեղ կեր­պով։

Այս բո­լո­րով հան­դերձ վե­րոնշեալ մար­դի­կը Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով կը կո­չո­ւին քրիս­տո­նեա­ներ։ Ան­հա­ւա­տա­լի, բայց ի­րաւ։ Ա­նըն­դու­նե­լի, բայց ձե­ւով մը պար­տա­ւո­րիչ։ Այս­պի­սով հո­գե­ւոր կա­ռոյց­նե­րը սկսան նմա­նիլ աշ­խար­հիկ կա­ռոյց­նե­րուն՝ պե­տու­թիւն­նե­րու, կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու, միու­թիւն­նե­րու ու կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու եւ որ­դեգ­րել ա­նոնց ընդ­հան­րա­պէս վնա­սա­կար մտա­ծե­լա­կերպն ու գոր­ծե­լա­կեր­պը։ ­­Հարկ է հոս յա­տուկ կեր­պով ու գո­հու­նա­կու­թեամբ նշել, թէ ­­Հա­յաս­տա­նեայց Ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցին ու իր հօ­տը, գրե­թէ հե­ռու են միջ-ե­կե­ղե­ցա­կան այդ տաղ­տու­կէն։ ­­Մեր ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ «Ք­րիս­տո­սով եղ­բայր» ու «­­Մէ՛կ ամ­բող­ջու­թիւն» հաս­կա­ցո­ղու­թեան ու գոր­ծակ­ցու­թեան ո­գին, կը գե­րա­զան­ցէ միւս­նե­րու սխալ տրա­մա­բա­նու­թեան ու տրա­մադ­րու­թեան։ ­­Փոքր նշում մը կա­տա­րե­լով կա­րե­լի է հաս­տա­տել, թէ միւս կրօն­նե­րու մօտ եւս կա­ցու­թիւ­նը նմա­նօ­րի­նակ է։

Բ­նա­կան է, որ մար­դիկ հա­մա­կար­ծիք չեն ըլ­լար դէմ­քի կամ դէպ­քի մը կա­պակ­ցու­թեամբ։ Իւ­րա­քան­չիւր մարդ հար­ցի մը կը նա­յի իր տե­սան­կիւ­նէն եւ կը վեր­լու­ծէ իր տրա­մա­բա­նու­թեան ու հա­մո­զու­մին հա­մա­ձայն։ ­­Բայց Ք­րիս­տոս դէմք մը չէ կամ դէպք մը չէ։ Ան մեր ­­Տէրն է ու մենք Ք­րիս­տո­սով եղ­բայր ու մէ՛կ ամ­բող­ջու­թիւն պէտք է ըլ­լանք։

ՊԱՐԷՏ ՔՀՆՅ. ԽԱՉԵՐԵԱՆ