1918 թո­ւա­կա­նի ­­Մա­յի­սի 28ի մա­յիս­յան հե­րո­սա­մար­տնե­րից` ­­Սար­դա­րա­պա­տից, ­­ԲաշԱ­պա­րա­նից, ­­Ղա­րա­քի­լի­սա­յից յե­տոյ հռչա­կո­ւեց ­­Հա­յաս­տա­նի ­­Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը, ո­րի հիմ­նա­դիրն է ազ­գա­յին նո­ւի­րեալ, հա­մազ­գա­յին գոր­ծիչ Ա­րամ ­­Մա­նու­կեա­նը: Ն­րա շնոր­հիւ ձեռք

բե­րո­ւած ա­ռա­ջին ­հան­րա­պե­տու­թիւ­նը կարճ­ կեանք, բայց անգ­նա­հա­տե­լի դեր ու­նե­ցաւ հա­յոց պե­տա­կա­նու­թիւ­նը վե­րա­կանգ­նե­լու գոր­ծում:

­­Մա­յի­սի 28ին ­­Թիֆ­լի­սի ­­Հա­յոց Ազ­գա­յին ­Խոր­հուրդն ըն­դու­նեց հռչա­կա­գիր, ո­րում ա­սո­ւած է.-
«Անդր­կով­կա­սի քա­ղա­քա­կան ամ­բող­ջու­թեան լու­ծու­մով եւ Վ­րաս­տա­նի ու Ատր­պէյ­ճա­նի ան­կա­խու­թեան հռչա­կու­մով ստեղ­ծո­ւած նոր դրու­թեան հան­դէպ ­­Հա­յոց Ազ­գա­յին ­Խոր­հուրդն ի­րեն յայ­տա­րա­րում է հայ­կա­կան գա­ւառ­նե­րի գե­րա­գոյն եւ միակ իշ­խա­նու­թիւն»:

1918 թո­ւա­կա­նի ­­Յու­լի­սի 24ին հրա­պա­րա­կո­ւեց ­­Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջին ­հան­րա­պե­տու­թեան անդ­րա­նիկ կա­ռա­վա­րու­թեան կազ­մը. վար­չա­պետ` ­­Յով­հան­նէս ­­Քա­ջազ­նու­նի, ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րար` Ա­լեք­սանտր ­­Խա­տի­սեան, ներ­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րար` Ա­րամ ­­Մա­նու­կեան, զի­նո­ւո­րա­կան նա­խա­րար` կե­նե­րալ ­­Յով­հան­նէս ­­Հախ­վեր­դեան: ­­Հա­յաս­տա­նի ազ­գա­յին դրօշ ըն­դու­նո­ւեց ե­ռա­գոյ­նը` կար­միր, կա­պոյտ, նարն­ջա­գոյն: Ան­կա­խու­թեան ա­ռա­ջին տա­րե­դար­ձի օ­րը` ­­Մա­յի­սի 28ին, կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը, որն ար­դէն գլխա­ւո­րում էր Ա­լեք­սանտր ­­Խա­տի­սեա­նը, ­­Հա­յաս­տա­նը հռչա­կեց Ան­կախ եւ ­­Միա­ցեալ ­­Հան­րա­պե­տու­թիւն:

1919 թ. ­­Յու­նի­սին տե­ղի ու­նե­ցան ընտ­րու­թիւն­ներ` 366 հա­զար ընտ­րո­ղի եւ 7 կու­սակ­ցու­թեան մաս­նակ­ցու­թեամբ: ­­Խորհր­դա­րա­նի ընտ­րո­ւած 80 ան­դա­մից 72ը դաշ­նակ­ցա­կան­ներ էին:
Ա­ռա­ջին ­­Հան­րա­պե­տու­թեան հռչա­կու­մից գրե­թէ մէկ դար է ան­ցել, բայց Ե­րե­ւա­նում՝ այն տա­նը, որ­տեղ 1917-19 թո­ւա­կան­նե­րին ապ­րել է ­­Հայ ­­Յե­ղա­փո­խա­կան ­­Դաշ­նակ­ցու­թիւն կու­սակ­ցու­թեան ան­դամ, պե­տա­կան, հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ, հա­յոց նո­րա­գոյն պե­տա­կա­նու­թեան հիմ­նա­դիր, ներ­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րար Ա­րամ ­­Մա­նու­կեա­նը, ծա­ռեր են ա­ճում, փլա­տակ­ներ են եւ նոյ­նիսկ ու­նի «բնա­կիչ»՝ շան տես­քով:

­­Քա­ղա­քի կենտ­րո­նում՝ Ա­րա­մի 9 հաս­ցէում գտնուող, փլա­տակ­նե­րի վե­րա­ծո­ւած այս շէն­քի վա­հա­նա­կը յու­շում է՝ այս­տեղ ապ­րել է Ա­րամ ­­Մա­նու­կեա­նը:
­­Թէ ի՛նչ ճա­կա­տա­գիր է սպաս­ւում Ա­ռա­ջին ­­Հան­րա­պե­տու­թեան հիմ­նադ­րի տա­նը՝ նա­խա­տե­սո­ւած է այն վե­րա­նո­րո­գել, քան­դել, վա­ճա­ռել, նո­ւի­րա­բե­րել կամ այլ գոր­ծո­ղու­թիւն ի­րա­կա­նաց­նել, մեր այս հար­ցե­րին ի պա­տաս­խան՝ Ե­րե­ւա­նի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի աշ­խա­տա­կազ­մի տե­ղե­կա­տո­ւու­թեան եւ հա­սա­րա­կու­թեան հետ կա­պե­րի վար­չու­թիւ­նից նշել են.-

«Ե­րե­ւա­նի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նին ուղ­ղո­ւած ­­Ձեր հարց­մանն ի պա­տաս­խան Ե­րե­ւան քա­ղա­քի գլխա­ւոր ճար­տա­րա­պե­տի աշ­խա­տա­կազ­մից տե­ղե­կաց­նում են, որ Ե­րե­ւան քա­ղա­քի Գլ­խա­ւոր պո­ղո­տա­յի՝ Ա­բո­վեան, ­­Բիւ­զան­դի, ­­Կող­բա­ցու եւ Ա­րա­մի փո­ղոց­նե­րով պար­փա­կո­ւած տա­րած­քը, նե­րա­ռեալ Ա­րա­մի փո­ղոց հ.9 շէնքն իր զբա­ղեց­րած հո­ղա­տա­րած­քով, ճա­նա­չո­ւել է բա­ցա­ռիկ գե­րա­կայ հան­րա­յին շահ: ­­Տա­րած­քը ձեռք­բե­րող ըն­կե­րու­թեան կող­մից Ա­րա­մի հ.9 շէն­քը, ո­րը հան­դի­սա­ցել է բնա­կե­լի շէնք եւ ու­նե­ցել է մէկ տաս­նեա­կից ա­ւե­լի բնա­կա­րան­ներ, օ­րէն­քով սահ­մա­նո­ւած կար­գով ի­րա­ցո­ւել է:

Ա­րա­մի հ.9 շէն­քը եւ վե­րը նշո­ւած տա­րած­քում առ­կայ յու­շար­ձան-շէն­քե­րը պահ­պա­նո­ւե­լու եւ վե­րա­կա­ռու­ցո­ւե­լու են ի­րենց իսկ տե­ղե­րում: ­­Վե­րա­կա­ռուց­ման բո­լոր աշ­խա­տանք­նե­րը կա­տա­րո­ւե­լու են «­­Պատ­մու­թեան եւ մշա­կոյ­թի ան­շարժ յու­շար­ձան­նե­րի ու պատ­մա­կան մի­ջա­վայ­րի պահ­պա­նու­թեան եւ օգ­տա­գործ­ման մա­սին» Հ.Հ. օ­րէն­քին ու Հ.Հ. կա­ռա­վա­րու­թեան 2002 թ. Ապ­րի­լի 20ի հ.438 ո­րոշ­մա­նը հա­մա­պա­տաս­խան:
­«­Հարկ ենք հա­մա­րում նշել, որ կա­ռա­վա­րու­թեան ո­րո­շում­նե­րում եւ դրա­նից բխող պայ­մա­նագ­րե­րում քննար­կո­ւող շէն­քը որ­պէս Ա­րամ ­­Մա­նու­կեա­նի տուն-թան­գա­րան վե­րա­կանգ­նե­լու ո­րե­ւի­ցէ դրոյթ ամ­րագ­րո­ւած չէ»:

­­Մեզ մնում է յոյս յայտ­նել, որ քա­նի դեռ շէն­քի մի մա­սը դեռ կայ՝ թէ­կուզ կի­սա­ւեր վի­ճա­կում եւ դեռ չի փո­խա­րի­նո­ւել բարձ­րա­յարկ շէն­քով, հիւ­րա­նո­ցով կամ ո­րե­ւէ այլ կոր­պո­րա­տիւ շի­նու­թեամբ, այն մար­դը, ով այժմ տան սե­փա­կա­նա­տէրն է, հոգ կը տա­նի, որ­պէս­զի շէն­քը դառ­նայ թան­գա­րան՝ որ­պէս Ա­ռա­ջին ­­Հան­րա­պե­տու­թեան հիմ­նադ­րի տուն, մարդ, ով այդ­քան կա­րե­ւոր պա­հին այդ­քան կա­րե­ւոր ո­րոշ­ման ի­րա­կա­նաց­նողն է ե­ղել…

ԼԻԱ ԹԱՀՄԱԶԵԱՆ - «­­Հո­րի­զոն»