Ար­ձա­կուր­դի մի քա­նի օ­րե­րը ­Յու­նաս­տան անց­նե­լու հա­մար, Ա­թէն­քի օ­դա­նա­ւա­կա­յա­նը կը հաս­նիմ, ա­ռա­ւօտ մը։ Ա­ռա­ջին տպա­ւո­րու­թիւն.- ­Մաք­րու­թիւն, կարգ-կա­նոն, ճշդա­պա­հու­թիւն։

Մաք­սա­տան պաշ­տօ­նեայ մը, որ հա­ւա­նա­բար բեռ­նա­կիր մըն է, իր ծա­ռա­յու­թիւ­նը կ­’ա­ռա­ջար­կէ.
- ­Թոյլ կու­տա՞ք, որ ձեր պա­յու­սակ­նե­րը փո­խադ­րեմ։
­Վար­ձատ­րու­թիւն մը կ­’ա­ռա­ջար­կեմ ու... կը մեր­ժէ՜, ժպտե­լով.
- Շ­նոր­հաա­կալ եմ, հարկ չկա՜յ։

­Հայկ չկա՞յ։ ­Բա­ւա­կան լաւ կը ճանչ­նամ եր­բեմ­նի ­Յու­նաս­տա­նը, ուր ոչ թէ պա­յու­սակ մը, այլ յա­ճախ թուղ­թի կտոր մը տե­ղէն չէր շար­ժեր, ա­ռանց «նո­ւէր»ի...
­Մի քա­նի վայր­կեա­նէն, ա­մէն գործ կը վեր­ջա­նայ... Ան­ցագ­րի քննու­թիւն, պա­յու­սակ կամ օ­տար դրամ...
­Յոյն բա­րե­կամ մը կը գան­գա­տէր.
- ­Ժամ մըն է կօ­շիկ ներ­կող մը կը փնտռեմ, եւ չկա՜յ։ ­Տա­րի­ներ ա­ռաջ, ոտ­քե­րուս կը պլլո­ւէին ներ­կա­րար­նե­րը՝ «քի­րիոս, քի­րիոս» պո­ռա­լով.
- ­Բող­կա­վա­ճառ մըն ալ չտե­սայ,- կ­’ա­ւելց­նէ տի­կին մը։ Ուր են կո­կորդ պատ­ռե­լով բո­կեղ ծա­խող տղա­քը, մե­ծե­րը...
- Ա­մէն­քը ի­րենց գոր­ծե­րը ու­նին հի­մա, եւ ե­թէ քիչ մը դժգո­հին, կ­’ել­լեն Ա­րեւմ­տեան ­Գեր­մա­նիա կ­’եր­թան, աշ­խա­տե­լու... կը պա­տաս­խա­նէ տե­ղա­ցի մը։

Ա­թէնք մեծ­ցա՜ծ է, ա­ւե­լի գե­ղեց­կա­ցած, ու կը տա­րա­ծո­ւի դէ­պի շրջա­կայ­քը։ ­Լի­կա­պի­թո­սի եւ Ակ­րո­պո­լի­սի բարձ­րունք­նե­րէն հե­թա­նոս աս­տո­ւած­ներ կը զգաց­նե՜ն կար­ծէք ի­րենց ներ­կա­յու­թիւ­նը... ­Պատ­մու­թիւ­նը, ա­ռաս­պել­նե­րը քա­րա­ցած, հնու­թիւն­նե­րու մէջ «կը խօ­սին» եւ այ­ցե­լու­նե­րը կը հրա­ւի­րեն վե­րապ­րե­լու քա­ղա­քակր­թու­թեան եւ մշա­կոյ­թի այս ան­զու­գա­կան օր­րա­նին՝ Ա­թէն­քի փառ­քը...
Այս մթնո­լոր­տին մէջ, ան­վի­ճե­լի կը նկա­տո­ւի՝ նոր ժա­մա­նակ­նե­րու հել­լէն մեծ բա­նաս­տեղծ ­Փա­լա­մա­սի մտա­ծու­մը.
- Ս­տեղ­ծա­գործ Ո­գին կը ճա­ռա­գայ­թէ՝ նոյ­նիսկ հո­ղին տակ։

Ա­թէն­քի թան­գա­րան­նե­րը լե­ցուն են, այս մտա­ծու­մը փաս­տող զմայ­լե­լի հնու­թիւն­նե­րով։ Ս­տեղ­ծա­գործ Ո­գին, ­Միտ­քը կը վե­րապ­րին, ար­դա­րեւ, բար­բա­րոս­նե­րու նախ­ճիր­նե­րէն...
­Մե­ծա­գոյն գո­հու­նա­կու­թիւնն է այս հաս­տա­տու­մը, որ Ա­թէնք, իր շքեղ հնու­թիւն­նե­րով եւ ծաղ­կող վե­րած­նուն­դով, կ­’ըն­ծա­յէ այ­ցե­լո­ւին։

Ա­րա­գի­լը բոյն կը շի­նէ...

Էվ­րոս գե­տը (նախ­կին ­Մա­րի­ցան) կը բաժ­նէ Թ­րա­կիան եր­կու­քի, ա­րե­ւե­լեան մա­սը ­Թուր­քիոյ կը պատ­կա­նի, ա­րեւմ­տեա­նը՝ ­Յու­նաս­տա­նի։
­Մեծ մա­սամբ մշա­կո­ւած են դաշ­տե­րը յու­նա­կան Թ­րա­կիոյ մէջ, իսկ դի­մա­ցը՝ թուր­քե­րը հան­գիստ կը ձգեն գոր­տերն ու օ­ձե­րը... ճախ­ճա­խուտ­նե­րու մէջ։
Ա­րա­գի­լը կը թա­փա­ռի եր­կու կող­մե­րուն վրայ, մար­դոց­մէ ա­ւե­լի բախ­տա­ւոր, ի­րեն հա­մար ա­րո­ւես­տա­կան սահ­ման գո­յու­թիւն չու­նի...
Թ­րա­կիա՜... ժո­ղո­վուրդ­նե­րու պատ­մա­կան ճամ­բայ մը, ուր­կէ ան­ցեր են նաեւ Ար­մէն­նե­րը, ­Հա­յու­թիւ­նը ամ­բող­ջաց­նե­լով ­Նա­յի­րեան աշ­խար­հին մէջ։

Այս գե­տին մօտ գտնո­ւող փոքր քա­ղաք­նե­րը ու­նե­ցած են հայ բնա­կիչ­ներ, ո­րոնց թի­ւը ան­հա­մե­մատ կեր­պով բազ­մա­ցաւ, ­Փոքր Ա­սիոյ ա­ղէ­տէն ետք։ ­Հի­մա, մնա­ցեր են փոք­րա­թիւ հա­յեր միայն։ Դպ­րոց, ե­կե­ղե­ցի ընդ­հան­րա­պէս փակ, եւ ե­կե­ղե­ցին կը բա­ցո­ւի միայն, մաս­նա­ւոր օ­րե­րու...
Եւ սա­կայն, հա­յը կը շի­նէ՜...
- Ա­սի­կա մեր նոր տու­նը պի­տի ըլ­լայ,- կ­’ը­սէ վա­ղե­մի ծա­նօթ մը եւ ցոյց կու­տայ կի­սա­ւարտ շէնք մը, բարձ­րա­հա­յեաց, ո­րուն առ­ջեւ կը բա­ցո­ւին, հե­ռո՜ւն, թրքա­կան եւ նոյ­նիսկ պուլ­կա­րա­կան սահ­ման­նե­րը...
- ­Մեր նոր տո՜ւ­նը պի­տի ըլ­լայ...,- կ­’ը­սէ գո­հու­նա­կու­թեամբ։

Իսկ այ­ցե­լուն կը խոր­հի, թէ քա­նի՞ հայ մնա­ցեր է այս հո­ղե­րուն վրայ, որ­պէս­զի հայ տու­նը ար­դա­րա­նայ, իր բար­ձա­հա­յեաց դիր­քով... ա­ռանց ծաղ­կող հայ կեան­քի, ազ­գա­յին վե­րել­քի...
­Ճամ­բուս վրայ կը տես­նեմ բեր­դե­րու ա­ւե­րակ­ներ, բիւ­զան­դա­կան կամ հռո­մէա­կան շրջան­նե­րէ մնա­ցած, ո­րոնք կը տի­րեն տա­կա­ւին ի­րենց ա­մա­յի շրջա­պա­տին։

Ա­րա­գիլ մը կե­ցած է բեր­դի մը ա­ւե­րակ­նե­րուն վրայ, եւ իր բոյ­նով ու ձա­գե­րով, կեան­քի ներ­կա­յու­թիւ­նը կը զգաց­նէ, ան­տար­բեր՝ ժա­մա­նա­կի հա­րո­ւած­նե­րուն ու քան­դու­մին։
­Տեղ-տեղ, մեր հայ­րե­նա­կից­ներն ալ, ի­րենց նօս­րա­ցող շրջա­պա­տին մէջ, կը շա­րու­նա­կեն ի­րենց գո­յու­թիւ­նը ամ­րաց­նել, ժա­մա­նա­կէն քան­դո­ւող՝ հայ­կա­կան եր­բեմ­նի «բեր­դե­րուն» վրայ...

ԳԻՍԱՒՈՐ - ­Պոս­թըն

«Ա­զատ Օր», 9-9-1972 եւ 11-9-1972
­Սիւ­նա­կը կը պատ­րաս­տէ ՄԻՆՍԱՐ