Սուրիայի մէջ տիրող իրավիճակի եւ վերջին իրադարձութիւններուն մասին շատ հետաքրքրական տեղեկութիւններ կը փոխանցէ տեղեկատուական մարմնի խօսնակ Ժիրայր Ռէյիսեանը:

Պարո՛ն Ռէյիսեան, ինչպիսի՞ վիճակ է այսօր Սուրիայում, յատկապէս՝ Հալէպում: Այժմ Հալէպում իրավիճակն աւելի հանգի՞ստ է:

Շրջաններում բախումները տակաւին շարունակւում են, բայց քաղաքը դեռ եւս սառած՝ գրեթէ անդամալոյծ վիճակում է: Յատկապէս վառելանիւթի պակասի պատճառով երթեւեկութիւնն էլ է նուազ: Սպասողական վիճակը դեռ աւարտուած չէ: Մի շարք շրջաններում հրաձգութիւնը եւ հրետանային զարկերը դեռ եւս շարունակւում են: Մեծ թիւով գաղթականները տեղաւորուած են դպրոցներում եւ այլն: Հսկողութիւնն ամէն տեղ է: Մեր շրջաններում, այսինքն՝ քրիստոնէական հայկական թաղամասերում, ազգային եւ հոգեւոր մարմինները շարունակում են իրենց հսկողութիւնը՝ ուշի ուշով հետեւում են իրադարձութիւններին: Մեզ մօտ արդէն յատուկ մարմին է ստեղծուել՝ հոգեւոր առաջնորդարանի, ազգային կառոյցների կողմից, եւ բոլոր նրանց, ոչ միայն հայերին, ովքեր օժանդակութեան կարիք են ունենում, փորձում ենք անհրաժեշտ օժանդակութիւն ցուցաբերել: Այս աշխատանքներն ընթացքի մէջ են:

Համաշխարհային մամուլին հետեւելիս տեսնում ենք, որ միայն ռուսական լրատուամիջոցներն են, որ հաղորդում են, թէ պետական զօրքն ինչպէս է ընդդիմութեանը հակահարուած տալիս, լռեցնում կամ մաքրում: Կարողացա՞ն կառավարական զօրքերը գոնէ ինչ-որ չափով Հալէպում վերահսկել իրադրութիւնը:

Հիմա այդ բոլորը յարաբերական է, որովհետեւ թաղամասեր կան, ուր ընդդիմադիրներ էին թափանցել եւ որոշակի չափով իշխանութիւն ստեղծել՝ յանցախումբ: Այդ թաղամասերից, օրինակ, Սալահէտտինը, որի մասին շատ էր խօսւում, բնակչութիւնից դատարկուած է: Բաւական մեծ թաղամաս է, եւ բնակչութիւնն ամբողջութեամբ հանրակացարաններում, մզկիթներում, դպրոցներում է տեղաւորուել, որպէսզի բանակն աւելի հանգիստ կերպով կատարի իր վրայ դրուած պարտականութիւնը, կամ ասենք՝ ընդդիմութեան տարրերի դէմ իր մաքրագործման աշխատանքները կատարի: Դա է այժմ տեղի ունենում: Այսինքն՝ հրաձգութիւնը մինչեւ այժմ էլ շարունակւում է: Հէնց հիմա էլ լսւում են դրանց ձայները: Բայց ճշգրիտ՝ թէ ի՞նչ վնասներ կան, այժմ հնարաւոր չէ ճշդել:

Դուք ասացիք, որ մեր առաջնորդարանը, ազգային կառոյցները օգնութեան եւ հայկական թաղամասերում վերահսկողութիւն իրականացնելու միջոցներ են ձեռնարկել, բայց հալէպահայութեան վիճակն այս պահի դրութեամբ ինչպիսի՞ն է: Կարողանու՞մ էք, արդեօք, ամբողջութեամբ վերահսկել իրավիճակը:

Մեր տեղի հաստատութիւնների, կառոյցների երիտասարդները, պատասխանատու մարմինները հսկողութիւն  են իրականացնում, որպէսզի որեւէ մարդու որեւէ անակնկալ չսպառնայ: Մեր երիտասարդները նոյնիսկ թաղամասերի մէջ կուտակուած աղբի դէզերն իրենք են մաքրում, որովհետեւ շուրջ մէկ շաբաթ է՝ աղբահաւաք էլ չի կատարւում: Բնականաբար, այս շոգին կարող են տարբեր վարակներ էլ տարածուել: Այնպէս որ՝ լինի օգնութեան առումով, լինի հսկողութեան առումով, մեր երիտասարդութիւնն ու մեր տղաները ինչ որ պէտք է կատարում են: Անշուշտ, բոլոր կառոյցները, ազգային բոլոր հաստատութիւնները նոյն վիճակում են: Եւ ուղղակիօրէն քանի դեռ թիրախ չենք, կարծում ենք, որ կացութիւնը մեր հսկողութեան տակ է՝ մեր ժողովրդի ապահովութեան եւ բնականոն կեանքը շարունակելու առումով: Բայց խանութներն ընդհանրապէս փակ են, երթեւեկութիւնը շատ-շատ է նուազել՝ գրեթէ իւրաքանչիւր մարդ տանը կամ իր տեղում է մնում: Սա է իրավիճակը:

Պարո՛ն Ռէյիսեան, վերջին օրերին լուրեր տարածուեցին, թէ Հայաստանում Սուրիայի դեսպանութեան աշխատակիցներից մէկը հրաժարական է ներկայացրել եւ միացել ընդդիմութեանը, ինչպիսի՞ արձագանգ կայ այդտեղ այս կապակցութեամբ:

Միայն Հայաստանից սպրդած նման լուր լսեցինք, բայց պաշտօնական ոչ մի կողմից այդպիսի լուր չի ստացուել, պաշտօնական ոչ մի յայտա- րարութիւն չի կատարուել: Ենթադրում եմ, որ եթէ իրականութիւն լինէր, ապա գոնէ ինքը մինչեւ այսօր կը յայտարարէր, որ ինքն անջատողական է, եւ կամ միւս կողմերից որեւէ մէկը պէտք է յայտարարած լինէր այդ մասին: Ոչ մի պաշտօնական յայտարարութիւն չի եղել:

Հայաստանում մեծ մտահոգութիւն կայ՝կապուած սուրիահայութեան վիճակի հետ, եւ շարժումներ են սկսւում՝ օգնելու սուրիահայութեանը: Երիտասարդներն անհանգստացած են, խմբեր են ձեւաւորւում, ուզում են դրամահաւաքներ կազմակերպել, պատրաստակամութիւն են յայտնում սուրիահայութիւնը իրենց տներում պահելու եւ այլն: Ինչպէ՞ս էք նայում այս վերաբերմունքին, եւ արդեօք ի՞նչ սպասելիքներ կամ ակնկալիքներ ունէք հայրենիքից:

Նախ՝ առանց այս դէպքերի էլ որեւէ մարդ, բնականաբար, իր հայեացքը յառած է լինում իր հայրենիքին՝ իր հեռաւոր նպատակներում անպայմա- նօրէն ունի դէպի մեր երկիր վերադարձի երազանքը: Բայց մեր այսօրուայ պայմաններով, այս դժուարին վիճակում, կարծում եմ՝ եթէ որեւէ այլ անբնական կացութիւն չստեղծուի, Հայաստան գալու եւ հաստատուելու տրամադրութիւն ուղղակիօրէն չկայ: Մերթընդմերթ կան, բնականաբար, աւելի լաւ պայմաններում ապրելու ցանկութիւն ունեցող մարդիկ, ովքեր ուզում են գաղթել: Նրանցից շատերը, բնականաբար, մտածում են նաեւ հայրենիքի մասին: Բայց կարծում եմ՝ այսօր հայրենիքում հաստատուելն արդէն այնքան դժուար է՝ լինի աշխատանք, գործ գտնելու առումով, լինի կացութեան պայմանների ապահովման առումով եւ յատկապէս ներկայ իրավիճակում, երբ Սուրիայում դրամի անկում կայ, երբ տնտեսական լուրջ դժուարութիւններ կան՝ այս բոլորը այդ պատկերացումները միայն ցանկութեան սահմանում են պահում: Իսկ եթէ բնականօրէն Հայաստանում իշխանութիւնները, որպէս արտակարգ վիճակ, յատուկ կարգադրութիւններ անեն, յատկապէս՝  սուրիահայութեան համար, չեմ ասում ձրի, բայց գոնէ յարմար պայմաններով տներ կամ տուն ունենալու հնարաւորութիւն ստեղծեն, բնականաբար, այդ ժամանակ պատկերը լրիւ կը փոխուի, եւ մարդիկ արդէն կարող են մտածել Հայաստան գալու-հաստատուելու կամ իրենց մտքերում ունեցած երազները գործնականացնելու մասին:

Մեծի Տանն Կիլիկիոյ ՆՍՕՏՏ Արամ Ա. կաթողիկոսը կոչ է արել, որ հայկական գաղթօճախները սատար կանգնեն սուրիահայ համայնքին: Հայաստանից ի՞նչ օգնութիւն էք ակնկալում:

Վեհափառ հայրապետը դէպքերի հէնց առաջին օրերից մանրամասնօրէն, ամէն օր հետեւում էր կացութեանը, զարգացումներին: Եւ երբ արդէն պայմանները դժուարացան, նոյնիսկ ինքն անձամբ ցանկա- ցաւ գալ ու խրախուսել ժողովրդին: Սակայն, բնականաբար, այս վիճակում՝ երթեւեկութեան եւ ճամբորդութեան դժուարութիւնները հաշուի առնելով, Ազգային իշխանութիւնը համաձայն չեղաւ այդ ցանկութեան հետ: Վեհափառ հայրապետը մեր ներկայ տնտեսական դժուարութիւնների համար այդ կոչն ուղղեց, եւ այդ կոչն, անշուշտ, համայն հայութեանն էր ուղղուած: Այդ հայութիւն բառի մէջ մտնում են նաեւ մեր հայրենիքի հայրենակիցները, այնպէս որ ես չեմ ուզում տարանջատել Հայաստանի հայութիւնը համայն հայութիւնից: Մեզ համար հայութիւնը մէկ ամբողջութիւն է, եւ, բնականաբար այսօր այդ օժանդակութեան կարիքը, բնական է, զգացւում է: Մանաւանդ՝ տնտեսական, նիւթական բազմազան դժուարութիւնների առկայութեան պարագայում: Յատկապէս՝ վաղը-միւս օրը, երբ դպրոցները վերաբացուեն, կ՛առաջանայ զգալի նիւթական կարիք: Իսկ տակաւին անորոշ են առաջիկայ գալիք օրերի այլ դժուարութիւնները, որ մեր դէմ պէտք է ծագեն: Այնպէս որ՝ չեմ կարող այժմ ճշդել, թէ ինչ կարելի է հայրենիքից սպասել, բայց եթէ հայրենիքն իր հերթին պետականօրէն մեզ գոնէ որոշ դիւրութիւնների հնարաւորութիւններ ստեղծի, ինչպէս այսօր երկիրը դեսպանատներից կամ հիւպատոսարաններից քաղաքացիութիւն ստանալու դիւրութիւնը հրապարակուեց, նաեւ յարմար ձեւով բնակութեան, տներ ունենալու ու կամ գործի հնարաւորութիւններ ստեղծուեն, բնականաբար, մարդկանց մօտեցումները կը փոխուեն:

Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտօնական ներկայացուցչութիւնն այդտեղ ինչո՞վ է զբաղուած, արդեօք համայնքի կողքի՞ն է եւ, առհասարակ, ի՞նչ գործունէութիւն է ծաւալում:

Հայաստանի պաշտօնական պատասխանատու կողմերը միշտ էլ յայտարարել են, որ համայնքի կողքին են, համայնքին բոլոր կարիքներում օգնելուն պատրաստ են: Բայց մենք երեւի տակաւին այդ օգնութեան կարիք ունենալու վիճակի մէջ չենք մտել: Սակայն, այս բոլորից բացի, ես ուզում եմ ասել, որ սուրիահայութիւնը մինչեւ վերջ կառչած կը մնայ իր պատմական գաղութից, ամրօրէն կը պահի իր այս պատմական գաղութի աննահանջ երթը շարունակելու ձգտումը: Այսինքն՝ գաղութը դատարկուելու, վերանալու, լուծարուելու ոչ մի վտանգ կամ սպառնալիք չկայ:

Կ՛ուզէինք նաեւ իմանալ, թէ դուք որքանով էք տեղեակ Հալէպից դուրս գտնուող մեր համայնք-ների՝ Սուրիայի այլ տարածքներում բնակուող մեր հայրենակիցների վիճակից:

Շատ տարբեր չէ: Բնականաբար, կան աւելի փոքր թուով հայութիւն ունեցող քաղաքներ, ինչպէս՝ Լաթաքիան: Այնտեղ այսօր յարաբերականօրէն աւելի հանդարտ է եւ կայուն: Սակայն հայերի վիճակը գրեթէ նոյնն է, որովհետեւ ամիսներ առաջ այնտեղ եւս աւերածութիւններ եղան: Նոյնն է վիճակն այլ քաղաքներում եւս: Այնպէս որ՝ ամէնուր իրար նման են:

Իսկ, որպէս իրադարձութիւնների մէջ գտնուող անձնաւորութիւն, ինչպէ՞ս էք գնահատում՝ կը կարողանա՞յ արդեօք պետութիւնն առաջիկայում լռեցնել կամ հանդարտեցնել ընդդիմութեանը:

Պետութիւնն արդէն հանգստացրեց ժողովրդին եւ արդէն կացութեան տէրը լինելու ընթացքի մէջ է: Բայց պէտք է կարողանայ այդ ահաբեկիչներին, ապստամբներին, օտար վարձկաններին մի ձեւով երկրից մաքրել:

Լուրեր տարածուեցին նաեւ, որ Թուրքիայում վարձկանների ճամբար է ստեղծուել, որտեղից նրանք անցնում են Սուրիա: Դուք տեղեա՞կ էք դրանից:

Այո՛, Թուրքիան ուղղակի հակասուրիական  կեցուածք ունի: Եւ դժբախտաբար կամ բարեբախտաբար, նրանց, ովքեր Թուրքիային լաւ չէին ճանաչում, Թուրքիան շատ արագ իր գոյնը ցոյց տուեց: Սուրիան վերջին տասնամեակում բարի դրացիութեան, լաւ ու սիրալիր յարաբերութիւնների քաղաքականութիւն էր վարում Թուրքիայի հետ: Արդէն իսկ անակնկալի եկան եւ զարմացան, թէ ինչպէ՛ս են նրանք թիկունքից դաշունահարում՝ առաջին հերթին այդ ճամբարները բացելով սահմանամերձ շրջաններում, յետոյ՝ ուղղակի զէնք ու զինամթերք ուղարկելով, յետոյ՝ օտարերկրացի  զինեալներին իր սահմանից անցկացնելով, իսկ յետոյ արդէն՝ ուղղակի վարչապետի, արտաքին գործերի նախարարի ու հանրապետութեան նախագահի հակասուրիական ելոյթներով: Նոյնիսկ թուրքերը մերթ ընդ մերթ սպառնալիքներով հրահրում են թէժ իրավիճակը: Այս վերջինը նոյնիսկ այսօր շատ բացայայտ է:

Պարո՛ն Ռէյիսեան, շնորհակալութիւն հարցազրոյցի համար, մենք ձեզ խաղաղութիւն ենք մաղթում, հաւաստիացնում ենք, որ մենք՝ ամբողջ հայութիւնը, մտահոգ է սուրիահայերի վիճակով, ուշադիր հետեւում ենք Սուրիայում եւ սուրիահայերի շուրջ ծաւալուող իրադարձութիւններին ու խաղաղութիւն ենք մաղթում Սուրիայի մեր հայրենակիցներին:

 
Հարցազրոյցը՝
ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆի