«Պիտի չնահանջենք թուրքերու սպառնալիքներուն առջեւ»

Պի­տի այ­ցե­լէ՞ք Հա­յաս­տան Ապ­րիլ 24ին` մաս­նակ­ցե­լու Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100րդ տա­րե­լի­ցի ձեռ­նարկ­նե­ րուն:

Ես ար­դէն քա­նի մը ան­գամ այ­ցե­լած եմ Հա­յաս­տան եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ` կապո­ւած Ապ­րիլ 24ին նա­խա­տե­սո­ւած ձեռ­նարկ­նե­րու հետ: Այս տա­րի, հա­կա­ռակ Ե­րե­ւա­նի մէջ ներ­կայ ըլ­լա­լու խնդրան­քին, ես ո­րո­շե­ցի մնալ Մար­սէյլ: Մար­սէյ­լի ծե­րա­կու­տա­կան-քա­ղա­քա­պետ Ժան Ք­լորտ Կո­տեն 2015 թո­ւա­կա­նը նո­ւի­րած է Հա­յաս­տա­նին: Այս ծի­րէն ներս, ամ­բողջ տարուան ըն­թաց­քին, Հա­յաս­տա­նի ու հա­յե­րուն վե­րա­բե­րող բազ­մա­թիւ մշա­կու­թա­յին ձեռ­նարկ­ներ տե­ղի պի­տի ու­նե­նան: 2015ի Ապ­րիլ 24ին Մար­սէյ­լի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նը, ինչ­պէս նաեւ յա­րա­կից մար­զե­րու վար­չա­րան­նե­րը պի­տի պա­տո­ւին Հա­յաս­տա­նի գոյ­նե­րով: Այ­նու­հե­տեւ մշա­կու­թա­յին եւ յի­շա­տա­կի ա­րա­րո­ղու­թիւն­ներ տե­ղի պի­տի ու­նե­նան, հե­տե­ւա­բար ես ու­զե­ցի Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100րդ տա­րե­լի­ցի օ­րը մնալ Մար­սէյլ ֆրան­սա­հա­յե­րու հետ, որ­պէս­զի իմ ա­ջակ­ցու­թիւնս եւ հա­ւա­տար­մու­թիւնս ցոյց տամ ա­նոնց:

Բա­ցի այդ, Ֆ­րան­սա­հա­յե­րու Կա­պոյտ Խաչ ըն­կե­րակ­ցու­թեան հետ հա­մա­տեղ, ես 1915ի Ապ­րիլ 24ին նո­ւի­րո­ւած յու­շար­ձա­նի շուրջ 100 ծառ տնկե­լու մեծ նա­խա­գի­ծի մը նա­խա­ձեռ­նած եմ, չհա­շո­ւած գի­տա­ժո­ղով­նե­րը, ցու­ցա­հան­դէս­նե­րը… Հայ­կա­կան մշա­կոյ­թը եւ յի­շա­տա­կի հան­դէպ պարտ­քը պի­տի յար­գո­ւին:

Ֆ­րան­սան ճանչ­ցած է Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը: Ձեր կար­ծի­քով, ի՞նչ պէտք է ըլ­լայ յա­ջորդ փու­լը:

Ես կը կար­ծեմ, որ ճա­նա­չու­մը ա­ռա­ջին քայլն է: Այ­սօր ես կը սպա­սեմ, որ Ֆ­րան­սա քրէա­կա­նաց­նէ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը. Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի եւ Ծե­րա­կոյ­տի կող­մէ 2012ին իմ օ­րի­նա­գի­ծը ըն­դու­նե­լէն ետք, ա­տի­կա կա­րե­ւոր քայլ է քրէա­կա­նաց­ման օ­րէն­քի ա­ռու­մով: Յի­շենք, որ 1915 թո­ւա­կա­նի Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը Ֆ­րան­սա­յի կող­մէ երկ­րորդ ճաչ­ցո­ւած ցե­ղաս­պա­նու­թիւնն է Հո­լո­քոս­թէն ետք: Այդ օ­րի­նա­գի­ծը ըն­դու­նո­ւած է 2001ին եւ հաս­տա­տո­ւած է ա­ռանց սահ­մա­նադ­րա­կա­նու­թեան ա­ռաջ­նայ­նու­թեան մա­սին հար­ցը բարձրաց­նե­լու, սա­կայն ա­նի­կա չէր նա­խա­տե­սեր հերք­ման հա­մար պա­տիժ:

2001էն ետք անհ­րա­ժեշտ է լրաց­նել այդ ճա­նա­չու­մը պատ­ժի մե­խա­նիզ­մով (աշ­խա­տա­կար­գով) - Ֆ­րան­սա­կան ի­րա­ւուն­քը չի բա­ւա­րա­րո­ւիր յայ­տա­րա­րու­թեամբ:

Այդ ա­ռու­մով ես աշ­խա­տած եմ նոր օ­րի­նա­գի­ծին վրայ, որ այ­լեւս չի վե­րա­բե­րիր կար­ծիք ար­տա­յայ­տե­լու ա­զա­տու­թեան: Ա­տի­կա կա­րե­ւոր քայլ պի­տի ըլ­լայ եւ այ­լեւս թոյլ պի­տի չտայ ա­րա­տա­ւո­րե­լու յի­շա­տա­կը հա­րիւր հա­զա­րա­ւոր մար­դոց, կա­նանց ու ե­րե­խա­նե­րու, ո­րոնք մա­հա­ցած են, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնց միակ յան­ցա­գոր­ծու­թիւ­նը հայ-քրիս­տո­նեայ ըլ­լալն էր:

Ան­ցեալ տա­րի դուք օ­րի­նա­գիծ մը ներ­կա­յա­ցու­ցիք, որ կ­՛ար­գի­լէ հեր­քել ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րը եւ մարդ­կու­թեան դէմ կա­տա­րո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք կա­տա­րո­ւած են 20րդ դա­րու սկիզ­բը, յատ­կա­պէս Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը: Մին­չեւ այ­սօր օ­րէն­քը չէ ըն­դու­նո­ւած: Ձեր կար­ծի­քով՝ Ֆ­րան­սա­յի խորհր­դա­րա­նը պի­տի ըն­դու­նի՞ օ­րի­նա­գի­ծը այս տա­րի` Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100րդ տա­րե­լի­ցին:

2011ին ես ար­դէն օ­րի­նա­գի­ծը ա­ռա­ջար­կած էի, հիմք ըն­դու­նե­լով ցե­ղա­պաշ­տու­թեան եւ Ֆ­րան­սա­յի օ­րէնսդ­րու­թեամբ ըն­դու­նո­ւած ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րու, ո­րոնց շար­քին Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտման դէմ պայ­քա­րի ո­լոր­տի հա­սա­րա­կու­թեան ի­րա­ւուն­քը: Օ­րի­նա­գի­ծը ըն­դու­նո­ւած է Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի եւ Ծե­րա­կոյ­տի բո­լոր խում­բե­րուն կող­մէ 2012ի Յու­նո­ւար 23ին: Ցա­ւօք, Սահ­մա­նադ­րա­կան Խոր­հուր­դը չե­ղեալ հա­մա­րեց զայն՝ այն հիմ­քով, որ ժխտու­մը կար­ծիք ար­տա­յայ­տե­լու ա­զա­տու­թեան մէկ մասն է, ա­տով վերջ դնե­լով ժխտման քրէա­կա­նաց­ման փոր­ձին:

Այ­դու­հան­դերձ, բո­լոր ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րու եւ մարդ­կու­թեան դէմ կա­տա­րո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու ժխտման հնա­րա­ւո­րու­թիւնն ար­դիա­կան խնդիր կը մնայ Ա­րե­ւել­քի մէջ, մաս­նա­ւո­րա­պէս Ի­րա­քի քրիս­տո­նեա­նե­րու, եզ­տի­նե­րու հե­տապըն­դում­նե­րու պա­րու­նա­կին մէջ: Ա­նոնք Պան Քի Մու­նի կող­մէ ո­րա­կո­ւած են որ­պէս մարդ­կու­թեան դէմ կա­տա­րո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­ներ:

Ակն­յայտ է օ­րէն­քի ըն­դուն­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը, որ­պէս­զի ա­ռա­ջար­կո­ւի ժխտման նոր ո­րա­կա­ւո­րում: Հե­տե­ւա­բար, ես ջա­նա­սի­րա­բար աշ­խա­տած են այ­լընտ­րան­քա­յին եւ նո­րա­րա­րա­կան տար­բե­րա­կի մշակ­ման վրայ, որ քրէա­կան ի­րա­ւուն­քի մաս­նա­գէտ ա­ռա­ջա­տար ի­րա­ւա­բան­նե­րու - ո­րոնց շար­քին Պեռ­նար Ժո­ւան­նօ եւ Սե­ւակ Թո­րո­սեան - հետ հա­մա­տեղ աշ­խա­տան­քի ար­դիւնք է:

Ա­տոր հա­մար ես կ­՛ա­ռա­ջար­կեմ, որ­պէս­զի օ­րէն­քով ժխտու­մը չհա­մա­րո­ւի կար­ծիք ար­տա­յայ­տե­լու ա­զա­տու­թեան սո­վո­րա­կան չա­րա­շա­հում, այլ մարդ­կու­թեան դէմ ուղ­ղո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն:

Ա­տի­կա եր­կու ա­ռա­ւե­լու­թիւն ու­նի.- դուրս գալ Սահ­մա­նադ­րա­կան Խոր­հուր­դի ստեղ­ծած ի­րա­ւա­կան փա­կու­ղիէն եւ պաշտ­պա­նել մեր օ­րէնսդ­րու­թեամբ ըն­դու­նո­ւած բո­լոր ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րու զո­հե­րուն յի­շա­տա­կը:

Այն­պէս որ իմ գոր­ծըն­կեր պատ­գա­մա­ւոր­նե­րուն կ­՛ա­ռա­ջա­կեմ ստո­րագ­րել հարըս­տա­ցո­ւած օ­րէնսդ­րա­կան մե­խա­նիզմ ներ­կա­յաց­նող ա­պա­քա­ղա­քա­կան օ­րի­նա­գի­ծին տակ, ո­րուն մէջ կու­սակ­ցա­կան նկա­տա­ռում­նե­րէ ա­զատ հա­սա­րա­կա­կան շահն է:

Այս բնա­գի­րը ընդ­հան­րա­կան է, քա­նի որ կը պաշտ­պա­նէ ֆրան­սա­կան օ­րէնսդ­րու­թեան կող­մէ ըն­դու­նո­ւած բո­լոր ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րը, եւ յար­գանք կ­՛ար­տա­յայ­տէ մար­դու ի­րա­ւունք­նե­րու նկատ­մամբ: Այս նա­խա­գի­ծը կը վե­րա­բե­րի մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեան: Այս օ­րէն­քը 2014ի Հոկ­տեմ­բե­րէն հա­սա­նե­լի է Ազ­գա­յին Ժո­ղո­վի կայ­քին մէջ եւ ես յոյս ու­նիմ, որ ան պի­տի քննար­կո­ւի յա­ռա­ջի­կայ ժա­մա­նակ­ներս, քա­նի որ այն ոչ միայն իմ սրտիս մօտ է, այ­լեւ յատ­կա­պէս կա­րե­ւոր է մեր հա­ւա­տար­մու­թեան եւ մեր ի­րա­ւուն­քի տե­սան­կիւ­նէն:

Մար­դու Ի­րա­ւունք­նե­րու Եւ­րո­պա­կան Դա­տա­րա­նին մէջ վեր­ջերս կա­յա­ցան Տող­րու Փէ­րին­չէ­քը ընդ­դէմ Զո­ւի­ցե­րիոյ դա­տա­կան գոր­ծով լսում­նե­րը: Փէ­րին­չէ­քը Զո­ւի­ցե­րիան կը մե­ղադ­րէ մտքի ա­զա­տու­թեան իր ի­րա­ւուն­քը ոտ­նա­հա­րե­լուն հա­մար: Ի՞նչ կը կար­ծէք, ո՞ւր է այն սահ­մա­նը, երբ ա­ռաջ­նա­յին կը հա­մա­րո­ւի ան­ցեա­լի յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու կրկնու­թիւ­նը կան­խե­լը` չխախ­տե­լով խօս­քի ա­զա­տու­թիւ­նը:

Խօս­քը այն մա­սին չէ, թէ թոյ­լատ­րել կամ չթոյ­լատ­րել: Խօս­քի ա­զա­տու­թիւ­նը, ինչ­պէս նաեւ ա­նոր սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րը, պէտք է պաշտ­պա­նո­ւին: Օ­րէն­քը նաեւ սահ­ման­ներ կը դնէ: Ա­զա­տու­թիւ­նը չի կրնար ա­նօ­րէն ըլ­լալ, եւ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը պէտք է պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն ստանձնէ` անհ­րա­ժեշ­տու­թեան պա­րա­գա­յին թոյլ տա­լով ազ­գա­յին ներ­կա­յա­ցուց­չու­թեան սահ­մա­նե­լու կար­ծիք ար­տա­յայ­տե­լու ա­զա­տու­թեան սահ­ման­ներն ու շրջա­նակ­նե­րը: Այդ ա­զա­տու­թիւ­նը յա­րա­բե­րա­կան է եւ ոչ թէ բա­ցար­ձակ:

Ա­նի­կա պէտք է յար­գէ սկզբունք­ներն ու զո­հե­րու յի­շա­տա­կը:

Խն­դի­րը այն է, որ ներ­կա­յիս խօս­քի ար­տա­յայտ­ման թոյ­լատ­րե­լիու­թեան ընտ­րու­թիւ­նը կը կա­տա­րո­ւի լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րու ազ­դե­ցու­թեան հի­ման վրայ: Ցա­ւօք, նման ամ­բո­խա­վար մօ­տեց­ման մէջ դա­տա­ւո­րը ամ­բող­ջո­վին ամ­նեղ չէ: Այս­պէս, Սթ­րազ­պուր­կի դա­տա­ւոր­նե­րը ե­կան այն եզ­րա­կա­ցու­թեան, որ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը ոչ մէկ հե­տե­ւանք ու­նե­ցած է, իսկ ա­տի­կա կը նշա­նա­կէ, որ կա­րե­լի է վի­րա­ւո­րել զո­հե­րը եւ ա­նոնց սե­րունդ­նե­րը: Սա­կայն դար­ձեալ ը­սեմ, ո՛չ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը եւ ոչ ալ ան­գամ Ֆ­րան­սո­ւա Օ­լան­տը, որ պա­տիժ սահ­մա­նած է Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հերք­ման հա­մար, տե­ղէն ան­գամ չշար­ժե­ցան: Ո՛չ մէկ բա­ռով:

Հարց կ­՛ա­ռա­ջա­նայ. ո՞վ հա­սա­րա­կա­կան կար­ծի­քի մա­սին ո­րո­շում կը կա­յաց­նէ եւ կը սահ­մա­նէ, թէ ի՞նչ է թոյ­լատ­րե­լի, իսկ ի՞ն­չը`ոչ: Ա­տի­կա քա­ղա­քա­կան գոր­ծի­չի ան­մի­ջա­կան շա՞հն է: Ներ­կա­յիս կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը հա­ղոր­դակ­ցու­թեան սպա­ռող է եւ ոչ մէկ խնդիր ու­նի ցոյց տա­լու իր ան­հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թիւ­նը, քա­նի դեռ թո­ւի­թըր­նե­րը չեն հաս­նիր սպառ­նա­լի­քի շե­մի կամ բնակ­չու­թեան ար­ձա­գան­գը չի սահ­ման­փա­կեր զայն:

Ա­սի­կա սպա­սո­ղա­կան կա­ռա­վա­րում է, ուր շատ կը պակ­սին ան­հա­տա­կա­նու­թիւն­ներն ու հա­մո­զում­նե­րը, եւ ուր կ­՛ար­տա­յայ­տո­ւի միայն այն ա­պա­կողմ­նո­րո­շու­մը, ո­րուն մէջ կը գտնո­ւի այ­սօ­րո­ւան Ֆ­րան­սան:

Ին՞չ կը մտա­ծէք Կա­լի­փո­լիի ճա­կա­տա­մար­տի 100ա­մեա­կը Ապ­րիլ 24ին նշե­լու թրքա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թեան մա­սին:

Կը կար­ծեմ, ես չէ, որ պէտք է կար­ծիք յայտ­նեմ այն մա­սին, թէ թրքա­կան կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը ի՞նչ ո­րո­շած է նշել, իսկ ինչ` ո՛չ: Ես ար­դէն ը­սի, որ դէմ եմ մի­ջամ­տու­թեան: Այ­դու­հան­դերձ, պէտք է կոյր ըլ­լալ` չտես­նե­լու հա­մար պե­տա­կան սու­տը եւ այն, որ Թուր­քիա բարդ ի­րա­վի­ճա­կի մէջ յայտ­նո­ւած է:

100 տա­րի անց պե­տու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ կա­տա­րած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու հեր­քու­մը այն աս­տի­ճան, որ յի­շա­տա­կի ձեռ­նարկ կը կազ­մա­կեր­պէ 100ա­մեա­կի ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րը քո­ղար­կե­լու հա­մար եւ սուտ ամ­սա­թիւ կը յօ­րի­նէ: Որ­քան ես գի­տեմ, այդ ճա­կա­տա­մար­տի ամ­սա­թի­ւը Ապ­րիլ 25ն­ է:

Ա­սի­կա խեղ­ճուկ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն է: Սա­կայն Թուր­քիոյ մէջ կա­տա­րո­ւող ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը մեկ­նա­բա­նե­լու փո­խա­րէն, ե­կէք Ֆ­րան­սա­յի մէջ ձայ­ներ հա­ւա­քենք մեր պարտ­քը կա­տա­րե­լու եւ 2001ի օ­րէն­քի շա­րու­նա­կու­թիւ­նը ա­պա­հո­վե­լու ու հեր­քու­մին քրէա­կա­նաց­ման հաս­նե­լու հա­մար: Օգ­նե­ցէք ին­ծի, որ­պէս­զի 2014ի Ապ­րի­լին իմ ներ­կա­յա­ցու­ցած օ­րի­նա­գի­ծը 2015ին քննար­կո­ւի եւ ըն­դու­նո­ւի Ազ­գա­յին Ժո­ղո­վին եւ Ծե­րա­կոյ­տին կող­մից:

Պի­տի չնա­հան­ջենք թուր­քե­րու սպառ­նա­լիք­նե­րուն եւ Ֆ­րան­սա­յի մէջ քա­ղա­քա­կան ու ի­րա­ւա­կան պատ­ճառ­նե­րով յա­ռա­ջա­ցած ձգձգում­նե­րուն պատ­ճա­ռով: