­Հա­յաս­տա­նեան «Ան­կախ» թեր­թը հե­տե­ւեալ հար­ցազ­րոյ­ցը կա­տա­րած է Հ.Յ.Դ. ­Գե­րա­գոյն ­Մար­մի­նի ան­դամ, ­Հա­մազ­գա­յին ­Հիմ­նադ­րա­մի նա­խա­գահ, Ազ­գա­յին ­Ժո­ղո­վի նախ­կին պատ­գա­մա­ւոր ­Լի­լիթ ­Գալս­տեա­

նի հետ: Անդ­րա­դարձ կա­տա­րո­ւած է յատ­կա­պէս ­Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան դաշ­տին մէջ տե­ղի ու­նե­ցող ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն եւ ստեղ­ծո­ւած ի­րա­վի­ճա­կին:

 

 «­Քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րը հաշ­տո­ւե­ցին. կը գտնո­ւի՞ ար­դեօք քա­ղա­քա­կան բո­վան­դա­կու­թիւ­նը»

Տի­կի՛ն ­Գալս­տեան, ներ-քա­ղա­քա­կան վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րը մի տե­սակ ա­նո­րո­շու­թիւն, տագ­նապ ու հիաս­թա­փու­թիւն են ա­ռա­ջաց­րել հան­րու­թեան շրջա­նում` էլ ա­ւե­լի խո­րաց­նե­լով երկ­րում առ­կայ ըն­կե­րա­յին հո­գե­բա­նա­կան ճգնա­ժա­մը: ­Մար­դիկ չգի­տեն ո՞ւմ հա­ւա­տալ` իշ­խա­նու­թեա՞­նը, թէ՞ ընդ­դի­մու­թեա­նը. որ­տե՞ղ փնտռել ի­րենց յու­զող հար­ցե­րի պա­տաս­խան­նե­րը: Ի՞նչ տե­ղի ու­նե­ցաւ այս օ­րե­րին մեր քա­ղա­քա­կան դաշ­տում եւ ո՞վ պէտք է լցնի մարդ­կանց սպա­սե­լիք­նե­րի դա­տարկ դաշ­տը:

Վեր­ջին օ­րե­րին ժա­մա­նա­կը մի տե­սակ խտա­ցել էր, լից­քա­ւո­րո­ւել. բո­լորս սկսե­ցինք վե­րար­ժե­ւո­րել ի­րա­կա­նու­թիւ­նը: ­Ցա­ւով եմ ար­ձա­նագ­րում` շատ խոր­քա­յին ճգնա­ժա­մի մէջ ենք, գնա­լով` ժո­ղովր­դի ու պե­տու­թեան մի­ջեւ վիհ է խո­րա­նում: ­Ժո­ղո­վուրդն ի­րեն օ­տա­րո­ւած է զգում իշ­խա­նու­թիւ­նից, իշ­խա­նու­թիւնն էլ կար­ծես զուտ իր հա­մար գո­յու­թիւն ու­նե­նայ: Այս ա­մէ­նի ա­րան­քում կո­րել է մար­դը` հայ մար­դը: ­Միշտ ինձ հարց էի տա­լիս. երբ խորհր­դա­րա­նում էի, 4-5 տա­րո­ւայ ըն­թաց­քում հա­րիւ­րա­ւոր օ­րէնք­ներ դա­կե­ցինք, բայց հայ մար­դու կեան­քում ի՞նչ փո­խո­ւեց: ­Մի գու­ցէ փո­փո­խու­թիւն­ներ ե­ղան, բայց` այն­քան չնչին, որ մեր կեան­քը, ի­րա­կա­նու­թիւ­նը բո­լո­րո­վին չբա­րե­փոխո­ւեց, ընդ­հա­կա­ռա­կը` մեր բո­լոր ցու­ցա­նիշ­նե­րը նա­հան­ջի ցու­ցա­նիշ­ներ են:

­Հի­մա էլ` ներ-քա­ղա­քա­կան խնդիր­ներ: ­Մենք առ­ճա­կատ­ման եւ ար­նա­հե­ղու­թեան ի­րա­ւունք պար­զա­պէս չու­նենք: Այս մի քա­նի օ­րե­րին օ­դում ճօ­ճո­ւող թու­րը դրդում է խո­հե­մու­թեան ու հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րի վեր­ջին փշուր­նե­րը հա­ւա­քել: Ե­րէկ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ «short track» տե­ղի ու­նե­ցաւ, այ­սինքն` կարճ դիս­տան­ցիա: ­Մենք կար­կա­տե­ցինք հնա­րա­ւոր առ­ճա­կա­տումն ու ար­նա­հե­ղու­թիւ­նը, ո­րը կա­րող էր ծնո­ւել տաք գլխու­թեան, տգի­տու­թեան, անզսպու­թեան, ի­րա­վի­ճա­կա­յին ո­րո­շում­ներ ըն­դու­նե­լու հե­տե­ւան­քով: ­Բայց մենք պար­տա­ւոր ենք ա­նա­չառ, խոր­քա­յին ու ան­կողմ­նա­կալ քա­ղա­քա­կան գնա­հա­տա­կան­ներ տալ մեր ի­րա­կա­նու­թեա­նը` ար­տա­գաղ­թին, փտա­ծու­թեան, տնտե­սա­կան վա­տա­գոյն ցու­ցա­նիշ­նե­րին, բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան ճգնա­ժա­մին­…եւ ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը` չմո­ռա­նալ, որ 18 տա­րե­կան հայ տղան այ­սօր սահ­ման-եր­կիր է պա­հում, իսկ մենք իր թի­կուն­քում ի­րար ենք ու­տում: ­Պե­տու­թեան բա­նա­ձեւն ար­դէն չի գոր­ծում, պե­տու­թեան հարս­տու­թեան աղ­բիւ­րը, ո­րը նաեւ բնակ­չու­թիւնն է, հա­սա­րա­կու­թեան բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան վի­ճա­կը, սպա­սե­լի­քը, ե­րա­զան­քը, տես­լա­կա­նը, հիւ­ծուել, փսո­րել է:

­Հաշ­տո­ւե­ցին, լա՛ւ է. խու­սա­փե­ցինք առ­ճա­կա­տու­մից. բայց սա քիչ է, ան­բա­ւա­րար. ո՞ւր է իմ երկ­րի 25 տա­րո­ւայ զար­գաց­ման ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը. ո՞ւր է իմ պե­տու­թեան տես­լա­կա­նը: ­Հաշ­տո­ւե­լու գոր­ծըն­թա­ցին պի­տի յա­ջոր­դի քա­ղա­քա­կան բո­վան­դա­կու­թիւ­նը` ո՞ւր ենք գնում, ինչ­պէ՞ս, ո­րո՞նք են մեր ազ­գա­յին, պե­տա­կան ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րը: ­Կը գտնո­ւի՞ ար­դեօք քա­ղա­քա­կան բո­վան­դա­կու­թիւ­նը… Ես հա­ւա­տում եմ մեր տե­սա­կին, հա­ւա­տում եմ, որ հնա­րա­ւոր է եր­կի­րը փո­խե­լու բա­նա­ձեւ մէջ­տեղ բե­րել` ազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թեան, ըմբռ­նու­մի եւ հա­ւա­տի մի­ջա­վայ­րում, իսկ մեր երկ­րում ա­մե­նա­մեծ պա­կա­սու­թիւ­նը հա­ւա­տի պա­կասն է:

­Սերժ ­Սարգ­սեա­նի յայտ­նի ե­լոյ­թից յե­տոյ հան­րա­պե­տա­կան­նե­րը յայ­տա­րա­րում էին, որ երկ­րում ի­րա­վի­ճակ է փոխո­ւել, եւ ու­րո­ւագ­ծո­ւել է նոր օ­րա­կարգ։ ­Դուք հա­ւա­տո՞ւմ էք, որ իշ­խա­նու­թիւն­ներն իս­կա­պէս հա­կո­ւած են հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թիւն­նե­րի, մա­նա­ւանդ որ ներ-քա­ղա­քա­կան խնդի­րը կար­ծես թէ հարթ­ւում է։

­Հա­յաս­տանն ա­սօր վե­րա­ծո­ւել է կու­սակ­ցա­պե­տու­թեան, բայց ո­րե­ւէ ա­ռան­ձին կու­սակ­ցու­թիւն չի կա­րող ո­րո­շել ամ­բողջ պե­տու­թեան, ժո­ղովր­դի ճա­կա­տա­գի­րը, ո­րե­ւէ մէկ կու­սակ­ցու­թեան օ­րա­կարգ չի կա­րող դառ­նալ պե­տու­թեան բո­լոր քա­ղա­քա­ցի­նե­րի օ­րա­կար­գը: Ե­թէ մենք խօ­սում ենք բա­րո­յա­կան ճգնա­ժա­մը յաղ­թա­հա­րե­լու, քա­ղա­քա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը ար­ժե­ւո­րե­լու, տգէտ­նե­րից քա­ղա­քա­կան դաշ­տը մաք­րե­լու, անձ­նա­ւո­րո­ւած (պատ­րի­մո­նիկ) քա­ղա­քա­կան հա­սա­րա­կա­կան մի­ջա­վայ­րը փո­խե­լու մա­սին եւ խու­սա­փե­լու ենք մա­կա­նուն­նե­րով ի­րար թրա­տե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նից, ա­պա այդ բո­վան­դա­կու­թեան մէջ պի­տի դե­րա­կա­տա­րում ու­նե­նան քա­ղա­քա­կան պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն ու­նե­ցող այն բո­լոր կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք հան­րա­յին յե­նա­րան ու­նեն:

Ա՞յդ նկա­տա­ռու­մով ­Դաշ­նակ­ցու­թիւնն իր վրայ վերց­րեց քա­ղա­քա­կան հաշ­տա­րա­րի դե­րը:

Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը, ո­րը ծնո­ւել է պե­տու­թիւն կեր­տե­լու յանձ­նա­ռու­թեամբ եւ ու­ղեր­ձով, կա­րո՞ղ էր ար­դեօք հան­գիստ նա­յել, թէ ինչ­պէ՛ս է ա­ռանց այն էլ ա­րիւ­նա­քա­մո­ւող երկ­րում առ­ճա­կա­տում հա­սու­նա­նում Ապ­րի­լի 24ի նա­խօ­րէին, երբ հայ զի­նո­ւո­րը կան­գած է թուր­քի բե­րա­նին: ­Վեր­ջա­պէս, եր­կու քա­ղա­քա­կան ու­ժերն էլ մեր գոր­ծըն­կեր­ներն են, այս մի բուռ ­Հա­յաս­տա­նում ներ­քին բա­ժա­նա­րար­ներն ու ա­տե­լու­թեան, մաղ­ձի հեր­թա­կան վի­հը խո­րաց­նելն ան­նե­րե­լի է, պատ­մու­թիւ­նը մեզ չէր նե­րի: ­Դաշ­նակ­ցու­թեան նպա­տա­կը նախ երկ­րում կա­յու­նու­թիւ­նը պա­հելն է, զան­գը գու­ժե­լը, երկ­րոր­դը` եր­կու կող­մե­րին, ո­րոնք քա­ղա­քա­կան պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն կրող եր­կու խո­շոր քա­ղա­քա­կան ու­ժերն են, դրդել ա­նա­չառ, մաշ­կա­զերծ ախ­տո­րո­շում ա­նե­լու, խոս­տո­վա­նե­լու, վեր­լու­ծե­լու, թէ ին­չո՞ւ է եր­կի­րը հա­սել հիւ­ծու­մի, ներ-տե­սա­կա­յին յար­ձա­կա­պաշ­տու­թեան, ըն­կե­րա­յին, տնտե­սա­կան ու բա­րո­յա­կան ճգնա­ժա­մի մի ի­րա­վի­ճա­կի, ո­րը մշա­կու­թա­յին ու ըն­կե­րա­յին վե­րա­կանգն­ման, շի­նա­րա­րու­թեան խնդիր է պար­տադ­րում:

Ա­ռա­ջին քայլն ա­րո­ւեց` կան­խո­ւեց առ­ճա­կա­տու­մը, հի­մա պէտք է ա­րո­ւի յա­ջորդ` ա­մե­նա­կա­րե­ւոր` քա­ղա­քա­կան բո­վան­դա­կու­թեան քայ­լը: ­Դաշ­նակ­ցու­թիւնն այս­տեղ մեծ ա­նե­լիք ու­նի: ­Մենք ներ­կա­յաց­նե­լու ենք բո­վան­դա­կա­յին այն փո­փո­խու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք, մեր հա­մոզ­մամբ, կա­րող են երկ­րում քա­ղա­քա­կան, բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան, մշա­կու­թա­յին, ըն­կե­րա­յին ար­ժէք­նե­րի վե­րա­փո­խում բե­րել, ո­րա­կա­կան նոր ­Հա­յաս­տան կեր­տել:

Այ­սինքն, ե­թէ ­Դաշ­նակ­ցու­թեանն ա­ռա­ջար­կո­ւի իշ­խա­նու­թեան մաս կազ­մել` խոս­տա­նա­լով հա­շո­ւի նստել ձեր ծրագ­րե­րի հետ, ըն­դա­ռաջ կը գնա՞ք այդ ա­ռա­ջար­կին:

Դաշ­նակ­ցու­թեան հա­մար եր­բեք իշ­խա­նու­թիւնն ինք­նան­պա­տակ չի ե­ղել: Ա­յո՛, ես ու­զում եմ իշ­խա­նու­թիւն, ո­րով­հե­տեւ իշ­խա­նու­թիւնն է ինձ տա­լիս այն գոր­ծիք­նե­րը, ո­րոնց­մով կը կա­րո­ղա­նամ ի­րա­կա­նաց­նել իմ յղա­ցում­նե­րը: ­Սա իմ եր­կիրն է, իմ հայ­րե­նիքն է, իմ ե­րե­խան է, ես չեմ կա­րող ապ­տա­կել, դու­ռը փա­կել ու գնալ, պէտք է փոր­ձեմ ներ­սից բա­րե­փո­խել: Եւ բո­լոր նրանք, որ պի­տի շա­հար­կեն, թէ իշ­խա­նու­թեան հա­մար ենք ա­նում, խո­ցե­լի են: ­Հի­մա ­Հա­յաս­տանն այն վի­ճա­կում է, որ բա­րե­փո­խում­ներն ան­խու­սա­փե­լի են, ո­րով­հե­տեւ վի­հը գնա­լով խո­րա­նում է: Եւ ե­թէ իշ­խա­նու­թիւն­ներն ու­նե­նան կամք, փո­փո­խու­թիւն­ներ ա­նե­լու գի­տակ­ցու­թիւն, մեր ծրագ­րերն ըն­դու­նո­ւեն եւ ­Հա­յաս­տա­նում ստեղ­ծո­ւի հա­մա­խո­հու­թեան եւ քա­ղա­քա­կան պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան մի­ջա­վայր, որ­տեղ կա­րող ենք կա­թիլ-կա­թիլ նոր ո­րակ­ներ բե­րել, ա­պա՝ ին­չո՞ւ ոչ:

Ի՞նչ է մեզ անհ­րա­ժեշտ, որ­պէս­զի մեր եր­կիրն ի վեր­ջոյ դուրս գայ այս ճգնա­ժա­մա­յին վի­ճա­կից եւ ա­ռաջ գնայ, լա՞ւ իշ­խա­նու­թիւն, ու­ժե՞ղ ընդ­դի­մու­թիւն, թէ՞ մէկ այլ բան: Ել­քը ո՞րն է:

Մեզ նախ լա՛ւ հա­սա­րա­կու­թիւն է անհրա­ժեշտ, ո­րով­հե­տեւ ա­ռանց լաւ հա­սա­րա­կու­թեան` մենք չենք կա­րող ու­նե­նալ ո՛չ լաւ իշ­խա­նու­թիւն, ո՛չ էլ լաւ ընդ­դի­մու­թիւն: ­Քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­սա­րա­կու­թեան վրայ պէտք է կա­ռու­ցո­ւեն պե­տա­կա­նու­թեան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը: ­Հի­մա պի­տի սկսենք նախ ըն­կե­րա­յին շի­նա­րա­րու­թիւ­նից, որ­պէս­զի կա­րո­ղա­նանք մշա­կու­թա­յին-ար­ժէ­քա­յին մի շերտ ստեղ­ծել, ո­րի վրայ կա­ռուց­ւում են պե­տա­կա­նու­թեան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը: Ա­մէն մէկս դրա­նում իր դե­րա­կա­տա­րու­թիւնն ու­նի: ­Նախ պէտք է հա­ւա­տանք ու սի­րենք, սի­րենք ­Հա­յաս­տա­նը եւ լի­նենք քա­ղա­քա­ցի, պա­հան­ջա­տէր ու տէր: ­Մենք ա­նընդ­հատ մեզ տէր ենք փնտռում, բայց մեր տէ­րը մենք ենք:

­Մեզ պէտք է հան­րա­յին շի­նա­րա­րու­թիւն, այ­լա­պէս, վեր­ջին օ­րե­րի այս ամ­բողջ գզվռտու­քը, այն բո­լոր գնա­հա­տա­կան­նե­րը, ո­րոնք տրո­ւե­ցին, այս ի­րա­կա­նու­թեան քա­ղա­քա­կան գնա­հա­տա­կան­նե­րը չէին, ո­րի կա­րի­քը մենք ու­նէինք, այդ ողջ մար­տահ­րա­ւէ­րի, թի­րա­խը ան­ձերն էին: Ընդ­հան­րա­պէս մենք շատ անձ­նա­ւո­րո­ւած հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան մի­ջա­վայ­րում ենք ապ­րում: ­Մեզ պէտք է ար­ժէ­քա­յին յե­ղա­փո­խու­թիւն: Այ­սօր մենք այ­բից մին­չեւ ֆէ փո­խե­լու խնդիր ու­նենք:

Զ­րոյ­ցը վա­րեց ԱՆԻ ԳԱՍՊԱՐԵԱՆ