Պոլիս գտնուիլը շատ հետաքրքրական կողմեր ունի, մանաւանդ այս օրերուն։ Որպէս մէկը, որ կը հետեւի քաղաքականութեան եւ մասնաւորապէս միջազգային ու տարածաշրջանային անցուդարձին, նիւթի պակաս չկայ, փառք Աստուծոյ։ Սակայն աւելի առօրեայ տեսան
կիւնէն, ուրախ եմ որ ժամանակ կ՚անցնեմ այս քաղաքին մէջ, քանզի առիթը կ՚ընծայէ թրքերէն սորվելու։
Թրքերէնի հետ կապս շատ հեռու չէ, իրականութեան մէջ։ Ընտանիքիս ակունքները Մարաշին մէջ կը գտնուին, ուստի մանկութեանս յաճախ լսած եմ թրքերէն, մանաւանդ մեծերուն կողմէ։ Ականջներս լեցուած են որոշ բառապաշարով մը։ Նոյնիսկ շարք մը բառեր հայերէն կը կարծէի պզտիկ եղած ատենս։ Վստահ եմ շատ սփիւռքահայեր այդ փորձառութիւնը կը կիսեն։
Երիտասարդութեանս ջանք թափած եմ թրքերէն ինքնուրոյն սորվելու, իսկ աւելի վերջերս դասերու գացած եմ (Երեւան ալ, հոս ալ)։ Եթէ անկեղծ ըլլամ, այսօրուան թրքերէնէն աւելի պիտի նախընտրէի նախնիներուս խօսած լեզուն սորվիլ։ Բայց այդ դարը երեւի թէ անցած հաշուենք։
Քանի մը տարի առաջ ամառ մը անցուցած եմ Պոլիս։ Առաջին անգամս էր հոս եւ առաջին անգամ ըլլալով թրքերէնին հետ առնչութիւն ունեցայ որպէս անմիջական, կենդանի լեզուի մը։ Եւ չափազանց խնդալիք էր։
Ես իմ վրաս կը խնդամ, թէ ինչքան ծիծաղելի կը գտնէի ամէն ինչ։ Ինչո՞ւ։ Որովհետեւ ինծի համար թրքերէնը եղած է ոչ թէ միայն տան մէջ սահմանափակուած, ոչ-կատարեալ լեզու մը, այսինքն՝ փողոցներուն վրայ, թերթերու մէջ, կամ ուրիշ տեղեր երբեք չգտնուող լեզու մը, այլեւ՝ մեծահասակներու, ըսենք, խոհանոցային կամ բամբասանքի կամ ալ հայհոյելու լեզու ըլլալով գիտէի միայն։ Ան քիչ մը կոշտ, քիչ մը գեղջկական եղած է միշտ միտքիս մէջ։ Յետոյ, խօսակցական արեւմտահայերէնով եթէ վերցնենք, օրինակ, թէ ինչպէս հարցում մը կը տրուի - «Կու գա՞ս կոր մը» - եկուր եւ տես, որ խօսակցական արեւմտահայերէնը պաշտօնական թրքերէնէն շատ չի տարբերիր. «Կէլիեօ՞ր մուսուն»։
Փոքր-մոքր բաներ, ամենասովորական երեւոյթներ խնդալիքիս եկած են Պոլիս։ Վարսավիրանոցներ մեծ գիրերով կը յայտարարեն.- «Էրքէք Քուաֆէօրիւ»։ Ինծի համար «էրքէք»ը պարզապէս «տղամարդ» ըսել չէ, այլ՝ «տղամա՛րդ», այսինքն՝ «Էրքէք մէկն է, հա։ Յանկարծ եթէ խոշին չի գաս նէ…»։ Ուրեմն, նիհար-միհար, հեզ տղամարդիկ ո՞ւր պիտի կտրել տան մազերնին։ (Վերջերս ալ սորվեցայ, որ թրքերէնով խոշ եկողներ չկան, այլ՝ գացողներ։ Թէրս։)
Համակարգիչի մը առջեւ նստեցայ, կը յիշեմ։ Սխալ բան մը ըրի, շտկելու համար երեք տարբերակ կու տար՝ «էվէթ, հայըր, վազ կէչ»։ «Վազ կէ՛չ»։ Ես ե՞րբ համակարգիչէ վազ անցած եմ որ։ Ան հէչ, երբ լաւ չհասկցայ կացութիւնը, «Եարտըմ» կոճակը տեսայ նոյն համակարգիչին մէջ։ «Եարտը՛մ»։ Նէնէս կ՚ըսէ.- «Աստուած եարտըմ ընէ, ճանըմ»։ Նէնէս ո՞ւր, համակարգիչը ո՞ւր։ Չափազանց խնդալիք պահ մըն էր ան, ինչքան ալ անհաւատալի թուայ բնիկ թրքախօս ընթերցողին։
Ուրիշ օրինակ մը. «պէյին» բառը առանց խնդալու չեմ կրնար ըսել կամ լսել։ Ինչո՞ւ։ Շատ սովորական բառ մը պէտք է որ ըլլայ։ Ինծի համար ան ոչ թէ մէկ բառ է սոսկ, այլ որոշ բառակապակցութեան մը առաջին մասը։ Հօրս սիրած հայհոյանքն էր ժամանակին, միշտ կ՚ուզեմ «պէյին»ը շարունակել, աւելցնել... ուղեղս լեցուն է արդէն, փաստօրէն։
Նմանապէս «եթէր» բառը։ Օր մը բան մը գնեցի, գումարը կլոր թիւ մըն էր, վրայէն քանի մը ղրուշ ալ կար։ Ես այդ մանրադրամները կը հանէի դրամապանակէս, խանութպանը «Եթէր, էֆֆէնտիմ» ըսաւ։ Ես կեանքիս մէջ հանգիստ, հանդարտ, պարզ ձեւով չէի լսած այդ բառը. «եթէր»՝ պարզապէս «կը բաւէ, շնորհակալութիւն»։ Միշտ «ուլան, եթէ՛ր» եղած է ան. «ալ կը բաւէ՛ ծօ»ի իմաստը կրած է։ Իրադրութիւնը ամէն բան կը փոխէ։
Թրքերէնիս մակարդակը տակաւին բարձր չէ։ Անշուշտ թէ խօսած ատենս միտքիս մէջ կը թարգմանեմ։ Սակայն անպայման արեւմտահայերէնէ կը թարգմանեմ։ Ռուսերէն ալ սորված եմ, եւ նոյնպէս կատարեալ չեմ խօսիր։ Անոր ժամանակ յաճախ արեւելահայերէնէ կը թարգմանեմ։ Հետաքրքրական հանգամանքներ են, չէ՞։ Պատահականութիւններ չեն, ի հարկէ։ Տուեալ լեզուները ազդուած են, իրենց քերականութիւնները, շարադրութիւնները, եւ այլն, աւելի համահունչ դարձած են տիրող լեզուին։ Պատմութիւնը այդպէս դասաւորած է։
Քիչ մը աւելի գիտական մօտեցմամբ եւ ժամանակի ընթացքով, կը կարծեմ որ թրքերէնը երթալէն աւելի բնականիս պիտի գայ, աւելի պիտի վարժուիմ։ Լեզուին այդ հոգեբանական կապակցութիւնները հետզհետէ կը յղկուին կամ այլ ձեւ պիտի ստանան, հաւանաբար։ Մինչ այդ, լեզուական արկածախնդրութիւններս կը շարունակուին։ Յուսամ որոշ ճարտարախօսութեան չափի մը կը հասնիմ նախքան մեկնիլս։ Կ՚ըլլա՞յ մը, աճապա։ Անանկ մը կ՚ըլլա՛յ քի։
ՆԱՐԵԿ ՍԷՖԷՐԵԱՆ «Ակօս»