­altԳեր­մա­նա­ցի պատ­մա­բան, ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան թե­մա­յով շարք մը աշ­խա­տու­թիւն­նե­րու հե­ղի­նակ ­Մայ­քըլ ­Հես­սե­ման, ­Վա­տի­կա­նի բաց եւ գաղտ­նի պա­հոց­նե­րուն մէջ աշ­խա­տան­քի ար­դիւնքվ, ի յայտ բե­րած է ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան առն­չո­ւող 1100 էջ փաս­տա­թուղ­թեր:

Լ­րագ­րող­նե­րու հետ հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ գեր­մա­նա­ցի գիտ­նա­կա­նը տե­ղե­կա­ցու­ցած է, որ այդ փաս­տաթղ­թե­րուն հի­ման վրայ կը պատ­րաս­տո­ւի գիրք գրել, իսկ փաստ­աթուղ­թե­րուն պատ­ճէն­նե­րը յանձ­նած է նաեւ ­Հա­յաս­տա­նի գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միոյ տնօ­րէ­նին: ­Հես­սե­ման տե­ղե­կա­ցու­ցած է նաեւ, որ գիր­քը պի­տի ըլ­լայ ոչ միայն գեր­մա­նե­րէն, այ­լեւ անգ­լե­րէն եւ այլ լե­զու­նե­րով: ­Գիտ­նա­կա­նը պատ­րաստ է իր փոր­ձով եւ գի­տե­լիք­նե­րով կի­սո­ւե­լու ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան առն­չո­ւող թե­մա­ներ ու­սում­նա­սի­րող այլ գիտ­նա­կան­նե­րու եւ հե­տա­զօ­տող­նե­րու հետ եւս,- կը հաղոր­դէ «­Լու­րեր» կայ­քը:

Անդ­րա­դառ­նա­լով փաս­տա­թուղ­թե­րու էու­թեան’ ­Մայքլ ­Հես­սե­ման նշած է, որ ա­նոնք հիմ­նա­կա­նօ­րէն Հ­ռո­մի ­Պա­պե­րու վա­րած գրագ­րու­թիւն­ներ են ա­ռա­ւե­լա­պէս Ա­րե­ւել­քի մէջ ի­րենց ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն, ինչ­պէս նաեւ ­Կա­փու­չի­նեան եւ ֆրան­չես­քան ուխ­տի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն հետ: Ըստ գիտ­նա­կա­նին’ այս փաս­տը ցոյց կու տայ, որ ­Պա­պը շատ ա­ւե­լի լայն տե­ղե­կա­տո­ւու­թեան շրջա­նակ ու­նէր, քան զուտ կա­թո­լիկ մի­սիո­նար­ներն էին:

­Փաս­տա­թուղթ­նե­րը հիմ­նա­կա­նօ­րէն ի­տա­լե­րէն եւ ֆրան­սե­րէն լե­զու­նե­րով են: «Ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը հիմ­նա­կա­նօ­րէն ցոյց կու տան, որ Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան մէջ կա­տա­րո­ւած է քրիս­տո­նեայ տար­րե­րու, ա­ռա­ջին հեր­թին, հա­յե­րու զան­գո­ւա­ծա­յին հա­մա­կար­գուած բնաջն­ջում: Ա­նի­կա լաւ ծրագ­րո­ւած պե­տա­կան ծրա­գիր էր: Ե­րիտ­թուր­քե­րը կը կար­ծէին, որ ու­ժեղ են միա­տարր պե­տու­թիւն­նե­րը, իսկ ա­տոր հաս­նե­լու հա­մար պէտք էր ի­րա­կա­նաց­նել ազ­գա­յին հիմ­քով զտում»,- կար­ծիք յայտ­նած է գիտ­նա­կա­նը:

Ա­նոր խօս­քով’ իր ու­սում­նա­սի­րած փաս­տա­թուղթ­նե­րը ցոյց կու տան, որ կա­թո­լիկ ե­կե­ղե­ցին փոր­ձած է ազ­դել ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցով ­Գեր­մա­նիոյ դիր­քո­րոշ­ման վրայ: «­Վա­տի­կա­նը կը փոր­ձէր Աւստ­րօ-­Հուն­գա­րիոյ մի­ջո­ցով ազ­դել ­Գեր­մա­նիոյ վրայ եւ կանգ­նեց­նել ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը: ­Սա­կայն ­Գեր­մա­նիա կը ցան­կար ­Թուր­քիան պա­հել իր կող­մը, նոյ­նիսկ ե­թէ պէտք ըլ­լար հա­յե­րու ճա­կա­տագ­րի գնով»,- նշած է գիտ­նա­կա­նը: