«Չի բացառւում նախագահի արտահերթ ընտրութիւն»  

Ինչպէ՞ս էք գնահատում այսօր երկրում ստեղծուած ներքաղաքական իրավիճակը՝ հաշուի առնելով ՀԱՔ - իշխանութիւն առկայ բանակցութիւնները: 

Իշխանութիւնը, ցանկացած իշխանութիւն, երբ դժուար վիճակի մէջ է լինում, երկու ելք կայ, առաւել եւս, երբ այդ դժուար վիճակը պայմանաւորուած է՝ իր օրինականութիւնը կասկածի տակ դնելով: Երբ ինչ-որ զանգուածներ, քաղաքական շրջանակներ իշխանութեան օրինականութիւնը դնում են կասկածի տակ եւ այդ իմաստով լարուածութիւն է առաջանում, հիմնաւոր կամ անհիմն, կապ չունի, իշխանութիւնն ունի երկու ելք. առաջին՝ իսկական բարեփոխումներով, երկրում արդարութիւն հաստատելով, պատժելով տնտեսական ծայրայեղ վատ վիճակի պատասխանատուներին, կարգի հրաւիրելով լկտիացած սակաւապետական միջավայրը, արդարութիւն հաստատելով ուժային, դատական համակարգերում եւ այլն, պարզապէս ժողովրդի վիճակը թեթեւացնել: Այդ պարագաներում, վստահեցնում եմ, ոչ մի հասարակութիւն, ամենազարգացած եւ ժողովրդավարական հասարակութիւնն անգամ բացարձակապէս կասկածի տակ չի դնի ընտրութիւնների արդարութիւնը, իշխանութեան օրինականութիւն եւ այլն, որովհետեւ սկսում են բաւարարուել: Այսինքն այդ բարեկարգումները պէտք է բաւարարեն ժողովրդին:

Երբ իշխանութիւնը գտնում է, տեսնում եւ զգում է, որ ընդունակ չէ իրականացնել բարեփոխումները, որովհետեւ դրանք իրականացնելիս պէտք է ցաւ պատճառի նրանց, ումից բաղկացած է, այսինքն, ինքն իրեն, իշխանութիւնը սովորաբար ընտրում է երկրորդ տարբերակը եւ գնում է բանակցութիւնների, երկխօսութիւնների: Այս ամէնի մէջ շինծու բան կայ: Նման փորձեր երկխօսութիւնների մենք տեսել ենք 90-ականների սկզբներին, երբ ընդդիմութեան ընդհանուր ճակատը շատ մօտ էր նրան, որ հրաժարականի հասցնի Լեւոն Տէր Պետրոսեանին, ի դէպ, դա բացարձակապէս վնաս չէր հասցնում ղարաբաղեան պայքարին, հակառակը, որքան այստեղ թուլանում էր լեւոնական խմբակը, այնքան ուժեղանում էր հայկական կողմի դիրքերը Ղարաբաղում՝ թէ՛ խրամատներում, թէ՛ քաղաքական ոլորտում, այն ժամանակ դա շատ մօտ էր, բայց որովհետեւ իշխանութիւնը, ի դէմս այսօրուայ արմատական ընդդիմութեան, հասկացաւ, որ բարեկարգումների, իրական ժողովրդի կեանքի բարելաւմանն ընդունակ չի, գնաց հատուածական երկխօսութեան՝ պոկեց մէկին ընդդիմադիր միասնական ճակատից, դարձրեց նախարար, տուեց լիազօրութիւններ, ամրապնդեց իր դիրքերը, բայց ժողովրդի վիճակը չբարելաւուեց: Եկաւ 1994 թուականը, եւ կրկին մօտ էին կործանման իշխանութիւնները, եւ յիշում եմ, թէ ինչպէս վարչապետ Խոսրով Յարութիւնեանը յայտարարեց, որ ընդամէնը 20-22 տոկոսով է Հայաստանի ճգնաժամը կախուած շրջափակումից, մնացած 75-80 տոկոսը դա իշխանութիւնների ապիկարութեան հետեւանք է, ի հարկէ դրանից յետոյ նա հրաժեշտ տուեց իր պաշտօնին, բայց խոստովանութիւնը արձանագրուեց, դա պատահական մարդու վերլուծում չէ, վարչապետի ասած էր: Այս անգամ կրկին գնացին երկխօսութեան, հիմա էլ՝ Հանրապետական կուսակցութեան հետ:

Լեւոն Տէր Պետրոսեանը ստեղծում էր իր խմբակցութիւնը խորհրդարանում, եւ մի ձեռքով կտրեց Դաշնակցութեան հնարաւորութիւնը խորհրդարանական ընտրութիւններին մասնակցելու, որովհետեւ շատ լաւ գիտակցում էր, որ ՀՅԴն ջախջախիչ յաղթանակ է տանելու այդ ընտրութիւններում, միւս կողմից էլ պառակտեց ընդդիմութեան ճակատը երկխօսութեան միջոցով, բերելով դէպի իրեն այն ժամանակուայ ՀՀԿ-ին: Հիմա դերերը փոխուել են. ՀՀԿ-ն է նոյն այդ ուժերի հետ է մտել երկխօսութեան մէջ, նոյն պատճառով, որովհետեւ այլեւս չի կարողանում ղեկավարել երկիրը, բարեկարգումների գնալու ընդունակ չի, քանի որ իւրայիններին չի կարող որեւէ ձեւով սահմանափակի նրանց ախորժակը, եւ ուրեմն գտել է այս ճանապարհը: Բայց մենք այս փորձն ունենք, պարզապէս սպասում ենք, տեսնենք՝ ի՛նչ կը լինի: Ի դէպ, երբ ես խօսում եմ առաջարկութիւնների մասին, մեզ էլ են արել տարբեր ժամանակներ քոալիսիոն կառավարութեան մաս դառնալու առաջարկութիւններ, ես անձամբ մասնակցել եմ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի հետ բանակցութիւնների, մեզ առաջարկուել է 4 նախարարական պաշտօն, բայց մենք մերժել ենք, եւ բոլոր նրանք, ովքեր այսօր խօսում են, թէ ՀՅԴ-ն քոալիսիոնի մէջ է մտնում պաշտօնների համար, դա պարզ ապուշութիւն է, որովհետեւ աւելի շատ են եղել դէպքերը, երբ մենք մերժել ենք քոալիսիոնի մէջ մտնել, քան համաձայնել ենք: Մենք մերժել ենք նաեւ Արամ Սարգսեանի քոալիսիոն կառավարութեան մէջ մտնելու առաջարկը:

Լա՛ւ: Այսինքն իրական բարեփոխումները դուք բացառո՞ւմ էք երկխօսութեան արդիւնքում: 

Երկխօսութեան արդիւնքում բացառուած է, երկխօսութիւնը բարեկարգումներից խուսափելու ձեւ է, երկխօսութիւնը հիմնականում ծառայում է ցոյց տալու համար, որ՝ «տեսէք՝ մենք գնում ենք բանակցութիւնների, մենք լայնախոհ ենք, կատարում ենք նաեւ եւրոպական կառոյցների պահանջները»: Տարիներ շարունակ լսում ենք բարեկարգումների մասին, բայց ոչ մի բարեկարգում չտեսանք:

Դուք խօսում էք իշխանութեան տեսանկիւնից, իսկ ընդդիմութիւնը ի՞նչ է շահում երկխօսութեան արդիւնքում: 

Այն, ինչ շահեց ՀՀԿ-ն այն ժամանակ:

Այսինքն ուզում էք ասել՝ պաշտօ՞ն, տեղեր խորհրդարանո՞ւմ:

Ես չեմ ուզում ենթադրել, որ զուտ մի քանի պատգամաւորական կամ գործադիր պաշտօններով կը սահմանափակուի խնդիրը, եւ ընդհանրապէս կանխատեսումներ չեմ ուզում անել:

Իսկ արտահերթ ընտրութիւնների հնարաւորութիւնը բացառո՞ւմ էք: 

Ես չեմ բացառում, որ իշխանութիւնը այդ հարցում էլ զիջի. ընտրութիւններից մէկը զիջի:

Ո՞ր մէկը՝ նախագահակա՞նը, թէ՞ խորհրդարանականը: 

Դժուար է ասել, բայց եթէ ինձ հարցնէին, նախագահականը կը բերէի առաջ: Բայց դա ոչինչ չի փոխի, արտահերթը տալիս է միայն բարոյական բաւարարուածութիւն. մենք ասացինք՝ կը լինի արտահերթ, եղաւ: Սա ի հարկէ, մեծ քաղաքական պակաժ է տալիս, այստեղ է, որ իշխանութիւնը պէտք է զգուշանայ:

Ուզում էք ասել՝ նախագահ չի՞ փոխուի արտահերթ ընտրութիւնների արդիւնքում: 

Կարծում եմ՝ այս ճանապարհով՝ ոչ: Երկխօսութեան ճանապարհով նախագահ չի փոխուի, նախագահ կը փոխուի համաժողովրդական շարժման ար- դիւնքում, երբ ժողովուրդը գիտակցի, որ ինքը իր ձայնի տէրն է, որ իր գործունէութեամբ կարող է յաջողութեան հասնել, ոչ թէ յոյսը դնի այս կամ այն ուժի վրայ միայն:

Շատ կուսակցութիւններ, այսպէս ասած «երրորդ ուժը» դժգոհում է, որ այս բանակցութիւնների արդիւնքում իրենք մի տեսակ խաղից դուրս իրավիճակում են յայտնուել: Դուք նման միտում տեսնո՞ւմ էք: 

Այս երկխօսութեան նպատակներից մէկն էլ հէնց դա է. ստեղծել պատրանք, որ բացի այդ երկու ուժից, այլ ուժ չկայ, եւ այդ իրավիճակը նոր չի ստեղծուել, այլ դեռ նախագահական ընտրութիւններից առաջ իրենց այնպէս դրսեւորեցին այդ երկու ուժերը, որ գրաւեցին բոլոր պաստառները՝ ոչ պատշաճ, ոչ քաղաքական պահուածքով, որի արդիւնքում եղաւ Մարտի 1, եւ մինչ օրս շարունակւում է այդ գործընթացը: Այս երկու ուժը իրար օգնելով՝ փորձում են հանրութեանը ներկայացնել իրենք իրենց որպէս միակը, սա մտածուած ճնշում է մարդկանց ուղեղների վրայ, ուղեղների լուացման ձեւ է, որովհետեւ ի վերջոյ այդ երկու ուժերը ժառանգաբար իրարից են սերել, դրանք տարբեր չեն, տարբեր են մարդիկ, գաղափարները, անցեալը, գործելաոճը տարբեր չեն, շարունակում են ԽՍՀՄ-ից եկող իշխանութեան կուսակցութեան շարունակական գիծը: Ամբողջ աշխատանքը գնում է ժողովրդին ցոյց տալու համար, որ այդ գծին այլընտրանք չկայ, այդ գծում նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանն է, թէ Սերժ Սարգսեանը, իրականում տարբերութիւն չկայ, բայց ժողովըրդին ցոյց կը տան, որ փոփոխութիւն եղաւ: Այնինչ այլընտրանք կայ, այլընտրանքի յոյս ստեղծւում էր Ռոպերթ Քոչարեանի ղեկավարութեան առաջին տարիներին, բայց այդ յոյսը յանգցրեցին:

Կը պարզաբանէ՞ք, ո՞վ յանգցրեց: 

Ո՛չ: Ես ասացի, կարծում եմ՝ հասկացողները հասկացան:

Այսօր կարծիք կայ, որ Ռոպերթ Քոչարեանը քաղաքական նպաստաւոր հող իր վերադարձի համար չի տեսնում երկխօսութիւնից յետոյ, ի՞նչ կ՛ասէք այս կապակցութեամբ: 

Ես չեմ սիրում կարծիքներով եզրակացութիւններ անել, յատկապէս երբ կարծիքները ձեւաւորում է մամուլը: Ես այս պահին չեմ տեսնում ո՛չ Ռոպերթ Քոչարեանի կողմից քաղաքականութիւն վերադառնալու փորձ, ո՛չ էլ այդ փորձին հակադրուելու կատաղի պայքար, իսկ եթէ նախկին նախագահը մտահոգ է հայաստանեան խնդիրներով, դա բնական է, նա մտահոգուած է, ինչպէս ցանկացած քաղաքացի, տարօրինակ է՝ ինչո՛ւ մտահոգ չէ իշխանութիւնը:

Եթէ արտահերթ ընտրութիւններ լինեն նախագահական կամ խորհըրդարանական, ՀՅԴ-ն պատրա՞ստ է այսօր մասնակցել դրանց: 

Ես այսօր չէի ցանկանայ այդ հարցին պատասխանել, ի հարկէ, ցանկացած քաղաքական ուժի համար կարող են անսպասելի իրավիճակներ առաջանալ, ֆորսմաժորի, դաւադրութեան հետեւանք լինի, սա էական չի, բայց ցանկացած ուժ, պէտք է պատրաստ լինի նման զարգացումների: Եթէ այդպիսի իրավիճակ լինի, մենք շատ արագ կը կողմնորոշուենք:

Զրուցեց՝ ԴԻԱՆԱ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆԸ