Վերջին շրջանի հասարակա¬քաղաքական իրավիճակը, նախագահական եւ աւագանու ընտրութիւնները որոշ աշխուժացում ստեղծեցին Հայաստանում: Սրան յաւելենք նաեւ նախագահի վերջին օրերի վերանշանակումները, որոնք նոր միտումների ու գնահատականների տեղիք տուեցին թէ՛ քաղաքական, եւ թէ տնտեսա-հասարակական ոլորտներում: Այս եւ այլ ազգային հրատապ հիմնահարցերի շուրջ հեռախօսազրոյց ունեցանք ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ:
Պրն. Մարգարեան, ի՞նչ տուեց յետընտրական հոլովոյթը Հայաստանին ու հայ հասարակայնութեանը: Մի խօսքով, որտե՞ղ ենք կանգնած այսօր:
Կարծում եմ, ընտրութեան արդիւնքում ամենամեծ ուսուցողական դասը տուեց ժողովուրդը, դա այն դէպքում, երբ համընդհանուր յուսահատական մթնոլորտ կար: Մասնաւորաբար, Ազգային ժողովի ընտրութիւններից յետոյ ստեղծուած յուսահատական մթնոլորտ կար եւ ոչ ոք գրեթէ չէր ենթադրում ակտիւ մասնակցութիւն ընտրութիւններին. ենթադրւում էր ընդհանրապէս պասիւութիւն (կրաւորականութիւն) պէտք է դրսեւորուի, որովհետեւ իրական մրցակցութեան մթնոլորտ գոյութիւն չունէր, բայց ժողովուրդը գնաց եւ նախքան այն, որ որեւէ մէկի նկատմամբ համակրանք կամ հակակրանք ցոյց տար՝ իշխանութեանը ոչ ասաց: Այս առումով, կարծում եմ, ժողովուրդը վեր կանգնեց բոլորից եւ կարողացաւ քաղաքական ուժերին մղել ակտիւութեան: Կարծում եմ, մեր հասարակութեան մէջ նոր շունչ, նոր թարմութիւն մտաւ, ինչը որ միշտ շատ աւելի յուսալի է, քան յուսահատութեան մթնոլորտը:
ՀՅԴն իր որդեգրած համակարգային իշխանափոխութեան նպատակակէտին հասնելու համար մշտապէս առաջադրել է հանգրուանային ձեռքբերումների հանգամանքը: Որեւիցէ հասարակա-քաղաքական ձեռքբերում, անցնող նախագահական ընտրութիւնների արդիւնքում, հնարաւո՞ր է թուարկել՝ նկատի ունենալով ժողովրդի մօտ օրըստօրէ աճող հիասթափութիւնը:
Ես կոնկրետ այսօր, այս ուղղութեան մասին չեմ կարող խօսել, բայց նախագահական ընտրութեան նախօրեակին եւ ինչ որ առումով նաեւ դրանից յետոյ մեր կողմից հրապարակ նետուած քաղաքական օրակարգը, որը մենք համարում էինք՝ պէտք է դառնայ միասնական օրակարգ, գտաւ շատ աւելի մեծ ընդունելութիւն, քան նախքան այդ էր: Այդ առումով մենք գրեթէ չունեցանք, այսպէս ասած, հակադիր շարժում: Ընդհանրապէս, կամ 100 տոկոսով, կամ մասամբ, ընդունելի մթնոլորտ կար. դա յաջողութիւն էր, իսկ ընտրութիւններից յետոյ յանգրուանային պայքարի մեր տակտիկան (մարտավարութիւնը), որը աւելի շատ տեւական պայքարի մղելու եւ իրական պայքարի դուրս գալու գործելաձեւ է, որպէսզի թէ՛ մարդկանց չուղղորդենք դէպի յուսախաբութիւն, եւ թէ չուղղորդենք դէպի առճակատում, բայց կարողանանք արդիւնաւէտ դարձնել շարժումը, որը հետըզհետէ աւելի շատ պարարտ հող է գտնում, աւելի շատ ընդունելութիւն է գտնում: Եղած փոքր երեւոյթներն էլ գալիս են առաւել շեշտելու, որ այդ տրամաբանութիւնը շատ աւելի օգտակար է եւ երկրին յարմար:
ՀՅԴն կարեւորում է աւագանու ընտրութիւնները: Ըստ ձեզ՝ կը յաջողուի՞ այնքան էլ միասնական ծրագրի շուրջ չհամախմբուած ընդդիմութեանը, սոյն ընտրութիւններով ցանկալի փոփոխութիւններ առաջացնել:
Գիտէք, մենք հանգրուանային փոփոխութիւնները երկու առումով էինք տեսնում: Մէկը՝ ժողովրդային ալիքը բարձր պահելով, պարտադրել իշխանութիւններին զիջումներ, որոնցից կը շահէին երկիրը, քաղաքական կուսակցութիւնները եւ նաեւ՝ իշխանութիւնները, իրականութեան մէջ դա մէկ ուղղութիւնն էր: Միւսը՝ քաղաքապետական ընտրութիւնն էր, որը վերջին հաշիւով լուրջ կարեւորութիւն ունի: Ինչ որ առումով՝ Երեւանը Հայաստանի միջնաբերդն է եւ քաղաքապետական ընտրութիւններում յաջողելը կարեւոր հանգրուան է երկրի մէջ մեծ փոփոխութիւններ առաջացնելու համար եւ կարծում եմ, որ եթէ մեզ չյաջողուեց միասնականութիւն ստեղծել մեր ցուցակով ընտրութիւնների գնալու, դեռ ամբողջական առումով ձախողում չի նշանակում, որովհետեւ դա կարող է ստացուել ակամայ:
ՀՀ կառավարութեան կազմում վերանշանակուել են գործող վարչապետն ու ԱԳ նախարարը: Նկատի ունենալով, որ վերջին տարիներին հէնց նոյն այդ ոլորտներում ընթացող քաղաքականութիւնն ու քայլերը ամենախիստ քննադատութիւնների թիրախ են դարձել, ինչպէ՞ս կը բնութագրէք այդ վերանշանակումները:
Ես կարծում եմ, որ շատ աւելի կարեւոր է վարչապետի վերանշանակումը, որին մեր կազմակերպութեան կողմից երկու անգամ անվստահութիւն է յայտնուել եւ վերջին հաշուով՝ այս ընտրութիւնները մի բանի արդիւնք են՝ ժողովուրդը ցոյց տուեց, որ վիճակից դժգոհ է, սոցիալ-տնտեսական իրավիճակից դժգոհ է: Այդ դժգոհութեան պատճառը կառավարութիւնն է. եթէ նոյնիսկ կառավարութիւնը չէ, դա էլ է կառավարութեան թերութիւնը, բայց կառավարութիւնն է, որ այդ իրավիճակը պէտք է բարելաւի եւ եթէ կայ այդպէս համընդհանուր դժգոհութիւն, որը արդէն փաստ է եւ ոչ ոք չի կարող հերքել, ուրեմն՝ իսկապէս անհասականալի է յամառել եւ վարչապետին պահել նոյն լիազօրութիւններում: Ես կարծում եմ, ցաւօք, այս ամէն ինչից նախագահը չստացաւ ճիշդ ուղերձները եւ կատարեց կարեւոր մէկ սխալ՝ վարչապետին վերանշանակելով:
Վարչապետի թեկնածութեան առաջադրումից յետոյ ՀՀ նախագահը նո՞ր որոշեց խորհրդակցել քաղաքական ուժերի հետ, ինչպէս Արմէն Ռուստամեանի: Արդեօք դա որեւէ ազդեցութիւն չէ՞ր կարող ունենալ նախագահի վերջնական որոշման վրայ՝ մինչ հրամանագիր ստորագրելը:
Նախքան վերջնական որոշումն է խորհրդակցել, բաւական լուրջ խօսակցութիւն է տեղի ունեցել, որից պէտք է նախագահը յաւելեալ դրդապատճառներ ունենար՝ վերյիշելու մեր կուսակցութեան ունեցած դիրքորոշումը, որն ունեցել ենք անցեալ տարիների ընթացքում, վերյիշելու նաեւ ժողովրդի դժգոհութեան պատճառը եւ խուսափէր այդ քայլն անելուց: Յամենայնդէպս, այս մթնոլորտում նախագահի շահերից էր բխում, որ մի քայլով առնուազն յոյս ներշնչէր հասարակութեանը, որ գնում է դէպի իրավիճակի բարելաւում, հարցերի լուծում, իսկ եթէ հարցերը մնացել են եւ լուծում չեն ստացել, դրա միակ պատասխանատուն կառավարութիւնն է եւ առաջին հերթին՝ վարչապետը:
Սիրիայի ու մասնաւորապէս սիրիահայութեան դէմ ծառացած ծանրագոյն մարտահրաւէրը ցաւոտ թնճուկէ. ըստ ձեզ, կանխատեսելին եւ անկանխատեսելին որո՞նք կարող են լինել:
Գիտէք, ամբողջ Սիրիայի իրավիճակը շատ ծանր է, շատ մտահոգիչ է: Սիրիան կարծես թէ թեւակոխում է երկարատեւ քանդիչ ներքին պատերազմի փուլ եւ, բնականաբար, այդ պայմանների մէջ, առաջին հերթին, հարուածների թիրախ կարող են դառնալ համեմատաբար անպաշտպանները եւ անկազմակերպները: Եթէ միւս համայնքները, այսինքն՝ սիւննիները, ալեւիները, շիաները, քուրդերը ունեն մեծ թուաքանակ, ամէն մէկի թիկունքում կանգնած են տարբեր պետութիւններ, ունեն իրենք իրենց պաշտպանելու հնարաւորութիւն եւ վերջին հաշուով՝ իրենց համար կռուի ընթացքում է արձանագրուելու պարտութիւնը կամ յաղթութիւնը, կորուստը կամ ձեռքբերումը, հայութեան պարագայում՝ հայութիւնը այդ հնարաւորութիւնը չունի, չունի այն ծանրակշիռ ներկայութիւնը, որ կարողանայ առանձնաբար կազմակերպուելով՝ դառնալ մէկ առանձին ազդակ, ֆակտոր եւ չունի այլ պետութիւնների կողմից պաշտպանուածութիւն: Այս պարագայում, կարծում եմ, մենք ունենք մէկ առաւելութիւն, որը պէտք է կարողանանք լաւագոյն ձեւով օգտագործել. դա հայկական պետականութիւնն է եւ տարասփիւռ, աշխարհասփիւռ հայութիւնը, որոնց միջոցով պէտք է կարողանանք աշխարհի ուշադրութիւնը սեւեռել հայ ժողովրդի ֆիզիկական անվտանգութեան հարցի վրայ, այդ առումով երաշխաւորութիւններ ստեղծել: Ցաւօք սրտի՝ Սիրիայում ծայր են առել դաւանական այնպիսի ծայրայեղ շարժումներ, որոնք վտանգ են բոլորի համար, բայց մասնաւորաբար մեզ համար՝ հայութեան համար եւ մենք պէտք է կարողանանք այդ վտանգի յարաբերութեան մէջ ցոյց տալ հայ ժողովրդի անվտանգութիւնը երաշխաւորելու խնդիրը: Մենք նորից ու նորից զօրաշարժի ենթարկուելու անհրաժեշտութիւն ունենք. այս անգամ, կարծում եմ, հարցը ոչ այնքան օգնութիւնն է սիրիահայութեանը, որքան քաղաքական յարաբերական համընդհանուր արշաւն է, որ մենք կարողանանք աշխարհի ուշադրութիւնը սեւեռել այդ կէտի վրայ: Իսկապէս մտահոգիչ է սիրիահայութեան ֆիզիկական անվտանգութեան հարցը: Ճիշդ է, որ այսօր մենք դեռ լուրջ հարցեր չենք դիմագրաւում, բայց ոչ ոք չի կարող ունենալ ապահովութիւն, որ վաղը չէ, միւս օրը մենք չենք կանգնի աղէտի առջեւ: Ես չեմ ուզում ոչ ոքի վախեցնել, մասնաւորաբար, չեմ ցանկանում Սիրիայում բնակուող հայութեանը խուճապի մատնել, վախեցնել, բայց կարծում եմ հարցն այնքան լուրջ է, որ բոլոր մեր հնարաւորութիւններն ու կարողութիւնները, հայկական պետականութիւնից սկսած մինչեւ կազմակերպուած Սփիւռք եւ նոյնիսկ անհատներ, պէտք է կարողանան աշխարհի ուշադրութիւնը սեւեռել սիրիահայութեան ֆիզիկական անվտանգութեան հարցի վրայ: Մենք պէտք է կարողանանք ինչ-ինչ ձեւերով ապահովել, երաշխաւորել նրանց անվտանգութիւնը: Կարծում եմ, որպէս Ցեղասպանութիւն տեսած ժողովրդի մէկ հատուածի, պէտք է առաւել բարոյական պարտաւորութիւն ունենանք սիրիահայութեան նկատմամբ, որպէսզի նա նոր աղէտ չդիմագրաւի:
Ձեր կարծիքով՝ Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին ընդառաջ, որո՞նք պէտք է լինեն այն քայլերը, որ անհրաժեշտ է յաւելել 100ամեակի յանձնաժողովի աշխատանքներին: Տեսակէտներ են հնչում, որ նախատեսուած աշխատանքները անհրաժեշտ չէ լայնամասշտաբ լուսաբանել՝ մինչ 100ամեակի տարելից: Ձեր տեսակէտը:
Ո՛չ, ես կարծում եմ՝ ամենավատն այն է, եթէ մենք բաւարարուենք ծիսակատարութիւններով յիշել պատմական մի թուական: Կարծում եմ, որ մեզ համար 100ամեակի պարագան կամ ընդհանրապէս Ցեղասպանութեան հարցի ոգեկոչումը, այսպէս ասած, պատմական ինչ որ յարգանքի տուրք չէ, որ մենք մատուցում ենք, դա քաղաքական պայքար է, դա մեր ազգի այսօրուայ եւ վաղուայ օրուայ հետ կապ-ւած հարց է: Այսինքն՝ Ցեղասպանութիւնը մենք իբրեւ պատմական երեւոյթ չէ, որ գնահատում ենք եւ ակնկալում ենք գնահատականներ. հայ ժողովրդի այսօրուայ ներկան եւ ապագան երաշխաւորելու համար է, որ մենք այդ պայքարն առաջ ենք տանում: Ուրեմն՝ հարցի քաղաքական կողմը ամենամեծ կարեւորութիւնն է: Ճիշդ է, որ Ցեղասպանութեան հարցը մեզ համար ազգային հարց է, բայց ազգային-քաղաքական հարց է եւ այդ շեշտադրումն է, որ ամենակարեւորն է: Մենք հաւատացած ենք՝ ժամանակն է, որ կարողանանք անցնել պահանջատիրական հանգրուանի եւ այս առումով, կարծում եմ, առաջին կարեւոր քայլը, Արեւմտահայաստանի եկեղեցապատկան կալուածքների, եկեղեցիների իրաւատիրոջ իրաւունքով ասպարէզ դուրս գալն է: Այս առումով, կարծում եմ, որ համապատասխան հաստատութիւնները անելիքներ ունեն: Առաջին քայլը պէտք է վերցնեն, որին պէտք է հետեւի համահայկական մէկ շարժում, արշաւ՝ պայքարին նոր բնոյթ հաղորդելու համար: Սա առիթ է, որ մենք պէտք է թէ՛ յիշենք, եւ թէ պարտաւորեցնենք, որ յիշեն: Կարծում եմ, նոր ժամանակաշրջան է սկսւում՝ Հայ Դատի առումով:
«ԱԼԻՔ»