ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան կազմակերպած Լրագրողների համահայկական 6-րդ համաժողովին մասնակցելու համար Երեւան մեկնելուց առաջ, գլխումս անընդհատ մտքեր էին պտտւում այն կարեւոր հանդիպումների մասին, որոնք պէտք է ունենայի Հայաստանում: Դրանցից մէկը Գուսան Հայկազունի հետ հանդիպման մասին էր:
Յաճախ եմ մտածել՝ ինչպէս հանդիպել այն մարդու հետ, որը գրել է այնպիսի երգեր, ինչպիսիք են. «Հայեր, միացէ՛ք», «Հպարտ գնացէք», «Պիտի գնանք», «Գետաշէն» եւ այլն: Աղաւնաձորում, համաժողովի վերջին օրը յանկարծ լսում եմ, թէ ինչպէս են հաւաքուած երիտասարդները կատարում «Հայեր, միացէ՛ք» երգը: Մի փոքր ձգուելով տեսնում եմ, որ նրանց կողքին կանգնած է մի ոչ բարձրահասակ տղամարդ, որը յուզումնալից բռունցքը վեր պարզած երգում է նրանց հետ: Հետաքըրքըրուեցի, թէ ով է նա: Պարզուեց, որ այդ համեստ արտաքինով տղամարդը հէնց Գուսան Հայկազունն է: Անմիջապէս մօտեցայ նրան, փոխանակեցինք մեր տուեալները, եւ մի քանի օր անց հանդիպեցինք նրա աշխատասենեակում: Սիրելի ընթերցող, Գուսան Հայկազունի հետ մեր ունեցած զրոյցը սիրով ներկայացնում եմ ձեր ուշադրութեանը…
Մինչ մեր զրոյցն սկսելը, ցանկանում եմ շնորհակալութիւն յայտնել ձեզ՝ ձեր հայրենասիրական երգերի համար: Սկզբում ես, իսկ հիմա նաեւ երեխաներս մեծանում են ձեր երգերով: Հայաստանի աշխարհագրական ո՞ր հատուածն է ազդել ձեր վրայ՝ նման երգեր գրելու համար:
Խօսելով արմատներիս մասին, ասեմ, որ ինձ համարում եմ իրանահայ, քանի որ նախնիներս Խոյից են, որոնք ժամանակի ընթացքում հաստատուել են Արտաշատում: Ի դէպ, այնտեղի հայերին հիմա են անուանում իրանահայեր, իսկ նախկինում Խոյը Հայաստանի մի մասն է կազմել: Ես ծնուել եմ Արտաշատում, կէս դար ապրել այնտեղ, իսկ յետոյ՝ տեղափոխուել Երեւան: Աշխատանքն է պահանջում մշտապէս գըտնուել Երեւանում: Ուղիղ 50 տարի արթնացել ու աչքերիս առջեւ Մասիս սարն եմ տեսել. Արտաշատը շատ մօտ է գտնւում նրան: Այդ ամբողջ ժամանակ ինձ այն զգացումն է պատել, որ այնտեղ է մնացել մեր Հայրենիքի մեծ մասը, որը խլել են մեզանից: Այս ամէնն իմ մէջ վրիժառուի ոգի է ծնել, եւ այդ բոլոր տարիներին ապրել եմ այդպիսի խելայեղ զգացումներով, որոնք կուտակուել ու կուտակուել են մէջս… Ստեղծագործ ընտանիք եմ ունեցել, մայրս բանաստեղծուհի է եղել, իսկ պապս՝ Արտաշատում շատ յայտնի երգահան: Հայրս վաղ է մահացել, նա յայտնի դուդուկահար է եղել, լաւ նուագել է կլարնետի ու ֆլէյտայի վրայ: Ի դէպ, քոյրս Հայաստանի գրողների միութեան անդամ է, բացի այդ՝ նաեւ նկարչուհի:
Գուսան Հայկազուն, իսկ մասնագիտութեամբ դուք ո՞վ էք:
Ես մասնագիտութեամբ ինժեներշինարար եմ: Ճիշդ է, դպրոցական տարիներին հայրենասիրական եւ քնարական երգեր եմ յօրինել, սակայն դրանք սիրողական մակարդակի են եղել: Երաժշտութեան հետ կապ չունէի։
Լաւ, իսկ ինչպէ՞ս սկսեցիք գրել, ինչը ձեզ մղեց թուղթ ու գրիչ վերցնելու եւ մեզ այնպիսի երգեր նուիրելու, որոնք օգնեցին մեզ ամենածանր պահերին…
Երբ 1988 թուականին սկսուեց Արցախեան շարժումը, ինչպէս Հայաստանի բոլոր շրջաններում, այնպէս էլ Արտաշատում ստեղծուեցին «Ղարաբաղ» կոմիտէներ: Հէնց այդ օրերին, զգացմունքներս թղթին յանձնելու բուռն ցանկութիւն առաջացաւ մէջս: Յիշում եմ, թէ ինչպէս էինք այդ օրերին հանրահաւաքներում վանկարկում «Հայեր, միացէ՛ք»: Այդ խօսքերն իմ մտքում արդէն որպէս երգ էին հնչում, եւ ես մտածեցի, որ դրանց պէտք է այլ բառեր աւելացնել ու երգ ստեղծել: Յիշում եմ, թէ ինչպէս մեր ժողովներից մէկի ժամանակ ասացի. «Տղանե՛ր, այնպիսի մի երգ եմ գրելու, որ ամբողջ աշխարհում երգեն»: Նրանք սկսեցին ծիծաղել եւ ասացին, որ միայն լաւ ելոյթ կարող եմ ունենալ, եւ ոչ աւելին: Սա պայմանաւորուած էր նրանով, որ հանրահաւաքներում վատ ելոյթներ չէի ունենում: Եւ ահա, պատկերացրէք, մէկ շաբաթուայ ընթացքում ծնուեց իմ առաջին՝ «Հայեր, միացէ՛ք» երգը, որը շատ արագ տարածուեց հայութեան շրջանում: Այդ երգն առաջին անգամ հնչեց Արտաշատում, այնուհետեւ, Օփերայի շէնքի մօտ, Ազատութեան հրապարակում՝ իմ եւ ցոյցերին մասնակցող ընկերներիս կողմից: Երգը անասելի յաջողութիւն ունեցաւ:
Երգը ծնուեց ճիշդ ժամանակի եւ ճիշդ տեղում …
Իրօք, այն ժամանակ այդ երգը շատ անհրաժեշտ էր: Դրանից յետոյ ես համոզուեցի, որ պէտք է գրեմ: Դա իմն է, ինձ մօտ այն վատ չի ստացւում: Նշեմ, որ երաժշտական կրթութիւն չունեմ, եւ ոչ մի գործիքի վրայ չեմ նուագում:
Եւ, դուք կանգ չառաք:
Այո, այն ցաւը, որ իմ մէջ կուտակուել էր շուրջ 50 տարի, դուրս թափուեց «Պիտի գնանք վաղ թէ ուշ» երգում: Իմ ամբողջ հոգեվիճակն եմ արտայայտել այդ երգում: Այն գրուել է 1989 թուականին:
Իսկ ինչպէ՞ս ծնուեց «Գետաշէն» երգը: Քանի որ դուք այդպիսի երգ էք գրել, ուրեմն զէնք էք վերցրե՞լ ձեր ձեռքը:
Այո, դուք ճիշդ նկատեցիք՝ ես կռուել եմ եւ պաշտպանել մեր սահմանները: Ինչ վերաբերում է «Գետաշէն» երգին, ապա ամէն ինչ սկսեց նրանից, որ 1990 թուականին 20-25 զինուած տղաներից բաղկացած մեր կամաւորական ջոկատը ժամանեց Երեւան` Գետաշէն մեկնելու եւ այն պաշտպանելու համար: Մեր հրամանատարը Լաէրտ Սաղաթէլեանն էր, որը, ցաւոք հիմա ողջ չէ: Եկածների մէջ ինձ տեսնելուն պէս, նա արգելեց ինձ մեկնել: Նրա մի աչքը չկար, քանի որ ամբողջ կեանքում գողական աշխարհում էր եղել, բայց այդ տարիներին իր բոլոր մեղքերը քաւեց հայրենասիրութեամբ: Նա ինձ խղճում էր, դրա համար ասաց. «Մի պատահական գնդակ քեզ որ կպնի, ի՞նչ ենք անելու: Քեզ այնտեղ գնալ չի կարելի», եզրափակեց հրամանատարը: Չնայած նրա յամառ խօսքերին, ես հաստատակամ էի Գետաշէն մեկնելու հարցում: «Ինքնաթիռում կþանցնեմ այն աչքի կողքով, որը չկայ եւ նա ինձ չի նկատի», ասացի տղաներին եւ խնդրեցի, որ ինձ չմատնեն: Գնում եմ դէպի ինքնաթիռը, մէկ էլ զգում եմ, որ հետեւիցս բռնել է ու ասում. «Դէ, հիմա իջիր, էս ո՞ւր ես թռչում: Ես քեզ չասացի, որ մեզ հետ չես մեկնելու: Աւելի լաւ է, մնաս այստեղ ու մի երգ գրես Գետաշէնի մասին»: Այդպես էլ արեցի, մնացի Երեւանում ու երեք օրուայ ընթացքում Գետաշէնի մասին երգ ստեղծեցի: Չորրորդ օրը, ուղղաթիռով, որով զէնք ու սննդամթերք էին տեղափոխում, ես մեկնեցի Գետաշէն ու միացայ ընկերներիս: Այնտեղ էլ կայացաւ երգի առաջին կատարումը: Այդ օրուանից անցել է աւելի քան 20 տարի, եւ այն չի կորցրել իր ժողովրդականութիւնը:
Խնդրում եմ մի փոքր պատմէք «Հպարտ գնացէք» երգի մասին: Որքան ես գիտեմ, այն ծնուել է այն ժամանակ, երբ մենք պարտւում էինք թշնամուն:
Մեր թշնամիները հասել էին Գանձասարին: Տագնապ կար մեր մէջ: Այդ ժամանակ ես գրեցի այդ երգը, եւ մենք այն շատ արագ տարածեցինք ժողովրդի մէջ: Չէ որ տագնապ էր տիրում ոչ միայն բանակում, այլեւ ամբողջ երկրում: Այն ընդունուեց եւ անմիջապէս սիրուեց ժողովրդի կողմից: Հայրենասիրական երգերի կարեւորութիւնը դժուար է թերագնահատել, չէ որ դրանք օգնում են ոգեպնդմանը:
Գուսան Հայկազուն, դուք շարունակո՞ւմ էք ստեղծագործել:
Այո, ընդ որում, շատ եմ գրում: Բազմաթիւ խնդրանքներ են եղել արտասահմանից: «Վերականգնուիր Կիլիկիա» երգը գրել եմ Պէյրութի հայի խնդրանքով: «Գոհար» համոյթն այն կատարում է Կիլիկիայի դրօշներով: «Մենք Մուսա լերան զաւակներն ենք» երգը գրուել է Մուսա լերան հերոսական պաշտպանութեան 95-ամեակի առթիւ՝ մէկ տարի առաջ: Այժմ, Ֆրանսայից խնդրանք եմ ստացել երգ գրելու «Խաչակիրներ» ջոկատի հրամանատար Կարօ Քահքէջեանի մասին: Երգեր եմ գրել Մախլուտոյի՝ Սմբատ Զօրավարի մասին: |
Դուք մշտապէս հիւրախաղերով հանդէս էք գալիս ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ նրա սահմաններից դուրս:
Մենք նախնական պայմանաւորուածութիւն ունենք համերգներով Պրազիլիայում հանդէս գալու մասին: Վերջերս զանգահարել էին Ջուղայից, Իրան: Հնարաւոր է, որ մօտ ապագայում այնտեղ եւս մեկնենք: Ի դէպ, 15 տարի առաջ ենք եղել այնտեղ: Միգուցէ, համերգներով հանդէս գանք նաեւ Կրասնոդարում: Հրաւէրներ ունենք Եգիպտոսից, Արաբական Էմիրութիւններից, Քուվէյթից: Այս տարուայ գարնանը հրաշալի համերգ ենք ունեցել օփերայի շէնքում, Արամ Խաչատրեանի անուան դահլիճում: Օգոստոսին, երկու ամսով եղել ենք Արցախում, ելոյթ ունեցել ե՛ւ քաղաքներում, ե՛ւ գիւղերում: Հիմա պատրաստւում ենք համերգների Հայաստանի տարբեր մարզերում:
Ո՞րն է ձեր երգերի նպատակը:
Իմ երգերի նպատակն է՝ նպաստել ազգային ոգու բարձրացմանը: Ցաւոք, Հայաստանում իրավիճակն այնպիսին է, որ մենք միշտ պէտք է պատրաստ լինենք պատերազմի: Տարուայ ընթացքում լինում ենք 30-40 դպրոցներում, ինչպէս Երեւանում, այնպէս էլ նրանից դուրս: Այնքան հաճելի է, երբ ժամանում ենք, եւ երեխաները մեզ դիմաւորում են մեր իսկ երգերի կատարմամբ: Մեր հնարաւորութիւնների սահմաններում ամէն ինչ անում ենք մեր բազմաչարչար ժողովրդի համար:
Ձեր ծնողներն են ձեզ այդպէ՞ս դաստիարակել:
Խորհրդային իշխանութեան տարիներին ժողովուրդը լաւ չէր պատկերացնում, թէ ինչ է Ղարաբաղը, Արեւմտեան Հայաստանը, ամէն ինչ փակ էր: Տեսնում էինք միայն Մասիս սարը եւ ասում, որ այն մեր խլուած Հայրենիքի մի մասն է: Իմ հայրենասիրութիւնը, երեւի թէ ի ծնէ է, արեան հետ է փոխանցուել: Սակայն ինձ վրայ մեծ ազդեցութիւն է ունեցել իմ ուսուցիչներից մէկը, որը 1965 թուականին դեռ համալսարանի ուսանող էր: Այդ տարիներին ցոյցեր սկսուեցին, որոնց անմիջական մասնակցութիւն ունեցան մեր մեծ անհատները` Շիրազը եւ Սեւակը: Հէնց այդ թուականին էր, որ բարձրացուեց հայկական հողերի վերադարձի հարցը, եւ այդ ժամանակ կառուցուեց Հայոց ցեղասպանութեան զոհերի յուշակոթողը: Դրանք շատ լուրջ ցոյցեր էին: Դրանց միջոցով բարձրացաւ ժողովրդի ոգին: Այդ ժամանակ շատ մարդկանց ձերբակալեցին ու բանտ նետեցին: Այդ տղաներից մէկն էլ, որը մասնակցել էր հանրահաւաքներին, եկաւ մեզ մօտ աշխատելու որպէս պատմութեան ուսուցիչ: Նրա շնորհիւ իմ մէջ ամրապնդուեցին այդ հզօր զգացումները:
Յիշո՞ւմ էք նրա անունը:
Ռաֆիկ Յարութիւնեան: Ես դեռ մանկուց մի «սուրբ իր» ունէի՝ հայրիկիս որսորդական հրացանը: Ես դեռ այն ժամանակ սէր ունէի զէնքի հանդէպ: Այդ զէնքով էի քնում: Մայրս անընդհատ այն թաքցնում էր, իսկ ես միեւնոյն է՝ գտնում էի: Մինչեւ հիմա այդ զէնքը պահել եմ եւ որսի ժամանակ վերցնում եմ հետս: Երբ 1967 թուականին աւարտեցի դպրոցն ու ընդունուեցի Երեւանի շինարարական տեխնիկում, այդ տարիներին ստեղծւում էին գաղտնի կազմակերպութիւններ, որոնք զբաղւում էին հայկական հողերի վերադարձման հարցերով: Ես մասնակցել եմ մի միջոցառման, երբ պէտք էր թռուցիկներ բաժանել: Այդ տարիներին ինձ շատ էին ոգեշնչում Շիրազի բանաստեղծութիւնները, մենք դրանք գաղտնի արտագրում էինք մէկս միւսից, որ ոչ ոք չտեսնի: Ուզում եմ նշել, որ այն ուսումնական հաստատութիւններում, որտեղ ուսուցիչներն անտարբեր են հայրենասիրութեան հարցերի նկատմամբ, այնտեղ մեծանում են ոչ հայրենասէր երեխաներ: Դպրոցում հայրենասիրական դաստիարակութիւնը շատ կարեւոր աշխատանք է մեր հասարակութեան համար:
Իսկ դուք ինչպէ՞ս էք գրում
Ես իմ մտքում եմ գրում:
Նիւթը պատրաստեց «Կամուրջ»ի
գլխաւոր խմբագիր Լիանա Զախարեանը
Ռուսերէնէ թարգմանեց՝ Ռուզաննա Աւագեանը