Երբ ­Շե­րի­տը­նի հետ սկսայ աշ­խա­տե­լու Իր­լան­տա­կան մշա­կու­թա­յին կեդ­րո­նին մէջ եւ ա­պա պատ­րաս­տե­ցի In The Name of the Father եւ Some Mother՛s Son շար­ժա­պատ­կեր­նե­րը, այդ մէ­կը ին­ծի հա­մար մի­ջոց մը դար­ձաւ իմ փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ներ­կա­յաց­նե­լու: ­Փոր­ձե­ցի կա­րե­լի ե­ղա­ծին չափ ա­ռար­կա­յա­կան ըլ­լալ եւ նոյն ա­տեն պատ­կե­րաս­րա­հի ակն­դիր­նե­րուն հասկ­նա­լի դարձ­նել ­Ճի­զե­փէ ­Քոն­լը­նի ի­րա­կա­նու­թիւ­նը եւ In the Name of the Fatherի մէջ ա­նոր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը, նոյն­պէս եւ Some Mother՛s Sonի մէջ ­Հե­լեն ­Մի­րը­նի տի­պա­րը՝ որ­պէս հա­ցա­դուլ կա­տա­րող մօր:
Այս­տեղ ես խան­դա­վա­ռո­ւած էի խումբ մը դե­րա­սան­նե­րով, ո­րոնք կը յայտ­նո­ւին ի­րա­դար­ձու­թեան մը մէջ եւ ակն­դիր­նե­րուն կա­րե­լիու­թիւն կու տան ի­րա­կա­նու­թիւ­նը ապ­րե­լու: ­Դուն կրնաս գիր­քի մը մէջ ընկղ­միլ, սա­կայն գիր­քը պատ­կե­րաս­րահ եր­թա­լու հա­ւա­քա­կան փոր­ձա­ռու­թիւն մը չէ: Իս­կա­պէ՛ս կը կար­ծեմ, որ այդ մէ­կը զգա­լու հա­մար, հա­ւա­քա­կան փոր­ձա­ռու­թեան կա­րի­քը ու­նիս: The Killing Fieldsի, Missingի եւ Schindler՛s Listի իմ վրաս գոր­ծած ազ­դե­ցու­թիւ­նը փաստ էր, որ ճիշդ է՝ բնա՛ւ չես կրնար ե­րե­ւա­կա­յել տա­ռա­պան­քը, սա­կայն առ­նո­ւազն կ­՛ու­նե­նաս զգա­ցում­ներ ապ­րե­լու փոր­ձա­ռու­թիւ­նը՝ զայ­րոյթ, տխրու­թիւն, մե­լա­մաղ­ձո­տու­թիւն, իս­կա­կան ցաւ եւ ու­րա­խու­թիւն:

­Պել­ֆաս­թի մէջ մեծ­ցած ըլ­լա­լով՝ այս խառ­նակ­չու­թիւն­նե­րը ցու­ցադ­րող շար­ժան­կար­նե­րը ի՞նչ ձե­ւով ձե­զի կը վե­րա­բե­րին, նե­րա­ռեալ այն եր­կու­քը, զորս դուն գրե­ցիր՝ In The Name of the Fatherը եւ The Boxerը, ինչ­պէս նաեւ՝ քու գրած ու բե­մադ­րած Some Mother՛s Sonը:

­Շատ ջանք թա­փե­ցի պա­հը ճիշդ ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար: ­Փոր­ձե­ցի ներ­կա­յաց­նել փո­ղո­ցի մէջ խռո­վու­թիւն­նե­րուն առ­թած զգա­ցու­մը: ­Կե­րի ­Քո­լը­նը շատ լաւ ճանչ­ցած եմ, ուս­տի կա­ցու­թիւ­նը լա­ւա­պէս ըմբռ­նե­լով՝ կրնաս նոյ­նիսկ Հ­րա­տի վրայ իսկ մէ­կու մը մա­սին շար­ժան­կար պատ­րաս­տել: ­Մար­դիկ չեն գի­տեր, թէ ի՛նչ կը նշա­նա­կէ բան­տի մէջ ըլ­լալ, ա­նոր տա­ժա­նե­լի բնոյ­թը. կամ՝ մօր մը հա­մար ի՛նչ կը նշա­նա­կէ ստի­պո­ւած ըլ­լալ ո­րո­շե­լու՝ իր զա­ւա­կին մա­հը ար­տօ­նե՞լ, թէ՞ փրկել զայն… կամ՝ թէ ­Ռո­ւան­տա­յի մէջ պան­դո­կի մը եւ­րո­պա­սէր տնօ­րէ­նը ի՛նչ կը զգայ, երբ յան­կարծ ա­ղէ­տի մը մէջ 500 անձ փրկե­լու պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը ու­նե­նայ:
The Promiseի մէջ բազ­մա­թիւ հե­տա­զօ­տու­թիւն­ներ կան ան­ձի մը պա­տա­հած ա­ղէ­տա­լի դէպ­քե­րուն վե­րա­բե­րեալ: ­Չեմ ը­սեր, թէ ա­ղէ­տը ին­ծի պա­տա­հե­ցաւ, սա­կայն ու­րիշ­նե­րու մի­ջո­ցաւ ա­նոր ցնցու­մը ես ապ­րե­ցայ: ­Կը յու­սա­յի այդ մէ­կը փո­խան­ցել: ­Սա­կայն ­Ռա­պի­նի բնա­գի­րով եւ ­Մայք ­Մե­տա­ւո­յի կամ­քով, զայն կա­րե­լի է նկա­տել նաեւ հին ձե­ւի սի­րոյ պատ­մու­թիւն մը՝ Dr. Zhivagoի, ­Տէյ­վիտ ­Լի­նի, Ո­ւո­րըն ­Պի­թիի Reds, English Patientի նման: ­Կը սի­րեմ այդ գա­ղա­փա­րը, ո­րով­հե­տեւ կը կար­ծեմ, թէ շատ հե­ռա­ցած ենք այդ­պի­սի պատ­մու­թիւն­ներ պատ­մե­լէն: The English Patientը կը կար­ծեմ վեր­ջինն էր:

Որ­քա՞ն դժո­ւար էր դե­րա­սան­նե­րը ա­պա­հո­վե­լը:

Ք­րիս­չըն ­Պէյ­լը նիւ­թը շատ հա­րա­զատ զգաց, եւ մենք փոր­ձե­ցինք պատ­րաս­տել բա­ւա­կան մեծ ժա­պա­ւէն՝ ի­րեն յար­մար, նոյ­նը նաեւ Օս­քար Այ­զի­քը, ­Ճէյմզ Ք­րո­մո­ւելն ու ­Շար­լոթ լը ­Պո­նը: Ի վեր­ջոյ ա­պա­հո­վե­ցինք շար­ժա­պատ­կե­րի bona fide (իս­կա­կան) դե­րա­սան­ներ: ­Մե­ծա­գոյն խնդիր­նե­րէն մէկն ալ այն էր, որ բո­լոր վե­րոն­շեալ շար­ժա­պատ­կեր­նե­րու պատ­րաս­տու­թեանց հա­մար հարկ ե­ղած է 150-200 օր: Իսկ մեր պա­րա­գա­յին, հիմ­նա­կա­նին մէջ ու­նէինք 72 դժուար օ­րեր: Ե­րեք եր­կիր­նե­րու մէջ, 20 վայ­րե­րու մէջ նկա­րե­ցինք, ինչ որ կը նշա­նա­կէ, թէ իւ­րա­քան­չիւր տե­սա­րա­նի նկա­րա­հա­նում տե­ւեց ե­րեք օր: Ո­րե­ւէ ժա­մա­նակ ա­ռի­թը չու­նէինք վե­րան­կա­րե­լու հա­մար:

Ուս­տի՝ խնդիր­ներ չկա­յի՞ն։

Խն­դի­րը գլխարկս վերց­նե­լով գե­տին նե­տելն էր եւ նման բա­ներ: ­Հիմ­նա­կան հան­գոյ­ցը սա­կայն մեր փո­խադ­րու­թեան հա­մա­կարգն էր: ­Մե­ծա­թիւ օգ­նա­կան դե­րա­սան­ներ նե­րա­ռե­լը եւ դէպ­քին հա­րա­զատ զգա­ցու­մը փո­խան­ցե­լը շատ դու­ժար էր: ­Վեր­ջա­ւո­րու­թեան՝ մա­հա­քու­նի պէս բան մըն էր: Ուս­տի, եր­բե՛ք չզգա­ցի, որ պատ­մու­թեան ող­նա­ծու­ծը կորսն­ցու­ցինք. ա­նի­կա շատ հե­տաքրք­րա­կան ու միա­ժա­մա­նակ վա­խազ­դու էր: ­Շար­ժան­կա­րը յա­ջողց­նե­լու պատ­մա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւն ու­նիս նաեւ, մաս­նա­ւո­րա­բար երբ ե­րե­ւա­կա­յա­ծին տի­պար­ներ կը ներ­մու­ծես իս­կա­կան դէպ­քե­րուն: ­Շատ աշ­խա­տե­ցայ ներ­կա­յաց­նե­լու ճշգրիտ դէպ­քե­րը:

Ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին դէպք մը՝ «Ք­րիս­թալ­նախշ» մը կա՞ր:

Ա­նոր ամ­բողջ ցանկ մը գո­յու­թիւն ու­նի: ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը հիմ­նա­կա­նին մէջ սկսաւ 24 Ապ­րիլ 1915ին, երբ ­Պոլ­սոյ մէջ 247 հայ մտա­ւո­րա­կան­ներ ձեր­բա­կա­լո­ւե­ցան, աք­սո­րո­ւե­ցան եւ ա­նոնց մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը սպան­նո­ւե­ցաւ: Ն­պա­տա­կը մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւ­նը բնաջն­ջելն էր: ­Թուր­քե­րուն, մաս­նա­ւո­րա­բար ա­նոնց ղե­կա­վա­րին՝ ­Թա­լէաթ ­Փա­շա­յին, որ ներ­քին գոր­ծոց նա­խա­րարն էր, եւ ա­նոր մօ­տիկ շրջա­պա­տին հա­մար կար հիմ­նա­կան ռազ­մա­վա­րու­թիւն մը՝ հա­ւա­տաց­նել, թէ ­Ռու­սիոյ հետ սահ­մա­նին վրայ գտնո­ւող հայ բնակ­չու­թիւ­նը կրնայ հին­գե­րորդ զօ­րա­սիւն մը ըլ­լալ, ուս­տի պէտք է ա­նոնք հե­ռա­ցո­ւին, ա­պա­հո­վե­լու հա­մար, որ կողմ­նա­կից չեն ըլ­լար ռու­սե­րուն, տրո­ւած ըլ­լա­լով, որ ա­նոնք քրիս­տո­նեայ էին:

Ինչ­պէ՞ս գոր­ծադ­րե­ցին այդ մէ­կը:

­Զա­նոնք ­Թուր­քիա­յէն բռնի ու­ժով դուրս մղե­ցին եւ ա­նա­պա­տի ճամ­բով դէ­պի ­Սու­րիա, ­Հա­լէպ քա­լել տո­ւին, հոն՝ ուր այ­սօր բա­խում­ներ տե­ղի կ­՛ու­նե­նան: ­Կայ հռչա­կա­ւոր խօսք մը, զոր տոքթ. ­Նա­զի­մը ը­սած է ­Թա­լէա­թին… կամ, ի­րա­կա­նու­թեան մէջ, իր զօ­րա­վար­նե­րէն մէ­կուն.- «Ամ­բողջ ազգ մը չես կրնար վե­րաց­նել». իսկ ­Թա­լէաթ ­Փա­շա պա­տաս­խա­նած է. «­Զա­նոնք դէ­պի ա­նա­պատ մղե­ցինք եւ ոչ ոք գիտ­ցաւ, թէ ա­նոնց ի՛նչ պա­տա­հե­ցաւ»: Ա՛յդ էր գլխա­ւոր նպա­տա­կը: Ա­պա մար­դիկ ար­ջառ­նե­րու փո­խադ­րու­թեան յա­տուկ ինք­նա­շարժ­նե­րով դէ­պի ­Հա­լէպ ու­ղար­կո­ւե­ցան: Իսկ պա­տե­րազ­մե­լու կա­րո­ղու­թիւն ու­նե­ցող 15-50 տա­րե­կան այր մար­դի­կը զի­նո­ւո­րագրո­ւե­ցան, ա­պա զի­նա­թա­փո­ւե­ցան եւ աշ­խա­տան­քա­յին ջո­կատ­նե­րու մէջ սպան­նո­ւե­ցան: Ուս­տի, հա­յե­րէն ձեր­բա­զա­տո­ւե­լու ռազ­մա­վա­րա­կան ո­րո­շում մը գո­յու­թիւն ու­նէր: Երբ ա­նոնք ­Հա­լէպ հա­սան, սո­ված էին, իսկ կազ­մո­ւած ճամ­բար­նե­րուն մէջ սննդե­ղէն չկար: Ուս­տի՝ դի­տա­ւո­րեալ ծրա­գիր մը կար: ­Խումբ մը գիւ­ղա­ցի­ներ մեր­ժե­ցին դէ­պի ­Հա­լէպ մա­հո­ւան քայ­լար­շաւ­նե­րը եւ թաք­նո­ւե­ցան ­Մու­սա ­Տաղ՝ «­Մով­սէ­սի ­Լեռ» կո­չո­ւած լե­րան վրայ, եւ թրքա­կան բա­նա­կը զա­նոնք 53 օր պա­շա­րեց: Ա­նոնք ետ մղե­ցին թրքա­կան բա­նա­կը, ա­պա՝ ֆրան­սա­կան ռազ­մա­նաւ­ներ հա­սան ծո­վափ եւ ամ­բողջ բնակ­չու­թիւ­նը փրկե­ցին: Այդ մէ­կը՝ ­Մու­սա ­Տա­ղի փրկու­թիւ­նը, մեր շար­ժա­պատ­կե­րին մաս կը կազ­մէ: ­Մեր կեր­պար­նե­րը այդ կա­ցու­թեան մէջ յայտ­նա­բե­րե­ցի:

Ա­տի­կա դի­տե­լը նոյ­նիսկ դժո­ւար է:

Ուս­տի հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն մը գո­յու­թիւն ու­նի՝ ա­մե­րի­կա­ցի լրագ­րո­ղի մը դե­րը ստանձ­նած Ք­րիս­չըն ­Պէյ­լի եւ բազ­մա­թիւ տա­րի­ներ Ֆ­րան­սա ապ­րած հայ կնոջ մը մի­ջեւ ե­ռան­կիւն սի­րոյ պատ­մու­թեան մը մի­ջո­ցաւ: ­Վեր­ջինս ­Պո­լիս կու գայ եւ կը հան­դի­պի Օս­քար Այ­զի­քին, որ փոքր գիւ­ղի մը մէջ դե­ղա­գործ է: Ան կ­՛ու­զէր բժիշկ ըլ­լալ, սա­կայն նիւ­թա­կան պայ­ման­նե­րը չէին նե­րեր, եւ որ­պէս­զի հար­կա­ւոր գու­մա­րը ա­պա­հո­վէ, ան նշա­նո­ւած է տեղ­ւոյն հա­րուստ վա­ճա­ռա­կան­նե­րէն մէ­կուն աղջ­կան հետ: Ան ­Պոլ­սոյ մէջ կը հան­դի­պի Ան­նա­յին, ո­րուն դե­րը ստանձ­նած է ­Շար­լոթ ­Լը ­Պո­նը, որ կ­՛ապ­րի Ք­րիս­չը­նի հետ, եւ այդ­պի­սով կը գո­յա­նայ սի­րոյ ե­ռան­կիւն մը: Ա­պա (դե­ղա­գոր­ծը) կը զի­նո­ւո­րագ­րո­ւի, իսկ Ան­նան ա­նոր կը հե­տե­ւի: Ուս­տի, կը ստեղ­ծո­ւի դա­սա­կան սի­րոյ ե­ռան­կիւն մը, որ ակն­դիր­նե­րը կը կա­պէ հա­յե­րուն ապ­րած փոր­ձա­ռու­թեանց հետ: ­Հե­տե­ւա­բար, ա­նի­կա մա­սամբ մե­ծա­րանք մըն է ­Լի­նի՝ Zhivagoին եւ նման շար­ժա­պատ­կեր­նե­րու:
­Հո­յա­կապ է այն, որ դուն կրցար այս ֆիլ­մը պատ­րաս­տել եւ Ս­թա­լոն չկրցաւ, հա­կա­ռակ իր ու­նե­ցած այն­քա՛ն մեծ ազ­դե­ցու­թեան:
Ա­յո՛: Ան ան­պայ­ման կ­՛ու­զէր ար­տադ­րել ­Մու­սա ­Տա­ղի պատ­մու­թիւ­նը. այդ գիր­քը բա­ւա­կան հռչա­կա­ւոր էր իբ­րեւ պա­շա­րու­մի պատ­մու­թիւն մը։ Ես զայն օգ­տա­գոր­ծե­ցի, ո­րով­հե­տեւ ու­զե­ցի նե­րա­ռել ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պատ­մու­թիւ­նը եւ մղել ակն­դիր­նե­րը զայն հասկ­նա­լու եւ ա­նոր զար­գա­ցում­նե­րուն ծա­նօ­թա­նա­լու… Այդ մէ­կը դժո­ւար էր… Ա­տի­կա պատ­մա­կան փաս­տե­րը ա­ռանց ա­ղա­ւա­ղե­լու ներ­կա­յաց­նե­լու հաս­կա­ցու­թիւնն է: Ես այդ բա­նը In the Name of the Fatherէն սոր­վե­ցայ, երբ բրի­տա­նա­ցի­նե­րը բուռն քննա­դա­տու­թեան են­թար­կե­ցին մեզ:

Ինչ­պէ՞ս:

Ա­նոնք կ­՛ը­սեն, որ բրի­տա­նա­կան դա­տա­րան­նե­րուն մէջ «approach the dock»ի նման բա­ներ չեն ը­սեր: Ո՛չ, չեն ը­սեր, սա­կայն ես պէտք ու­նէի, որ Էմ­մա ­Թոմ­սը­նը՝ փաս­տա­բա­նը, խօ­սի դա­տա­ւո­րին հետ, ուս­տի ­Շե­րի­տը­նը ու ես այդ մէ­կը հնա­րե­ցինք: Ի­րենք այդ մէ­կը օգ­տա­գոր­ծե­ցին ը­սե­լու հա­մար, որ շար­ժա­պատ­կե­րը ճշմա­րիտ չէ՛: ­Տա­սը տա­րի ետք, ­Թո­նի Պ­լէր ստի­պո­ւե­ցաւ ­Կե­րի ­Քոն­քը­նը, ա­նոր ըն­տա­նի­քը, այլ ամ­բաս­տա­նեալ­ներ եւ զո­հեր վար­չա­պե­տա­րան հրա­ւի­րել՝ նե­րում հայ­ցե­լու հա­մար ա­նոնց­մէ: Իսկ Hotel Rwandaի հետ պա­տա­հա­ծը հա­կա­ռակն էր: Այդ ժա­պա­ւէ­նը ­Ռո­ւան­տա տա­րի եւ նստայ նա­խա­գահ ­Քա­կա­մէի, ա­նոր կնկան եւ ամ­բողջ խորհրդա­րա­նին կող­քին ու զայն ցու­ցադ­րե­ցի: Ա­նոնք ին­ծի շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­ցին: ­Մէկ ա­միս ետք, ­Փօլ գրեց գիրք մը եւ վեր­ջին գլու­խին մէջ ­Քա­կա­մէ­նը բռնա­տէր ո­րա­կեց: ­Յան­կարծ Hotel Rwandaն ­մա­տի փաթ­թո­ցի վե­րա­ծո­ւե­ցաւ:

­Ձեր կար­ծի­քով՝ The Promiseի եւ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ցու­ցադ­րու­մը ինչ­պէ՞ս պի­տի ակն­կա­լո­ւի:

­Պի­տի ը­սէի, թէ այս մէ­կը բո­լո­րին մէ­ջէն ա­մէ­նէն խնդրա­յա­րոյ­ցը պի­տի ըլ­լայ, ո­րով­հե­տեւ այս դէպ­քե­րը եր­կու կող­մե­րուն մի­ջեւ յա­ճախ բա­նա­վէ­ճի վե­րա­ծո­ւած են հա­րիւ­րա­ւոր գիր­քե­րու մէջ, սա­կայն կա­ցու­թիւ­նը յստա­կաց­նե­լու հա­մար շար­ժա­պատ­կեր­ներ չեն պատ­րաս­տո­ւած: Այս դէպ­քե­րը տե­սո­ղա­կան ձե­ւով ներ­կա­յաց­նե­լը շար­ժան­կա­րի ա­րո­ւես­տի մեր կորսն­ցու­ցած պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րէն մէկն է:

Ին­չո՞ւ կը կար­ծէք, թէ ա­նի­կա կոր­սո­ւած է:

­Հո­լի­վու­տի շուրջ տե­ղի ու­նե­ցող մե­ծա­գոյն բա­նա­վէ­ճը այն է, որ box officeը եւ շա­հե­րու հա­մե­մա­տու­թիւ­նը տի­րա­պե­տողն է, ո­րով­հե­տեւ, օ­րի­նակ, շար­ժա­պատ­կեր մը 250 մի­լիոն տո­լար կ­՛ար­ժէ, սա­կայն մի­լիառ տո­լար շահ կ­՛ա­պա­հո­վէ: Ուս­տի, ե­թէ ու­զես մեծ շահ ա­պա­հո­վել, ա­պա ին­չո՞ւ ժա­մա­նակ վատ­նել եւ այս­պի­սի կամ Hotel Rwandaի նման ժա­պա­ւէն­ներ պատ­րաս­տել, երբ այդ շա­հը կրնաս ա­պա­հո­վել այլ ժա­պա­ւէն­նե­րով: Ուս­տի, պատ­մա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւ­նը այժմ ձգո­ւած է ժա­պա­ւէն­նե­րու փոքր ան­կախ ըն­կե­րու­թեանց եւ ո­րոշ չա­փով՝ HBOին, սա­կայն՝ ակն­դիր­նե­րը մութ սե­նեակ մը նստեց­նելն ու զա­նոնք պատ­մա­կան դէպ­քի մը փոր­ձա­ռու­թիւ­նը հա­ղոր­դե­լը… Այս ա­ռու­մով, Schindler՛s Listը պէտք էր ցնցիչ ըլ­լար ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու բնակ­չու­թեան կէ­սին հա­մար:
­Գի­տեմ, որ The Killing Fieldsը այդ­պէս էր: Missingը եւ ­Քոս­թա-­Կաւ­րա­սի աշ­խա­տան­քը միտ­քիս մէջ մնա­ցին այն­պէս մը, ինչ­պէս ու­րիշ ոչ մէկ բան մնա­ցած է: Apocalypse Now, The Deer Hunter…­ այդ բա­ցա­ռիկ շար­ժա­պատ­կեր­նե­րը երբ դի­տես, ա­նոնք հզօր ազ­դե­ցու­թիւն կը գոր­ծեն վրադ:

«ՀՈՐԻԶՈՆ»