Մեր Հայաստան գտնուած միջոցին բարեպատեհ առիթը ունեցանք հարցազրոյց մը ունենալու վաստակաւոր դերասան եւ բեմադրիչ, Հայաստանի Մանկավարժական Համալսարանի բեմադրութեան ամպիոնի վարիչ եւ Սունդուկեանի թատրոնի գեղարուեստա
կան ղեկավար Արմէն Էլբակեանի հետ, իր գրասենեակին մէջ։
Ինչպէ՞ս սկսան ձեր առաջին քայլերը։ Ե՞րբ անդրադարձաք, որ թատերական ձիրքեր ունիք։
Հայրս բաւական յայտնի դերասան էր։ Երբ դեռ փոքր էի, հայրս աշխատում էր Պատանի Հանդիսատեսի Թատրոնում եւ բոլոր ներկայացումներին ներկայ էի լինում, յետոյ գալիս տուն, բարձրանում էի սնտուկի վրայ ու նմանակում դերասաններին, խաղում բոլոր դերերը։
Իմ քեռին բաւական յայտնի բժիշկ էր Հայաստանում, ասեց՝ էս երեխին թատրոն մի տարէք, որովհետեւ կարող է նեարդային համակարգը խախտուի։ Մինչեւ 8րդ դասարան ես թատրոն չեմ գնացել այլեւս։ Մէկ-մէկ տանում էին նոր տարուան հանդէսներին։
Եւ այնպէս ստացուեց, որ 8րդ դասարանում ես յայտնուեցի Սունդուկեանի թատրոնում։
Այդ ժամանակ արդէն հայրս աշխատում էր Սունդուկեանի թատրոնում, եւ դպրոցից տանում էին ներկայացումներ նայելու, ես մեր դասարանի երեխէքի հետ յայտնուեցի Սունդուկեանի թատրոնում, որտեղ խաղում էին մի գործ, որը ռուսական դրամատուրգիայի (թատրերգութեան) հրաշալի գոհարներից մէկն է, դա՝ Ալեքսանդր Սուխովօ-Քոբուլինի «Դատական գործ» պիեսն (թատերախաղն) էր, որտեղ խաղում էին հայրս, Բաբգէն Ներսիսեանը եւ Գուրգէն Ջանիբեկեանը։
Դա մի հրաշալի ներկայացում էր, դա եղաւ պատճառ, որ ես որոշում կայացրեցի ընդունուել թատերական ինստիտուտ, 8րդ դասարանից։
Յետոյ 10րդ դասարանում արդէն, երբ դպրոցն աւարտեցի, ուզում էի դիմել, հայրիկս արգելեց՝ ասելով, որ դերասանի աշխատանքը շատ ծանր ու անշնորհակալ մի աշխատանք է եւ չէր թողնում, որ ես դիմեմ Թատերական Ինստիտուտ, բայց ես թաքուն գործերս տարայ Թատերական Ինստիտուտ եւ ընդունուեցի դերասանական բաժին, սովորեցի, աւարտեցի, գնացի բանակ եւայլն։
Ինչպէ՞ս որոշեցիք մասնագիտանալ բեմադրութեան մէջ։
Բանակից վերադառնալուց՝ որոշեցի ընդունուել ռեժիսորական (բեմադրական) բաժին, եւ քանի որ ես գերազանցութեամբ էի աւարտել թատերական ինստիտուտը, ստանում էի Փափազեանի թոշակ, ինձ միանգամից նստացրեցին 3րդ կուրս (կարգ) ռեժիսորական բաժնի, որից յետոյ այնպէս ստացուեց, որ ընդունուեցի Սունդուկեանի թատրոն, որպէս դերասան. հետագայում աշխատում էի որպէս ռեժիսոր, յետոյ՝ կեանքը ինձ տարբեր տեղեր գցեց եւ ես համարեա՛ Հայաստանի բոլոր բեմերում եւ բեմահարթակներում խաղացել եմ ու բեմադրութիւններ եմ արել, հիմնադրել եմ «Էդկար Էլբակեան» թատրոնը, որը գործում է մինչեւ այսօր։ Աշխատել եմ խամաճիկների թատրոնում, Պարոնեանի թատրոնում եմ աշխատել որպէս գեղարուեստական ղեկավար եւ հիմա յայտնուել եմ այստեղ։
Եթէ պատահէր, որ ձեր կեանքը ընթանար այլ ձեւով, ուրիշ ի՞նչ ասպարէզ կ՚ընտրէիք։
Կար ժամանակ, երբ մտածում էի ժուռնալիստ դառնալ, շատ սիրում էի Հէմինկուէյին, նա էլ էր այդպէս սկսել։ Գրելու ձիրք ունէի, պատմուածքներ էի գրում, մի քանի մրցանակ էի շահել, դպրոցական մակարդակով ի հարկէ, բայց այնպէս ստացուեց, որ որոշեցի դառնալ դերասան։ Որովհետեւ ես այդ «Դատական գործ» ներկայացումը դիտելով հասկացայ, որ այն՝ ինչ ուզում ես ասել մարդկանց եւ դու թողնում ես դա թղթի վրայ, դա մնում է թղթի վրայ գուցէ եւ յաւիտեանս յաւիտենից։ Հասարակութեան հետ, որին ուզում ես փոխանցել այն ամէնը, ինչ դու մտածում ես մեր կեանքի մասին, ինչպիսին որ կ՚ուզենայիր, որ էս աշխարհը լինէր, եւ ինչպէս կ՚ուզենայիր այնպէս անել, որպէսզի դու գոնէ էս աշխարհը մի քիչ աւելի լաւ դարձնես։
Եւ ի հարկէ այդ պահին ես սոսկ այդպէս չեմ մտածել, այլ այդպէս զգացել եմ, կենսաբանական ինչ որ իմպուլսներով (մղումներով) զգացել եմ դա։ Եւ կարծում եմ, որ նաեւ մարդու բնաւորութիւնն է պատճառը, որ նա փորձում է բարձրանալ այս ամպիոնը եւ ոչ թէ, ասենք, իրեն նուիրել գրչին, թղթին եւ մտնել այդ աշխարհը։ Թատրոնի աշխարհը ինձ տարաւ, ինչի համար չեմ ափսոսում եւ եթէ մի անգամ էլ ծնուեմ, ապա կ՚անցնեմ նոյն ճանապարհը, որ անցել եմ։
Հիմա ի՞նչ հաստատութիւններ կը ղեկավարէք։
Այս պահին ես Մանկավարժական Համալսարանի ռեժիսուրայի ամպիոնի վարիչն եմ եւ Սունդուկեանի թատրոնի գեղարուեստական ղեկավարը։ Այս երկու հիմնական գործով եմ զբաղւում, եւ հազիւ էլ հասցնում եմ անել այն ինչ մտածում եմ, որովհետեւ ժամանակը մեզնից աւելի արագ է թռչում, եւ մենք պիտի հասնենք ժամանակի յետեւից, «ժամանակը հոսում է, հոսում է անկանգ, իսկ ժամացոյցը հեգնում է նրան»։ Հիմնադրել եմ «Էդգար Էլբակեան» թատրոնը, Խամաճիկների Թատրոնը, որտեղ երկար աշխատեցի եւ հիմա արդէն իմ աշակերտներն են ղեկավարում։
Անցեալի եւ ներկայի հանդիսատեսի միջեւ տարբերութիւն կա՞յ։ Թատրոնի հանդէպ սէրը փոխուա՞ծ է։
Մեր ժողովուրդը միշտ էլ թատրոն սիրել է, պարզապէս եղել են դժուար տարիներ, Ղարաբաղեան հարցը, պատերազմը, շրջափակումը, էդ շրջանում թատրոնները դժուար էին գործում, չնայած մենք գործել ենք, այդ ժամանակ «Էդգար Էլբակեան» թատրոնը Գրողների Միութեան շէնքում էր, մենք մօտ 14 անուն ներկայացումներ ունէինք, ու լեփ-լեցուն հանդիսասրահ ունէինք, եւ շատ լաւ աշխատում էինք, մօտ 40-45 հոգանոց թատերախումբեր, սպասարկող անձնակազմով։
Բայց մի սերունդ եղաւ, որը կորցրեց թատրոնի հետ կապը, դա հէնց այդ տարիներին ծնուած սերունդն էր, որովհետեւ լոյս չկար եւ շատ հարցեր լուծուած չէին, բայց հիմա կարծես հանդիսատեսի հոսքը փոխուել է, հանդիսատեսը նորից ձգւում է դէպի թատրոն, ընդհանրապէս ամբողջ աշխարհում թատրոնը նոր որակներ է ստանում իր ժամանակի էնէրգիային եւ ժամանակի պահանջներին համապատասխան, եւ մենք էլ պիտի փորձենք այդպէս անել, որ չկորցնենք ժամանակի զարկերակը, եւ հնարաւորինս հանդիսատեսին վերադարձնենք թատրոն, որովհետեւ ընդհանրապէս հաշուարկուած է, որ այն երիտասարդները, այն երեխաները, որոնք աւելի շատ են յաճախում թատրոն, նրանք դառնում են հրաշալի քիմիկոսներ, ֆիզիկոսներ, մեծ մարդիկ են դառնում եւ պարտադիր չի, որ եթէ նրանք թատրոն են գնում, ապա անպայման դերասան կը դառնան, կամ ռեժիսոր, կամ գրականութեան մարդ, որովհետեւ նրանց աշխարհայեացքն է մեծանում, նրանց երեւակայութեան թափն է փոխւում, մտքի թռիչքն է փոխւում։
Հեռատեսիլը կամ շարժանկարի աշխարհը կը վնասէ՞ թատրոնին։
Մեր հանդիսատեսը հիմա աւելի շատ հեռուստատեսութեամբ նայում է սերիալներ (շարքեր), գուցէ ժամանակի խնդիր կայ, շատ են աշխատում, դժուար է թատրոն գնալը, բայց ես ձեզ ասեմ, որ այդ սերիալները ե՛ւ վնասում են, ե՛ւ օգնում են թատրոնին։ Վնասում են՝ այն պատճառով, որ ըսենք շատ են պարզունակ, բայց միեւնոյն ժամանակ դերասաններին ճանաչում են եւ նրանք ովքեր իսկապէս դերասան են, եւ ովքեր իսկապէս թատրոնում անելիք ունեն, նրանք իրենց հանդիսատեսին նաեւ բերում են թատրոն։
Բայց ասեմ, որ թատրոնը դա ամէն մարդու բան չի։ Թատրոնը դա շատ լուրջ մի հաստատութիւն է, դա փիլիսոփայական կատեգորիա (յղացք) է եւ չեմ կարծում, որ լեփ-լեցուն դահլիճները լաւ կամ վատ ներկայացման ազդակներ են։ Բոլորովին ո՛չ։ Կարող է շատ լաւ ներկայացմանը շատ քիչ հանդիսատես լինի, իսկ «ֆասթ ֆուտ» ներկայացմանը լեփ-լեցուն դահլիճ, եւ մեծաւ մասամբ այդպէս էլ լինում է։
Դերասաններու նոր սերունդի մասին ձեր կարծիքը ի՞նչ է։ Հիներուն արժանի յաջորդնե՞ր են, աւելի լաւին կը ձգտի՞ն…
Ընդհանրապէս բոլորին թւում է, որ նորը գալիս է հինը հերքելու. ես կարծում եմ, որ նորը գալիս է հինը հաստատելու։ Եւ ի հարկէ հայոց արգանդը չի դադարել շնորհալի եւ տաղանդաւոր մարդկանց ծնելու եւ չի էլ դադարի փառք Աստուծոյ, եւ կան ե՛ւ շնորհալիներ, ե՛ւ անշնորհներ, երբեմն թացն ու չորը խառնւում են, բայց թատրոնը մաղի նման մի բան է, եւ այդպէս մաղւում ու մաղւում են եւ մարգարիտը մնում է մաղի երեսին։
Ձեր հայրը որպէս արհեստավարժ ազդեցութիւն ունեցա՞ծ է ձեր վրայ։
Ես հրաշալի ուսուցիչներ եմ ունեցել եւ ասեմ, որ բոլորից ինչ-որ բան սովորել եմ, բայց ես հէնց քիչ առաջ ձեզ ցոյց տուեցի իմ դասագիրքը, որը Մանկավարժական Համալսարանի պատուէրով է գրուած եւ հաստատուած, եւ փառք Աստուծոյ լոյս տեսաւ, այս ամէնը՝ ինչ որ ես գրել եմ այդ գրքում, ես իմ հօրիցս եմ սովորել, եւ ես նրա դպրոցի կրողն եմ եւ նրա թատերական գեղագիտութեան շարունակողը։
Գիտենք նաեւ, որ ձեր կինը դերասանուհի է…։ Այդ իրողութիւնը ձեզի կ՚օգնէ՞, թէ՞ կը խանգարէ։
Իմ կինը հրաշալի դերասանուհի է։ Ե՛ւ օգնում է, ե՛ւ չի խանգարում։
Արտասահմանի մէջ ելոյթ ունեցա՞ծ էք։
Ես բաւական շատ տեղերում եմ եղել հիւրախաղերի, Միացեալ Նահանգներում, Դամասկոսի 12րդ փառատօնում, Հունգարիայում, Իտալիայում, Ֆրանսիայում՝ Ավինիոնի փառատօնում, Գերմանիայում՝ Շէյքսփիրեան փառատօնում։ Սիրիայում եղել եմ, բայց Լիբանանում չեմ եղել։
Լիբանանում պիտի լինէինք հիւրախաղերի, բայց այնպէս ստացուեց, որ աշխարհը խառնուեց իրար։ Բազմաթիւ մրցանակներ ենք ստացել։
Կրնա՞ք քիչ մը խօսիլ «Սունդուկեան» թատրոնէն ներս ձեր գործունէութեան մասին։
Ես դեռ նոր եմ եկել եւ հիմա վերակառուցման մէջ է թատրոնը, դահլիճն են վերանորոգում, բեմահարթակը, լոյսային ամբողջ հարցերը, այդ խնդիրը իր վրայ է վերցրել պետութիւնը եւ նպատակն այն է, որ այս թատրոնը իր շէնքով, իր հնարաւորութիւններով համապատասխանի 21րդ դարի պահանջներին, ինչի համար ե՛ւ շնորհակալ եմ, ե՛ւ ուրախ. եւ կարծում եմ, որ խիստ կարեւոր եւ ազգային գործ են անում, որովհետեւ թատրոնը դա աշխարհի փոքր մոդելն (բնորդ) է, եւ այդ մոդելը պիտի իր ժամանակին համապատասխանի։
Ես մի ծրագիր եմ առաջադրել մեր թատերախմբի առջեւ եւ այն թիմի (խմբակազմ) առջեւ, որի հետ ես աշխատում եմ, մենք խնդիր ունենք բարձրացնելու բեմահարթակ ազգային գրականութիւն, ազգային դրամատուրգիա, ազգային թատերական մտածողութիւն եւ խաղարկման կերպ, որովհետեւ եթէ մենք նայենք մեր Հայաստանին, ապա մենք կը տեսնենք, որ մի քարքարոտ երկիր է Հայաստանը, մի քարքարոտ սարերի երկիր, եւ իւրաքանչիւր սարի, իւրաքանչիւր քարի, եւ իւրաքանչիւր լերան ետեւում մի գաղտնիք կայ թաքնուած։ Ուստի մեր արուեստն էլ մեր երկրի նման պիտի լինի։ Այսինքն այն ամէնը, ինչ մենք ժառանգել ենք մեր աւագներից, ինչ մենք այս համաշխարհային թատրոնի զարգացման ընթացքից սովորել ենք ու ձեռք ենք բերել, այդ ամէնը տեղայնացնենք, ի մի բերենք եւ ստեղծենք մեր ազգային մտածողութեան, մեր ժամանակին համապատասխանող ազգային պետական ակադեմական թատրոն։
Շարժանկարի արուեստի աշխարհին մէջ մտա՞ծ էք։
Իմ կեանքը այնպէս դասաւորուեց, որ ես կինոյում (շարժանկար) շատ քիչ եմ աշխատել, ինչի համար չեմ ափսոսում, որովհետեւ եթէ ես նաեւ շռայլէի ինձ կինոյում, ապա վերջնականապէս կը սպառուէի։ Մենք շատ լաւ կինօ ենք ունեցել, մեր կինոն ի հարկէ երբեք չի գործել որպէս արտադրութիւն, բայց լաւ ֆիլմեր եղել են եւ վստահ եմ, որ դեռ կը լինեն։
Ձեր եզրափակիչ խօսքը՝ սփիւռքահայ ընթերցողին։
Քանի որ այդպէս է ստացուել, որ մենք ունենք սփիւռք, ապա նաեւ հասկանում եմ, որ գուցէ նաեւ հէնց դրանով էլ ուժեղ ենք, որ սփիւռք ունենք, բայց կապը հայրենիքի հետ յաւիտեանս յաւիտենից կը պահպանուի եւ մենք էլ մեր կապը պիտի պահպանենք սփիւռքի հետ, եւ ի հարկէ շատ ուրախ կը լինեմ, որ օրերից մի օր մենք ներկայանանք նաեւ մեր սփիւռքահայ հանդիսատեսի առջեւ, մենք ունենք ներկայացումներ, որոնք կարծում եմ կը հետաքրքրեն իրենց եւ կ՚ունենանք առիթը։
Հարցազրոյցը վարեց՝ ԳՐԻԳՈՐ ԴԱՒԻԹԵԱՆ
France Armenie