20-25 ­Յու­նի­սին, Կ­րե­տէի մէջ կա­յա­ցաւ ­Հա­մա-Ուղ­ղա­փառ Ե­պիս­կո­պո­սաց ­Ժո­ղո­վը, ո­րուն իր մաս­նակ­ցու­թիւ­նը բե­րաւ ­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը։ ­Կո­մի­տաս Արք. Օ­հա­նեան ներ­կա­յա­ցուց ­Կի­լի­կեան Ս. Ա­թո­ռը։

­Ժո­ղո­վին բա­ցու­մը կա­տա­րեց ­Տիե­զե­րա­կան ­Պատ­րիարք ­Պար­թո­լո­մէո­սը, որ կա­րե­ւոր այս ժո­ղո­վին տո­ւաւ պատ­մա­կան բնո­րո­շու­մը՝ այն ա­ռու­մով, որ Ա­րե­ւե­լեան Ուղ­ղա­փառ­նե­րուն հա­մար ­Նի­կիոյ Բ. ­Ժո­ղո­վէն (787 թ.) ի վեր գու­մա­րո­ւած ժո­ղով­նե­րուն կա­րե­ւո­րա­գոյնն էր։
­Ժո­ղո­վին նա­խա­պատ­րաս­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րը տե­ւած էին շուրջ 55 տա­րի։

«Ա­զատ Օր» - Ին­չո՞ւ կա­րե­ւոր էր այս ժո­ղո­վին գու­մա­րու­մը Սր­բա­զան ­Հայր եւ ին­չո՞վ պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած էր ­Հայ Ե­կե­ղեց­ւոյ մաս­նակ­ցու­թիւ­նը։

­Կո­մի­տաս Արք. Օ­հա­նեան - ­Նախ՝ ը­սեմ, որ մեծ հան­դի­սա­ւո­րու­թեամբ 20 ­Յու­նի­սի ա­ռա­ւօ­տեան ժա­մը 11ին, նա­խա­գա­հու­թեամբ ­Տիե­զե­րա­կան ­Պատրիարք ­Պար­թո­լո­մէո­սի, ­Սուրբ ­Հոգ­ւոյ ուղ­ղո­ւած հե­տե­ւեալ ա­ղօթ­քով բա­ցու­մը կա­տա­րուե­ցաւ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ ­Տիե­զե­րա­կան ­Ժո­ղո­վին: «Երկ­նա­ւոր ­Թա­գա­ւոր, մխի­թա­րիչ Ճշ­մար­տու­թեան եւ Ս. ­Հո­գի, ա­մե­նա­տեղ ներ­կայ եւ ա­մէ­նը ամ­բող­ջաց­նող, ով գանձդ բա­րեաց, ե­կուր եւ բնա­կէ մեր մէջ եւ մաք­րէ մեզ ա­մէն աղ­տե­րէն. ով բա­րիդ՝ փրկէ մեր հո­գի­նե­րը»։
­Պատ­րիարք ­Հայ­րը ա­ռա­ջին հեր­թին անդ­րա­դար­ձաւ Հ­ռո­մի Սր­բա­զան ­Պապ Ֆ­րան­չիս­կո­սին (որ այս ժո­ղո­վի օ­րե­րուն կը գտնո­ւէր ­Հա­յաս­տան) կող­մէ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ ­Սի­նո­դին ուղ­ղո­ւած յա­ջո­ղու­թեան մաղ­թանք­նե­րուն։ ­Պար­թո­լո­մէոս ­Պատ­րիար­քին հետ նստած էին Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ 9 եր­կիր­նե­րու ­Պատ­րիարք­նե­րը, ա­նոնց շար­քին՝ Ա­թէն­քի եւ հա­մայն ­Յու­նաս­տա­նի Ար­քե­պիս­կո­պոս Ե­րո­նի­մոս Սր­բա­զա­նը:
­Պոլ­սոյ ­Տիե­զե­րա­կան ­Պատ­րիարք ­Պար­թո­լո­մէո­սի հրա­ւէ­րով՝ ­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը իր մաս­նակ­ցու­թիւ­նը բե­րաւ, դա­րե­րու ու­շա­ցու­մով, շուրջ ա­ւե­լի քան հա­զար եր­կու հա­րիւր տա­րի­նե­րէ ի վեր սպա­սո­ւած, Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ սուրբ այս ­Ժո­ղո­վին: Ար­դա­րեւ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Ա­րամ Ա. ­Վե­հա­փառ ­Հայ­րա­պե­տի կող­մէ կան­չո­ւե­լով՝ պա­տի­ւը եւ ու­րա­խու­թիւ­նը ու­նե­ցայ մաս­նակ­ցե­լու այս ­Սուրբ ­Սի­նո­դին, որ տե­ղի ու­նե­ցաւ Կ­րէ­տէի հիւ­սիս-ա­րեւմ­տեան ­Խա­նիա­յի մեր­ձա­կայ Օր­թո­տոքս Ա­քա­տե­միա­յի կեդ­րո­նին մէջ:
Այս ­Տիե­զե­րա­կան ժո­ղո­վին մաս­նակ­ցե­ցան տաս­նը­չորս ուղ­ղա­փառ ե­կե­ղե­ցի­նե­րէն տասն. բա­ցա­կա­յե­ցան չոր­սը՝ Ան­տիո­քի, ­Ռու­սիոյ,­Պուլ­կա­րիոյ եւ Վ­րաս­տա­նի ե­կե­ղե­ցի­նե­րը:
­Դէ­տի կար­գա­վի­ճա­կով հրա­ւի­րո­ւած էին Ք­րիս­տո­նէա­կան բո­լոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րը։ ­Հա­յոց Ե­կե­ղե­ցին ներ­կայ ե­ղաւ իր զոյգ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւն­նե­րով, ինչ­պէս քոյր ե­կե­ղե­ցի­նե­րէն Ա­սո­րի եւ Ղպ­տի Ե­կե­ղե­ցի­նե­րը:
(­Ներ­կայ էին Հ­ռո­մէա­կան ­Կա­թո­լիկ, Անկ­լի­քան, ­Հին ­Կա­թո­լիկ Ե­պիս­կո­պո­սա­կան Ե­կե­ղե­ցի­նե­րը, ­Լու­տե­րա­կան Աշ­խար­հի Ե­կե­ղե­ցի­նե­րու եւ ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի Ե­կե­ղե­ցի­նե­րու խոր­հուրդ­նե­րը)։
Այս ժո­ղո­վը կա­րե­ւոր էր՝ նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ պատ­մու­թեան մէջ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղե­ցին միշտ ու­նե­ցած է աժ­մէա­կան դեր՝ քրիս­տո­նէա­կան հա­ւատ­քի տա­րած­ման ու աս­տո­ւա­ծա­բա­նա­կան ար­ժէք­նե­րուն եւ ե­կե­ղեց­ւոյ ա­ւան­դու­թեան պահ­պան­ման մէջ։ Եւ ինչ­պէս Ա­րամ ­Վե­հա­փա­ռը պի­տի ը­սէր՝ «հա­կա­ռակ պատ­մու­թեան դժո­ւար պայ­ման­նե­րուն, որ­մէ ըն­թա­ցաւ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղե­ցին, ան մնաց կան­գուն եւ հա­ւա­տա­րիմ իր հո­գե­ւոր ժա­ռան­գու­թեան»:
­Հե­տե­ւա­բար ժա­մա­նակն էր ­Տիե­զե­րա­կան ­Ժո­ղո­վին գու­մար­ման:

«Ա­զատ Օր» - Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ չորս ա­ռաջ­նորդ­նե­րու՝ ­Ռու­սաս­տա­նի, Ան­տիո­քի, ­Պուլ­կա­րիոյ եւ Վ­րաս­տա­նի ­Պատ­րիարք­նե­րու բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը ծանր կշռե՞ց ժո­ղո­վին վրայ։ Ինչ­պի­սի՞ մեկ­նա­բա­նու­թիւն­ներ տրո­ւե­ցան ժո­ղո­վին՝ այդ բա­ցա­կա­յու­թիւն­նե­րուն հա­մար:

­­Կո­մի­տաս Արք. Օ­հա­նեան - Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ «­Մեծ եւ ­Սուրբ» ­Սի­նո­դին ի­րա­կա­նա­ցու­մը, ինչ­պէս որ բնո­րո­շո­ւե­ցաւ­ժո­ղո­վի ըն­թաց­քին, ե­ղաւ ար­դիւն­քը եր­կար, ա­ւե­լի քան յի­սուն տա­րի­նե­րու հե­տե­ւո­ղա­կան աշ­խա­տան­քի։
Ե­րա­նաշ­նորհ Ա­թի­նա­կո­րաս ­Տիե­զե­րա­կան ­Պատ­րիարքն էր, որ ա­ռա­ջին լոյ­սը տո­ւած էր։ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ ­Պար­թո­լո­մէոս ­Պատ­րիար­քը հե­տե­ւո­ղա­կան կեր­պով հե­տապն­դեց եւ միաս­նա­բար, այս նպա­տա­կի ի­րա­գործ­ման ի խնդիր, իր ե­կե­ղեց­ւոյ պատ­րիարք­նե­րու հետ յա­ճա­խա­կի հան­դի­պում­նե­րով, նա­խա­պատ­րաս­տեց եւ ի­րա­գոր­ծեց գու­մա­րու­մը այս ժո­ղո­վին:
Ա­ռա­ջին ժո­ղովն է, ո­րուն յա­ջո­ղու­թեան հա­մար, Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը եր­կար պատ­րաս­տո­ւե­ցան ­Զո­ւի­ցե­րիոյ ­Չամ­պէ­զիի հո­գե­ւոր ի­րենց կեդ­րո­նին, ինչ­պէս եւ Կ. ­Պոլ­սոյ ­Պատ­րիար­քա­րա­նին մէջ, մաս­նակ­ցու­թեամ­բը տաս­նը­չորս ուղ­ղա­փառ ե­կե­ղե­ցի­նե­րու հայ­րա­պետ­նե­րուն եւ աս­տո­ւա­ծա­բան­նե­րուն:
Անց­նող ա­ւե­լի քան քսան տա­րի­նե­րուն, յա­ճա­խա­կի հան­դի­պում­նե­րով, քննար­կո­ւե­ցան ժո­ղո­վի օ­րա­կար­գե­րը եւ նախ քան գու­մա­րու­մը Ս. ­Ժո­ղո­վին, օ­րա­կար­գերն ու ա­նոնց յա­րա­կից մա­սե­րը, բո­լորն ալ, ճշդո­րո­շո­ւած, հա­մա­ձայ­նե­ցո­ւած եւ ստո­րագ­րո­ւած էին անխ­տիր բո­լո­րին կող­մէ: Ա­հա թէ ին­չո՛ւ ծանր չկշռեց բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ չորս ­Պատ­րիար­քու­թեանց՝ ­Ռու­սաս­տա­նի, Ան­տիո­քի, ­Պուլ­կա­րիոյ եւ Վ­րաս­տա­նի, եւ ար­գելք չե­ղաւ գու­մա­րե­լու ու ՄԵԾ եւ ՍՈՒՐԲ հա­մա­րե­լու այս ժո­ղո­վը:
Կ­րէ­տէի Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ Ա­կա­դե­միա­յին մէջ տե­ղի ու­նե­ցած այս ժո­ղո­վին՝ ներ­կայ գտնո­ւե­ցան 10 պատ­րիարք­ներ ու հո­վո­ւա­պետ­ներ եւ իւ­րա­քան­չիւր ե­կե­ղե­ցիէն ո­րո­շո­ւած էր 25 հո­գի­նե­րու մաս­նակ­ցու­թիւ­նը՝ ա­ռաջ­նորդ­ներ եւ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:
Ան­տիո­քի Ա­րաբ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղե­ցին տա­րա­կար­ծու­թիւն մը ու­նէր Ե­րու­սա­ղէ­մի ­Պատ­րիար­քու­թեան հետ, որ լռե­լեայն՝ խոր­քին մէջ, Ե­րու­սա­ղէ­մի ­Պատ­րիար­քու­թեան ո՞ր ազ­գու­թեան պատ­կա­նե­լիու­թեան հարցն էր։ ­Մինչ ­Ռու­սիոյ մեծ ե­կե­ղե­ցին՝ ­Տիե­զե­րա­կան այս ­Ժո­ղո­վի գու­մար­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ կը հա­մա­րէր ներ­կա­յու­թիւ­նը անխ­տիր բո­լոր Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ ե­պիս­կո­պոս­նե­րուն։
Այդ պա­րա­գա­յին, ոչ-յոյն ե­պիս­կո­պոս­նե­րու գե­րակշ­ռու­թեամբ՝ ժո­ղո­վը պի­տի կորսնց­նէր յու­նա­կան իր դի­մա­գի­ծը:
Կ­րե­տէի Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ այս ժո­ղո­վի տի­րա­կան լե­զուն յու­նա­րէնն էր:
­Հարկ կը զգամ այս­տեղ ը­սե­լու, թէ ­Յու­նաս­տա­նէն ներս յոյն աս­տո­ւա­ծա­բան­ներ, վեր­ջին տա­րի­նե­րուն, Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղե­ցին առն­չո­ւած կը հա­մա­րեն յու­նա­կան լե­զո­ւին եւ մշա­կոյ­թին հետ: ­Յոյն աս­տո­ւա­ծա­բան­ներ ընդ­հան­րա­ցող նոր ազ­գա­յին նշա­նա­բա­նի մը կը հե­տե­ւին, այլ խօս­քով՝ Ք­րիս­տո­սի Ե­կե­ղե­ցին կը հա­մա­րեն ի վե­րուստ առն­չո­ւած յոյն մտքի եւ յոյն հո­գե­ւոր մշա­կոյ­թին հետ եւ զայն կը կա­պեն ­Պո­ղոս Ա­ռա­քեա­լի մէկ տե­սիլ­քին։ ­Պօ­ղոս Ա­ռա­քեալ, երբ Տ­րո­վա­դա կը գտնո­ւէր, ե­րա­զին մէջ տե­սաւ, թէ ­Մա­կե­դո­նիա­յէն ե­րի­տա­սարդ մը կը կան­չէր ­Պօ­ղոս Ա­ռա­քեա­լը դէ­պի ­Մա­կե­դո­նիա... (­Գործք Ա­ռաք.,16.9):
­Տիե­զե­րա­կա­նու­թեան ի խնդիր, մաս­նակ­ցու­թիւ­նը անխ­տիր, ա­մէն ուղ­ղա­փառ ե­պիս­կո­պո­սի, պատ­ճառ պի­տի ըլ­լար, որ այս ժո­ղո­վը կորսնց­նէր իր յու­նա­կան դի­մա­գի­ծը, որ ընդ­հան­րա­պէս ե­ղած էր ­Տիե­զե­րա­կան նա­խորդ Եօ­թը ժո­ղով­նե­րուն նկա­րա­գի­րը:

«Ա­զատ Օր» - Ո՞ր հար­ցե­րու քննար­կու­մով զբա­ղե­ցաւ ժո­ղո­վը։ Ո­րո՞նք են մե­ծա­գոյն մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը, զորս հա­մաշ­խար­հա­յին ա­ռու­մով կը դի­մագ­րա­ւէ այ­սօր Ուղ­ղա­փառ ­Հո­գե­ւոր Ըն­տա­նի­քը։

­­Կո­մի­տաս Արք. Օ­հա­նեան - Ժո­ղո­վի օր­կար­գերն էին՝
- Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղե­ցիին ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը ներ­կայ աշ­խար­հին մէջ։
- Ար­ժէ­քը ­Մարդ Էա­կին. ա­զա­տու­թիւն եւ պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն.
խա­ղա­ղու­թիւն եւ պա­տե­րազ­մի ար­գի­լում։
- Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղե­ցին՝ տար­բե­րու­թիւն­նե­րու դի­մաց։
- Ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ, որ­պէս վկա­յու­թիւն՝ սի­րոյ եւ ծա­ռա­յու­թեան։
- Ուղ­ղա­փառ սփիւռ­քը եւ կա­նո­նա­կա­նու­թիւ­նը (սփիւռ­քի գա­ղութ­նե­րու) ե­պիս­կո­պո­սա­կան ներ­կա­յու­թեան:
Այս ուղ­ղու­թեամբ ո­րո­շո­ւած ար­դէն իսկ գո­յու­թիւն ու­նե­ցող հո­գե­ւոր կեդ­րոն­նե­րէն դուրս՝ տաս­ներ­կու նոր շրջան­ներ նշա­նա­կո­ւե­ցան ամ­բողջ աշ­խար­հի տա­րած­քին:
- ­Պա­հե­ցո­ղու­թեան կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը եւ ա­նոր այժ­մու պահ­պան­ման կեր­պը։
- Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը՝ ընդ­հա­նուր քրիս­տո­նեայ աշ­խար­հին հետ։

«Ա­զատ Օր» - Յս­տակ ո­րո­շում­ներ եւ ուղ­ղու­թիւն­ներ տրո­ւե­ցա՞ն։

­Կո­մի­տաս Արք. Օ­հա­նեան - Վս­տա­հա­բա՛ր. Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու հար­ցը, ընդ­հա­նուր քրիս­տո­նեայ աշ­խար­հին հետ օ­րա­կար­գի քննարկ­ման ժա­մա­նակ լսո­ւե­ցան ձայ­ներ, ո­րոնք չու­զե­ցին ճանչ­նալ կարգ մը ե­կե­ղե­ցի­նե­րը՝ որ­պէս ե­կե­ղե­ցի. այս ուղ­ղու­թեամբ ժո­ղո­վը տո­ւաւ իր ո­րո­շում­նե­րը՝ ը­սե­լով, թէ Ուղ­ղա­փառ Ե­կե­ղեց­ւոյ խում­բէն դուրս գտնո­ւող բո­լոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րը «Այ­լա­փառ խոս­տո­վա­նող­ներ» են: Եւ սա­կայն ժո­ղո­վը յայ­տա­րա­րեց, թէ կը շա­րու­նա­կո­ւի երկ­խօ­սու­թիւ­նը ա­նոնց հետ:
­Ժո­ղո­վի ո­րո­շում­նե­րուն մէջ կ­þը­սո­ւէր, թէ ան­հատ­նե­րու նոյ­նիսկ ե­կե­ղե­ցիի մը մաս­նա­կի ա­ռած տե­սա­կէ­տը չի ճանչ­ցո­ւիր որ­պէս այդ­պի­սին, ե­թէ ընդ­հա­նու­րին կող­մէ չոր­դեգ­րո­ւի այդ ո­րո­շու­մը: ­Հա­յաս­տա­նեայց ե­կե­ղե­ցին, ինչ­պէս քոյր ե­կե­ղե­ցի­նե­րը, կը հա­ւա­տայ իր ուղ­ղա­փառ վար­դա­պե­տու­թեան եւ կո­չո­ւած է միշտ ­Հա­յաս­տա­նեայց Ա­ռա­քե­լա­կան ­Սուրբ Ե­կե­ղե­ցի:

«Ա­զատ Օր» - Սր­բա­զան ­Հայր, հի­նէն հա­ւա­տա­րիմ բա­րե­կամն էք «Ա­զատ Օր»ին։ ­Ձեր մաղ­թանքն ու խօս­քը կրնա՞ք փո­խան­ցել մեր ըն­թեր­ցող­նե­րուն։

­Կո­մի­տաս Արք. Օ­հա­նեան - «Ա­զատ Օր»ի հայ­րե­նա­նո­ւէր ծա­ռա­յու­թեան յար­գան­քի որ­պէս տուրք, պի­տի ու­զէի նախ յի­շել ան­մո­ռա­նա­լի յու­նա­հայ մեծ հայ­րե­նա­սէր եւ բա­նաս­տեղծ՝ «Ա­զատ Օր»ի խմբա­գիր ­Վազ­գէն Ե­սա­յեա­նը, ո­րուն հետ, իր կեն­դա­նու­թեան, 66-68 տա­րի­նե­րու ամ­բողջ տե­ւո­ղու­թեան, ե­ղած եմ ա­մէ­նօ­րեայ հան­դի­պում­նե­րով բա­րե­կամ։
Ինչ­պէս նաեւ յի­շել իր գոր­ծա­կից­նե­րուն՝ Ա­հա­րո­նի, ­Վա­հա­նի անձ­նո­ւէր եր­կար տա­րի­նե­րու ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րը, ո­րոնց օ­րե­րուն մեծ զո­հո­ղու­թիւն­նե­րով «Ա­զատ Օր»ը, հա­մա­րեայ յի­սուն տա­րի­ներ ա­ռաջ, ապ­րե­ցաւ իր լա­ւա­գոյն շրջա­նը: ­Յար­գա՜նք ի­րենց յի­շա­տա­կին եւ յար­գա՜նք «Ա­զատ Օր»ին, իր ազ­գա­յին շուն­չին, մեր մայ­րե­նի լե­զո­ւին պահ­պան­ման ու տա­րած­ման մեծ ա­ռա­քե­լու­թեան մէջ: