«Իւրաքանչիւրը պէտք է կատարէ իր
նախընտրութիւնը: Ես կատարեցի իմս»
Գերմանական միջազգային ձայնասփիւռ-հեռատեսիլի Deutsche Welle գործակալութեան թրքերէն սփռումներու բաժինը, Գերմանիոյ խորհրդարանին կողմէ հայկական բանաձեւին ընդունման յաջորդող ժամերուն, հարցազրոյց մը կատարած է այդ բանաձեւին նախաձեռնարկներէն՝ Գերմանիոյ Կանաչներու կուսակցութեան համանախագահ, ծագումով թուրք գերմանացի երեսփոխան Ճէմ Էօզտէմիրի հետ։
Ստորեւ՝ թրքերէնէն թարգմանաբար, հարցազրոյցը կու տանք նոյնութեամբ.-
Թուրքիոյ մէջ, ոմանք Դաշնակցային խորհրդարանի որոշումը կ՚որակեն որպէս Թուրքիոյ դէմ քայլ մը։ Դուք համաձա՞յն էք այս մօտեցումին։ Այս ուղղութեամբ ձեր գործադրած ջանքերուն բուն պատճառը ո՞րն է արդեօք։
Նայեցէ՛ք, կայացուած որոշումին հիմնական պատճառը հետեւեալն է. երբ ակնարկ մը նետուի գերմանական արխիւներուն, արտաքին գործոց նախարարութեան արխիւներուն վրայ, բացայայտօրէն կը տեսնենք հետեւեալը.- [Այն ժամանակ] գերման դիւանագէտները մօտէն հետեւեցան անցուդարձերուն:
Այդ ժամանակաշրջանին Թուրքիոյ մէջ պաշտօնավարողները «ցեղասպանութիւն մը կը գործուի: Մարդիկ իրենց հայրենիքէն կը հեռացուին, դէպի Սուրիա՝ անապատ կը քշուին: Արգելք հանդիսանանք ատոնց» ըսին: Բայց գերման կառավարութիւնը, այսինքն՝ Ռայխի կառավարութիւնը անոնց ըսաւ.- «Բացարձակապէս չմիջամտէք, Օսմանեան Կայսրութիւնը մեր գործընկերն է, զինակիցն է. հետեւաբար ինչ որ ալ պատահի հայերուն՝ մեզ չի հետաքրքրեր»: Նման բան յայտարարուեցաւ:
Հետեւաբար, հոս՝ մեր ուսերուն ալ պատասխանատւութիւն մը, պարտականութիւն մը կը բարդուի: Ա՛յդ մասին է, որ կը խօսինք: Այսինքն, հոս, այլ երկրի մը մասին որոշում կայացնելու որեւէ նպատակ բացարձակապէս չունինք: Արդէն, եթէ որոշումը կարդաք՝ ոչ մէկ տեղ կրնաք գտնել նման բան: Մենք՝ մեր մասին կը խօսինք: Եւ ատիկա,- թող ներուի ինծի-, ո՛չ մէկը կրնայ խոչընդոտել, արգիլել:
Իսկ կը կարծէ՞ք, որ այս մօտեցումը պիտի նպաստէ Հայաստան-Թուրքիա մերձեցման։
Նայեցէ՛ք, եթէ գիտնամ, որ այդ ուղղութեամբ դոյզն յոյս պիտի ստեղծէ, կ՚ընեմ ամէն ինչ, որ կրնամ՝ ատիկա իրագործելու համար: Սակայն երբ նայինք պատմութեան, դժբախտաբար միայն մսխուած առիթներու մասին կրնանք խօսիլ: Անոնցմէ վերջինը Զիւրիխի Արձանագրութիւններն են… Երբ նայիք Զիւրիխի Արձանագրութիւններուն, պիտի տեսնէք, որ մասնագէտներու այն յանձնաժողովը, որու խօսքը կ՚ընէ Թուրքիա այսօր, ընդգրկուած է անոնց մէջ: Այսինքն, եթէ դուն մասնագէտներու յանձնաժողով կը պահանջես, ուրեմն ինչո՞ւ խոչընդոտեցիր: Կը նշանակէ, թէ հոս իրականութեան համապատասխանող ոչինչ կայ:
Սահմանը եթէ բացուէր, այսինքն եթէ Թուրքիա-Հայաստան սահմանը բացուէր, Լեռնային Ղարաբաղի խնդրին լուծումը դիւրացած կ՚ըլլար, Թուրքիա-Հայաստան սահմանին չէին ըլլար ռուս զինուորներ, թրքական տնտեսութիւնը հոն ներդրումներ կատարած կ՚ըլլար, երկու երկիրները կը մերձենային եւ բոլորովին տարբեր իրադրութիւն մը խնդրոյ առարկայ կ՚ըլլար: Այսինքն, եթէ Թուրքիա չի փափաքիր, որ նման որոշումներ կայացուին, այն ատեն խնդրեմ՝ թող չհակադրուի համաձայնութեան:
Այսօր թրքական մամուլին մէջ ըսուեցաւ, թէ «Ճէմ Էօզտէմիր անցեալին ուրիշ բան կը պնդէր, ասիկա պատմաբաններու գործն է կ՚ըսէր»։ Ի՞նչպէս կը մեկնաբանէք այս պնդումները։
Ո՛չ: Ես տեսակէտս չեմ փոխած: Այսինքն, ինչպէս քիչ առաջ ալ ըսի՝ եթէ նուազագոյն յոյսի նշոյլ ըլլայ, բանակցութիւններ կամ մերձեցման նշան մը ըլլայ, կ՚ընեմ իմ առաւելագոյնը: Բայց ժամանակը անցաւ, դէպքեր պատահեցան: Հրանդ Տինք սպաննուեցաւ: Բացուած եկեղեցիները այսօր կրկին կը փակեն: Հէյպէլի կղզիի Յունաց դպրեվանքը՝ միջազգային բոլոր համաձայնագրերու անտեսումով՝ դեռ փակ կը պահուի:
Այսինքն, այսօր Թուրքիոյ մէջ բնակող քրիստոնեաներուն «կորսուեցէ՛ք գացէք», կ՚ըսուի: Երկրին բնակչութեան մէկ քառորդը քրիստոնեաներէ կը բաղկանար, իսկ այսօր անոնց տոկոսը նուազ քան 1% է:
Այսինքն, դեռ հարկ կա՞յ այլ բան ըսելու: Իւրաքանչիւրը թող հարցապնդէ իր խիղճը՝ Թուրքիոյ արմատներուն Էնվէր փաշայի, Թալէաթ փաշայի, Սարիղամըշի մէջ Թուրքերու, 70 հազար հոգիի սառուցեալ մահուան պատճառ դարձած մարդի՞կ կը գտնուին, թէ ոչ մարդիկ՝ Քէօթահիայի կուսակալին նման, որ ըսեր էր. «Իմ շրջանիս մէջ հայոց մազերուն իսկ դպչիլ կարենալու համար, ստիպուած են նախ եւ առաջ անցնելու իմ դռնէս»: Ես երկրորդը կ՚ընդունիմ որպէս արմատ: Իմ օրինակը անոր նմաններն են:
Զաւակներուս զանոնք ցոյց կու տամ որպէս օրինակ: Մեւլեւիները ցոյց կու տամ որպէս օրինակ, Քէօթահիայի կուսակալը: Որովհետեւ անոնք ըսին, որ «Հայերն ալ, մեզ նման՝ Աստուծոյ կը հաւատան. անոնց վրայ յարձակողը որպէս մահմետական իմ վրաս ալ յարձակած կ՚ըլլայ»: Կան նաեւ տարբեր տեսակի մարդիկ օրինակ առնողներ: Կան՝ մարդասպանները օրինակ առնողներ ալ: Իւրաքանչիւրը պէտք է կատարէ իր նախընտրութիւնը: Ես կատարեցի իմս: