Ո՞վ է ­Սու­րէն ­Դա­նիէ­լեան
Ծ­նած է 9 Օ­գոս­տոս 1948ին Ե­րե­ւան։ 1970ին ա­ւար­տած է ­Խա­չա­տուր Ա­բո­վեա­նի ա­նո­ւան ­Պե­տա­կան ­Ման­կա­վար­ժա­կան Ինս­տի­տու­տի բա­նա­սի­րա­կան բա­ժան­մուն­քը։ 1974էն մին­չեւ այ­սօր կը դա­սա­ւան­դէ նոյն հաս­տա­տու­թեան մէջ:

1982 եւ 1993 թո­ւա­կան­նե­րուն պաշտ­պա­նած է ա­տե­նա­խօ­սու­թիւն­ներ: Ս­տա­ցած է դոկ­տո­րա­յի աս­տի­ճան, փրո­ֆե­սոր է։
1993-2001ին ե­ղած է նաեւ Ս. Էջ­միած­նի ­Հո­գե­ւոր ­Ճե­մա­րա­նի հայ գրա­կա­նու­թեան դա­սա­խօս։
Ու­նի հա­րիւ­րա­ւոր յօ­դո­ւած­ներ։ ­Կազ­մած եւ հրա­տա­րա­կած է յի­սու­նի հաս­նող ժո­ղո­վա­ծու­ներ՝ դա­սա­գիր­քեր, պատ­մա­կան, գի­տա­կան եւ գե­ղա­րո­ւես­տա­կան հա­տոր­ներ։ ­Հե­ղի­նակ է 9 հա­տոր­նե­րու։
Կր­թու­թեան եւ գի­տու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան պա­տո­ւէ­րով կազ­մա­կեր­պած է ա­րեւմ­տա­հայ լե­զո­ւի, գրա­կա­նու­թեան, Ա­րեւմ­տեան ­Հա­յաս­տա­նի պատ­մու­թեան, ­Մես­րո­պեան ուղ­ղագ­րու­թեան շուրջ ե­րեք տաս­նեա­կի հաս­նող միամ­սեայ վե­րա­պատ­րաս­տու­թեան դա­սըն­թաց­ներ սփիւռ­քի եւ հայ­րե­նի­քի ու­սու­ցիչ­նե­րու հա­մար։ ­Մաս­նակ­ցած է բազ­մա­թիւ գի­տա­ժո­ղով­նե­րու։ ­Հա­յաս­տա­նի Գ­րող­նե­րու ­Միու­թեան վար­չու­թեան ան­դամ է։
2013էն ի վեր Խ. Ա­բո­վեա­նի ա­նո­ւան ­Հայ­կա­կան ­Պե­տա­կան ­Ման­կա­վար­ժա­կան ­Հա­մալ­սա­րա­նի հայ նոր եւ նո­րա­գոյն գրա­կա­նու­թեան եւ ա­նոր դա­սա­ւանդ­ման մե­թո­տա­բա­նու­թեան ամ­պիո­նի վա­րիչն է։
­Խա­չա­տուր Ա­բո­վեա­նի ա­նո­ւան ­Հայ­կա­կան ­Պե­տա­կան ­Ման­կա­վար­ժա­կան ­Հա­մալ­սա­րա­նին մէջ 18 ­Դեկ­տեմ­բեր 1995ին կեան­քի կո­չո­ւե­ցաւ «Ս­փիւռք» ­Գի­տաու­սում­նա­կան ­Կենտ­րո­նը, որ 20 տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին տա­րաւ լայ­նա­ծա­ւալ գի­տա­կան, կրթա­կան, գրա­կան եւ մշա­կու­թա­յին աշ­խա­տանք­ներ՝ հիմ­նա­կան նպա­տակ ու­նե­նա­լով սփիւռ­քա­հայ եւ հայ­րե­նի ու­սու­ցիչ­նե­րու վե­րա­պատ­րաս­տու­թիւ­նը։ ­Կենտ­րո­նի 20ա­մեա­կին առ­թիւ հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցանք հիմ­նա­դիր տնօ­րէն ­Սու­րէն ­Դա­նիէ­լեա­նի հետ, ներ­կա­յու­թեամբ ֆրան­սա­հայ մտա­ւո­րա­կան Հ­րայր Հ­րա­չեա­նի։

­Վա­րեց՝ ԳՐԻԳՈՐ ԴԱՒԻԹԵԱՆ

Ին­չո՞ւ այդ ­Կենտ­րո­նը դրօ­շա­կի­րը դար­ձաւ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան։

­Մենք՝ ա­րե­ւե­լա­հա­յերս, մի ծանր քայլ կա­տա­րե­ցինք դե­ռեւս հե­ռա­ւոր 1922 թո­ւա­կա­նին։ ­Մա­նուկ Ա­բե­ղեա­նը քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­ւի պա­հան­ջով դրեց ­Մես­րո­պեան ուղ­ղագ­րու­թիւ­նից հրա­ժա­րո­ւե­լու խնդի­րը՝ մեկ­նե­լով այն փաս­տից, որ ­Հա­յաս­տա­նը իբր գրա­գի­տու­թեան խնդիր ու­նէր։ ­Բայց յա­նուն այդ գրա­գի­տու­թեան պա­հան­ջի հրա­ժա­րո­ւել 1500 տա­րի­նե­րի ան­ցած կրթամ­շա­կու­թա­յին ճա­նա­պար­հից՝ ար­դէն յան­ցա­ւոր քայ­լի էր նման։ ­Քա­ղա­քա­կան խնդիր դրո­ւեց մեր առ­ջեւ, եւ այդ քա­ղա­քա­կան խնդրին մենք զո­հա­բե­րե­ցինք մեր մշա­կու­թա­յին հրա­շա­լի ժա­ռան­գու­թեան կեր­պը։
Այս ըմբռ­նու­մը այ­սօր էլ միան­շա­նակ չի ըն­դուն­ւում ­Հա­յաս­տա­նում։ ­Լե­զո­ւա­բան­ներ կան, ով­քեր գտնում են որ, դէ՜ լաւ, ի՜նչ է պա­տա­հել որ, ի վեր­ջոյ մենք ու­նենք մեր մշա­կոյ­թը ու մեր գրա­կա­նու­թիւ­նը։ Եւ ա­մե­նաա­հա­ւոր բա­նը, որ նեն­գա­փո­խո­ւեց մեր ճա­նա­պար­հին, ա­րե­ւե­լա­հայ-ա­րեւմ­տա­հայ բա­ժա­նու­մի դի­մաց, լե­զո­ւի եր­կա­տումն էր։ Այ­սօր Ե­րե­ւա­նում մտա­ւո­րա­կան­նե­րից յա­ճած կը լսէք հե­տե­ւեալ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը. «Ա՜, դուք ա­րեւմ­տա­հա՞յ ուղ­ղագ­րու­թիւնն էք ու­զում վե­րա­կանգ­նել»։ ­Դա ան­հե­թեթ տրա­մա­բա­նու­թեան ծնունդ է։ Ուղ­ղագ­րու­թիւ­նը նաեւ ­Խա­չա­տուր Ա­բո­վեա­նինն էր, ­Շիր­վան­զա­դէինն էր, ­Տէ­րեա­նինն էր, ­Թու­մա­նեա­նինն էր, Ի­սա­հա­կեա­նինն էր, ­Չա­րեն­ցինն էր ե­րի­տա­սարդ շրջա­նում, իսկ նրանք ա­րե­ւե­լա­հա­յեր էին։
Ա­յո՛, ես ու­զում եմ տէր լի­նել ա­րեւմ­տա­հայ մշա­կոյ­թին. ա­րեւմ­տա­հա­յը դժո­ւա­րին ժա­մա­նակ ապ­րեց, պար­տա­ւոր էր ֆրան­սե­րէ­նին, անգ­լե­րէ­նին կամ ցան­կա­ցած այլ լե­զո­ւի քաջ տի­րա­պե­տել, ինչ­պէս պա­հան­ջում էր ընտ­րած մի­ջա­վայ­րը, բայց այ­նու­հան­դերձ վճռեց պա­հել ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը, ա­րեւմ­տա­հայ մշա­կոյ­թը եւ յատ­կա­պէս ­Մես­րո­պեան գի­րը։ Իսկ մենք՝ ա­րե­ւե­լա­հա­յերս, ա­բե­ղեա­նա­կան գրու­թեան մուտ­քով, շատ բան կորց­րինք այս «ճա­կա­տում»։
­Սա է ան­հան­դուր­ժե­լին։
­Գի­րը ինձ հա­մար բերկ­րանք է. երբ ես գրում եմ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեամբ, զգում եմ մշա­կոյ­թի դա­րա­ւոր զօ­րու­թիւ­նը իմ թի­կուն­քում։
­Քա­նիցս դի­մել ենք կրթու­թեան, գի­տու­թեան եւ մշա­կու­թա­յին պատ­կան մար­մին­նե­րին, բայց սայլն այդ­պէս էլ տե­ղից չի շարժ­ւում։ ­Ցա­ւօք, սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան հա­տու­կենտ ջան­քե­րը ակն­կա­լո­ւող ար­դիւն­քը այդ­պէս էլ չեն բե­րում:

­Կը վախ­նա՞ն, որ ե­թէ որ­դեգ­րեն դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թիւ­նը, ի­րենք պար­տա­ւոր պի­տի ըլ­լան սոր­վե­լու եւ վստահ չեն, թէ պի­տի կա­րե­նան սոր­վիլ։ Ա՞յդ է ի­րենց վա­խը։

Ա­յո՛, ե­թէ իմ տա­րի­քին են, դժո­ւար պի­տի սո­վո­րեն։

­Մինչ­դեռ այն­քան հեշտ է։

Կր­թու­թեան եւ գի­տու­թեան կամ սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թիւ­նը պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն չի ստանձ­նում ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի կրթու­թեան հո­գը իր ու­սե­րին կրե­լու։ Ա­մե­նա­մեծ հա­րո­ւա­ծը սա՛ է։ ­Նա­յե­ցէ՛ք, մենք ան­գամ ճա­փո­նե­րէ­նի բարձ­րա­գոյն կրթու­թիւն ա­պա­հո­վե­լու կար­ծես ու­նակ ենք դար­ձել, էլ չեմ խօ­սում ա­րա­բե­րէ­նի, թուր­քե­րէ­նի, յու­նա­րէ­նի, անգ­լե­րէ­նի, ֆրան­սե­րէ­նի, իս­պա­նե­րէ­նի մա­սին, ին­չո՞ւ չենք կա­րո­ղա­նում լու­ծել ա­րեւմ­տա­հայ կրթու­թեան խնդի­րը մե­զա­նում։ Ի՞նչ է, ու­րիշ­նե՞­րը պի­տի նկա­տեն, թէ ինչ­պէ՞ս է մեռ­նում ոս­կե­ղէ­նիկ ­Մե­ծաս­քան­չը:
Ես ­Հա­յոց ­Դա­տի բա­ղադ­րիչ եմ դի­տում նաեւ լե­զո­ւի «դա­տը»: Այ­սօր մենք, ա­յո՛, «յի­շում ենք եւ պա­հան­ջում», մեր կար­գա­խօսն է, շատ լաւ, ի՞նչ ենք պա­հան­ջում. հո­ղե՞­րը միայն: Այդ հա­մաբ­նագ­րում ին­չո՞ւ չեմ պա­հան­ջում իմ ա­րեւմտա­հայ ապ­րե­լու ի­րա­ւուն­քը, ե­թէ ա­րեւմտա­հայ եմ: Ին­չո՞ւ պի­տի ա­րեւմ­տա­հա­յը ­Հա­յաս­տա­նում ա­րեւմ­տա­հայ կրթու­թիւն ստա­նա­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն չու­նե­նայ։ Ո՞վ է պա­հե­լու ա­րեւմ­տա­հա­յու­թեան կրա­կը վառ, ­Փա­րի՞­զը, ­Նիւ Եո՞ր­քը, ­Քա­լի­ֆոր­նիա՞ն, չեմ հա­ւա­տում: ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քը քա­ղա­քա­կան հրա­բուխ է, ­Սու­րիան տե­սա՞ք ինչ ե­ղաւ:

Ինչ­պէ՞ս ստեղ­ծո­ւե­ցաւ «Ս­փիւռք» ­Գի­տաու­սում­նա­կան ­Կենտ­րո­նը։

Ժա­մա­նա­կին մենք ա­ռա­ջար­կե­ցինք ան­կախ ­Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թեա­նը, «­Հա­յաս­տան» ­Հա­մա­հայ­կա­կան ­Հիմ­նադ­րա­մը ­Կենտ­րո­նի ստեղ­ծու­մով գործ­նա­կան գետ­նի վրայ դրեց ա­րեւմ­տա­հայ մշա­կոյ­թի պաշտ­պա­նու­թեան խնդի­րը։ ­Մեր գոր­ծու­նէու­թեան 20 տա­րին բո­լո­րե­ցինք ան­ցեալ տա­րի։ 1995 ­Դեկ­տեմ­բե­րի 18ից ի վեր, մենք քայլ առ քայլ ե­կել ենք ա­րեւմ­տա­հայ ար­ժէք­նե­րի պաշտ­պա­նու­թեան գա­ղա­փա­րին։ Հ­րա­տա­րա­կել ենք 40ից ա­ւե­լի գրքեր, բո­լորն էլ՝ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեամբ։ ­Շատ դժո­ւար է, ծա­ւալ չու­նենք, աշ­խա­տող չու­նենք: ­Կենտ­րոն ենք ա­սում, բայց նրա տնօ­րէ­նը կէս դրոյ­քով է, աշ­խա­տո­ղը՝ նոյն­պէս, եւ մէկ հաս­տիք էլ՝ սփիւռ­քա­գի­տա­կան ըն­թեր­ցաս­րա­հի հա­մար։ Իսկ մեզ մօտ գա­լիս կար­դում են ե՛ւ Ս­փիւռ­քից, ե՛ւ ­Հա­յաս­տա­նի գի­տակր­թա­կան այլ կենտ­րոն­նե­րից, ե՛ւ ի հար­կէ՝ ման­կա­վար­ժա­կան հա­մալսա­րա­նի ու­սա­նո­ղու­թիւ­նը։

Ի՞նչ աշ­խա­տանք­ներ կը տա­նի ­Կենտ­րո­նը։

«Ս­փիւռք» ­Գի­տաու­սում­նա­կան ­Կենտ­րո­նը ա­րեւմ­տա­հայ դա­սըն­թաց­ներ է կազ­մա­կեր­պել այդ 20 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քին։ Ա­ռա­ջին՝ սփիւռ­քա­հայ ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար, 2000 թո­ւա­կա­նից ի վեր։ Կր­թու­թեան նա­խա­րա­րու­թիւ­նը ա­ռա­ջի­նը մեզ տո­ւեց այդ ի­րա­ւուն­քը։ ­Մէ­կու­կէս տաս­նա­մեա­կից ա­ւե­լի հրա­ւի­րում էինք աշ­խար­հի լա­ւա­գոյն կենտ­րոն­նե­րից մաս­նա­գէտ­նե­րի, ստեղ­ծում դա­սըն­թա­ցի հա­մար ծրագ­րեր, պայ­ման­ներ, մէկ ամ­սով Ս­փիւռ­քից ե­կած իւ­րա­քան­չիւր ու­սուց­չի առ­ջեւ դնում էինք մէկ կա­րե­ւոր խնդիր՝ հա­յե­րէ­նին որ­քան հնա­րա­ւոր է լաւ տի­րա­պե­տել։
Երկ­րորդ՝ հայ­րե­նի՛, հա­յաս­տա­նաբ­նա՛կ ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար։ ­Գաղտ­նիք չէ, որ մեր գի­տակ ու­սու­ցի­չը, այ­նու­հան­դերձ, ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի, ա­րեւմ­տա­հայ գրա­կա­նու­թեան, էլ չեմ ա­սում սփիւռ­քա­հայ գրա­կա­նու­թեան գծով թե­րի ի­մա­ցու­թիւն ու­նի։ Ա­հա այդ ու­սու­ցիչ­նե­րին նա­խա­րա­րու­թիւ­նը հնա­րա­ւո­րու­թիւն տո­ւեց, եւ մենք մօ­տա­ւո­րա­պէս ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի 600 դպրոց­նե­րից ու­սու­ցիչ­ներ նե­րա­ռե­ցինք այս դա­սըն­թաց­նե­րին, 2002 թո­ւա­կա­նից ի վեր, զու­գա­հե­ռա­բար սփիւռ­քա­հայ ու­սու­ցիչ­նե­րի վե­րա­պատ­րաս­տու­թեա­նը: Եւ յա­ջո­ղու­թիւն­ներ ար­ձա­նագ­րե­ցինք։ Հ­րա­շա­լի ու­սու­ցիչ­ներ ու­նե­ցանք, ո­րոնք փա­րո­ւե­ցին ա­րեւմը­տա­հայ գրա­կա­նու­թեա­նը նո­րո­վի։ ­Մինչ այդ ­Յա­կոբ ­Պա­րո­նեա­նի նման հան­ճա­րեղ գրո­ղին, օ­րի­նակ, մենք զա­ւեշ­տով էինք մօ­տե­նում, ու նրա առ­թած ծի­ծա­ղը նրա բե­րած գա­ղա­փա­րից գա­լիս ա­ռաջ էր ընկ­նում։ Ու­րեմն՝ չէինք հաս­կա­նում ­Յա­կոբ ­Պա­րո­նեա­նին։ ­Նոյ­նը ­Պետ­րոս ­Դու­րեա­նի պա­րա­գան էր։ ­Մեղ­քը ու­սուց­չինն ու ա­շա­կեր­տի­նը չէ. լե­զու չենք սո­վո­րեց­նում, բայց գրա­կա­նու­թիւն հաս­կա­նա­լը ծրագ­րա­յին պա­հանջ է։
Եւ եր­րորդ դա­սըն­թա­ցը, ո­րի հա­մար պար­տա­կան ենք սփիւռ­քին, ո­րով­հե­տեւ կրթու­թեան նա­խա­րա­րու­թիւ­նը, ան­կեղծ լի­նե­լու հա­մար ա­սենք, ա­ջա­կից չե­ղաւ։ Այդ դա­սըն­թա­ցի ֆի­նան­սա­ւո­րու­մը կա­պո­ւած էր ար­դէն ­Սոր­բո­նի ­Հա­մալ­սա­րա­նի Պ­րոֆ., ­Փա­րի­զի «­Մաշ­տոց» ­Հայ ­Լե­զո­ւի ­Պաշտ­պա­նու­թեան ­Միու­թեան ­Նա­խա­գահ ­Հիլ­տա ­Գալ­ֆա­յեա­նի հետ: ­Հենց նրա ջան­քե­րով նոր ո­րա­կա­կան դա­սըն­թաց սկսո­ւեց, ին­չը ի­րա­գործ­ւում էր հան­րակր­թա­կան դպրոց­նե­րում եւ տե­ւում մէկ ամ­բողջ ու­սում­նա­կան տա­րի: Ն­րա կող­քին «­Մաշ­տոց» ­Միու­թեան հա­մա­նա­խա­գահ Հ­րայր Հ­րա­չեա­նը կա­րող է վկա­յել մեր կա­տա­րած աշ­խա­տանք­նե­րի ծա­ւալ­նե­րը, իր ա­ջակ­ցու­թիւ­նը Ար­ցա­խի դպրոց­նե­րի գրա­դա­րան­նե­րին, մար­դիկ, ո­րոնք գի­տակ­ցե­ցին «Ս­փիւռք» ­Գի­տաու­սում­նա­կան ­Կենտ­րո­նի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան անհրա­ժեշ­տու­թիւ­նը։

Ու­սու­ցիչ­նե­րու հետ այս դա­սըն­թացք­նե­րը դա­սա­կա՞ն ուղ­ղագ­րու­թեամբ էին։

Միայն ու միայն դա­սա­կան։

Ի­րենց կե­ցո­ւած­քը ի՞նչ էր։

Սկզ­բում թե­րա­հա­ւա­տու­թիւն կար, իսկ յե­տոյ՝ ար­դէն նո­ւի­րում եւ սէր։ Ո­րով­հե­տեւ մէկ տա­րի ա­րեւմ­տա­հայ լե­զու եւ գրա­կա­նու­թիւն դա­սա­ւան­դող հայ­րե­նի ու­սու­ցի­չը ե՛ւ ինքն է հնա­րա­ւո­րու­թիւն ու­նե­նում տե­ւա­բար իւ­րաց­նել նիւ­թը, ե՛ւ սի­րել տա­լիս ա­շա­կեր­տին: Եւ ընդգ­ծենք, որ նոր հե­ղի­նակ­նե­րը, ո­րոնց ան­ծա­նօթ էին ու­սու­ցիչն ու ե­րե­խան, այ­լեւս դառ­նում էին նրանց հա­մար սի­րե­լի ու­ղե­կից­ներ մար­դա­կեր­տու­մի եւ հա­յա­կեր­տու­մի ճա­նա­պար­հին:

Դա­սա­գիր­քե­րու հար­ցը ինչ­պէ՞ս կը լու­ծէք։

Դպ­րոց­նե­րում այս նոր ծրագ­րի ի­րա­գոր­ծու­մից յե­տոյ գնա­ցինք դա­սագր­քե­րի ստեղծ­ման ճա­նա­պար­հով, ին­չը բնա­կան հանգ­րո­ւան էր։ Այս­պէս, ­Հիլ­տա ­Գալ­ֆա­յեա­նը եւ Հ.Հ. Գ.Ա.Ա. Հ­րա­չեայ Ա­ճա­ռեա­նի ա­նո­ւան ­Լե­զո­ւի Ինս­տի­տու­տի տնօ­րէն ­Վիկ­տոր ­Կա­տո­ւա­լեա­նը յանձն ա­ռան գրե­լու ա­րեւմ­տա­հայ լե­զուի դա­սա­գիրք, ին­չը ար­ժա­նա­ցաւ Հ.Հ. կրթու­թեան եւ գի­տու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան խրա­խոյ­սին։
Այդ նոյն ըն­թաց­քում ես եւ ­Կենտ­րո­նի մե­թո­դիստ, դոկ­տոր Ք­նա­րիկ Աբ­րա­հա­մեա­նը պատ­րաս­տե­ցինք սփիւռ­քա­հայ գրա­կա­նու­թեան նո­րո­վի դա­սա­գիրք: ­Փոր­ձել ենք կոտ­րել ա­րեւմ­տա­հայ եւ սփիւռ­քա­հայ գրա­կա­նու­թեան ըն­կալ­ման կարծ­րա­տի­պե­րը, ո­րոնք դե­ռեւս, ան­կեղծ ա­սենք, մե­զա­նում յաղ­թա­հա­րո­ւած չէ։ Օ­րե­րի հարց է այ­լեւս, եւ եր­կար սպա­սո­ւած եր­կու դա­սագր­քե­րը, յոյս ու­նենք, ճա­նա­պարհ կ­՚ընկ­նեն դէ­պի դպրոց։

Ս­փիւռ­քա­հայ գրող­ներ կը հրա­տա­րա­կէ՞ք։

Ա­յո՛, մենք հրա­տա­րա­կել ենք շատ ու շատ գրող­նե­րի։ Ս­փիւռ­քին վե­րա­բե­րող գի­տա­կան աշ­խա­տանք­ներ ենք կա­տա­րել նաեւ։ ­Տար­բեր տա­րի­նե­րի ես հրա­տա­րա­կել եմ սփիւռ­քի գրա­կա­նու­թեա­նը նո­ւի­րո­ւած մի շարք մե­նագ­րու­թիւն­ներ, այդ թւում՝ ա­ռան­ձին գրքեր՝ նո­ւի­րո­ւած գրա­կան շար­ժում­նե­րին, գրա­կա­նու­թեան պատ­մու­թեա­նը, ա­ռան­ձին դէմ­քե­րի, ինչ­պէս ­Յա­կոբ Օ­շա­կան, ­Հա­մաս­տեղ, ­Շա­հան ­Շահ­նուր, ­Վա­հան ­Թէ­քէեան, ­Նի­կո­ղոս ­Սա­րա­ֆեան, ­Զա­րեհ Խ­րա­խու­նի, ­Ռո­պէր ­Հատ­տէ­ճեան, եւ այս­պէս շա­րու­նակ:
­Մենք հրա­տա­րա­կել ենք ­Վազ­գէն ­Շու­շա­նեան, որ ինձ հա­մար ա­մէ­նից բա­նաս­տեղ­ծա­կան ար­ձա­կա­գիրն է հա­մա­հայ­կա­կան խոր­քով։ ­Բո­լորն ըն­դու­նում էին նրա մե­ծու­թիւ­նը, բայց գրո­ղի հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րը 1940 թո­ւից այս կողմ ­Հա­յաս­տա­նում չէին տպագ­րո­ւել։ 60ա­կան թո­ւա­կան­նե­րին ­Շու­շա­նեան հրա­տա­րա­կե­լու գնա­հա­տե­լի փորձ ա­րեց Ա­լեք­սանդր ­Թոփ­ճեա­նը՝ «Եր­կիր ­Յի­շա­տա­կաց» գրքով, իսկ 80ա­կան­նե­րին լոյս ըն­ծա­յեց եր­կու վի­պակ՝ «­Ճեր­մակ ­Վար­սե­նիկ» եւ «Մ­թին պա­տա­նու­թիւն»։ ­Մեր հրա­տա­րա­կած գրքում ար­դէն տեղ գտան ­Շու­շա­նեա­նի՝ մշա­կու­թա­յին աշ­խարհ բա­ցող հրա­շա­լի եր­կե­րը՝ «Ա­ռա­ջին սէ­րը», «­Մա­հո­ւան ա­ռա­գաս­տը», «­Սի­րոյ եւ ար­կա­ծի տղա­քը», «­Ճեր­մակ ­Վար­սե­նի­կը» եւ եր­բե­ւէ ա­ռան­ձին գրքով չտպագ­րո­ւած «­Դառն հա­ցը» վի­պա­կը։

Եւ բո­լո­րը դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեա՞մբ։

Ան­պայ­մա՛՛ն։ ­Յան­ցանք կը լի­նէր, ե­թէ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեամբ չտպագրուէր։

Ու­րիշ հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե՞ր։ Ա­րեւմ­տա­հայ ­Կեն­սագ­րա­կան ­Բա­ռա­րա­նի ակ­նար­կած էիք։

Հա­յաս­տա­նի ­Գի­տու­թեան ­Կո­մի­տէն եր­կու տա­րի ա­ռաջ մրցոյթ յայ­տա­րա­րեց, եւ մենք շա­հե­ցինք այդ մրցոյ­թում: ­Պատ­րաս­տե­ցինք «Ա­րեւմ­տա­հայ Ըն­դար­ձակ ­Կեն­սագ­րա­կան ­Բա­ռա­րան»։ ­Մենք մտա­ծում էինք, որ եր­կու հա­տոր կ­՚ու­նե­նանք, որն ա­ւե­լին կը լի­նի, քան, ա­սենք, նման բա­ռա­րան­նե­րի ա­ւան­դոյթն է յու­շում։ ­Բայց նիւ­թի ծա­ւա­լը շատ ա­ւե­լին է։ Եր­կու տա­րո­ւայ մէջ չորս հո­գի­նոց խումբ ստեղ­ծե­ցինք, եւ այ­սօ­րուայ դրու­թեամբ մենք ու­նենք 7 հա­զա­րից ա­ւե­լի բառ-յօ­դո­ւած։ ­Հա­ւա­նա­բար մենք մի քա­նի ամ­սից կը հասց­նենք 8 հա­զա­րի, եւ այդ պա­րա­գա­յին կ­՚ու­նե­նանք իւ­րա­քան­չիւր բա­ռա­րա­նում 2 հա­զա­րի հաս­նող յօ­դո­ւած, ո­րը ար­դէն ինք­նին յու­շում է աշ­խա­տան­քի ծա­ւա­լը՝ 4 մե­ծա­դիր հա­տոր­ներ։ ­Սա հա­մա­րում ենք մեր կեան­քի մե­ծա­գոյն աշ­խա­տանք­նե­րից մէ­կը։ Եւ այդ յա­ջո­ղու­թեան հա­մար պար­տա­կան ենք մեր պե­տու­թեա­նը, ո­րը գի­տա­կան շա­հը կա­րե­ւո­րե­լու քայլ կա­տա­րեց՝ ա­պա­հո­վե­լով աշ­խա­տան­քա­յին դիւ­րու­թիւն­ներ։
­Բո­լոր ա­րեւմ­տա­հայ կա­րե­ւոր գոր­ծիչ­նե­րի ներ­կա­յու­թիւ­նը, մեր կար­ծի­քով, ա­պա­հո­վո­ւած է լի­նե­լու այդ հան­րա­գի­տա­րա­նում։
­Կար­ծում եմ, որ Աս­տո­ւած մեզ ուժ ու զօ­րու­թիւն կը տայ, որ այս տա­րի ա­ւար­տին հասց­նենք կազ­մու­մի աշ­խա­տանք­նե­րը եւ սկսենք տպագ­րու­թեան հոգ­սով ապ­րել։
Իսկ դա, ի հա՛ր­կէ, ա­ւե­լի դժո­ւար խնդիր է։ ­Մեր գոր­ծու­նէու­թեա­նը ա­ռա­ւել ման­րա­մաս­նու­թեամբ կա­րող էք տե­ղե­կա­նալ այ­ցե­լե­լով մեր կայ­քէ­ջը՝ www.spyurk-center.am