Անցեալ Նոյեմբեր 18-19ին, «Արդի հայերէնի հիմնախնդիրներուն» նուիրուած Երեւանի գիտաժողովին, կը մասնակցէր նաեւ «Համազգային»ի Կեդրոնական Վարչութեան ատենապետ Մկրտիչ Մկրտիչեան։ (Յիշեցնենք, թէ ժողովը կազմակերպած էին «Համազգային»ը եւ Երեւանի Պետական Համալ
սարանը)։ Ստորեւ՝ կը հրատարակենք Երեւանի մէջ Պրն. Մկրտիչեանի հետ ունեցած մեր հարցազրոյցը։
«Նոր Յառաջ» - Իբրեւ սոյն գիտաժողովի կազմակերպիչ միութեան ներկայացուցիչ՝ նախ կ՚ուզէինք գիտնալ, թէ ի՞նչ է ձեր տպաւորութիւնը այս ժողովէն։
Մկրտիչ Մկրտիչեան - Ըսեմ, թէ ոմանք այսպիսի ժողովներէն կ՚ակնկալեն հանգրուանային կամ նոյնիսկ վերջնական լուծումներ։ Մենք այդպէս չենք մտածեր, որովհետեւ գիտենք, թէ հայերէն լեզուի հարցերուն լուծման յառաջխաղացքի գործընթացը երկար ժամանակի կը կարօտի։ Երկխօսութիւնը, ծանօթութիւնը, հակառակորդի եւ թշնամական դիրքերէ չխօսիլը հարցերուն լուծումը շատ կը դիւրացնէ։ Այդ առումով ալ այս գիտաժողովը կ՚ենթադրեմ, թէ յառաջխաղացք մըն է։
«Ն.Յ.» - Այս ժողովի խորագրին («Արդի հայերէնի հիմնախնդիրները») մէջ նշուած «արդի» բառը ինքնին հնաբոյր է։ Կարելի չէ՞ր «ժամանակակից» բառով փոխարինել զայն։
Մ.Մ. - Կ՚ենթադրեմ, թէ ընդհանրապէս արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի միջեւ աչքի զարնող տարբերութիւններ կան, սակայն գոյութիւն ունին նաեւ ուրիշ աւելի նուրբ զանազանութիւններ, որոնք ըստ իս վտանգաւոր են եւ իրարհասկացողութիւնը աւելի կը դժուարացնեն։ Գիտէք, վերջին տասը տարիներուն բազմաթիւ անգամներ Հայաստան եկած եմ եւ այն տպաւորութիւնը ունիմ, որ բառապաշարի իմաստով ճիշդ է, որ մենք իրարու հետ կը խօսինք, բայց միշտ չէ, որ զիրար կը հասկնանք։
«Ն.Յ.» - Խորհրդային շրջանի բաղդատմամբ, անկախութենէն ասդին «Համազգային»ի մշակած ռազմավարութեան, կրթական ուղղութիւններուն, քաղաքականութեան, Հայաստանի հանդէպ իր մօտեցումին մէջ ի՞նչ փոփոխութիւններ տեղի ունեցած են։
Մ.Մ. - Խորհրդայնացումէն առաջ «Համազգային»ը իր գաղափարական մօտեցումներով ողջունելի չէր Հայաստանի իշխանութիւններուն կողմէ։ Անշուշտ Ցեղասպանութեան 50ամեակէն ասդին աստիճանական մեղմացում մը նկատելի էր, որուն դրական արդիւնքը մենք տեսանք 1975ին Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքին։ Այն ատեն նոյնիսկ խորհրդային իշխանութիւնները լռելեայն ձեւով միացած էին հայկական այն ներքին համաձայնութեան, որ կ՚ըսէր թէ՝ «Հայերը կռիւներուն մասնակից չեն եւ Լիբանանի ամբողջականութեան եւ զանազան տարրերու միջեւ համակեցութեան եւ հարցերու խաղաղ լուծման կողմնակից են»։ Ատկէ վերջ, միայն երկրաշարժէն ետք է, որ գոյութիւն ունեցող սառոյցը բոլորովին հալեցաւ եւ մենք մեզ ուրիշներու հետ հաւասար իրաւունքներ վայելող հաւաքականութիւն զգացինք։ Յայտնեմ, թէ Հայաստանի անկախութեան յաջորդող օրերուն «Համազգային»ը իր գրասենեակը բացաւ Երեւանի մէջ, որ մինչեւ այսօր կը շարունակէ իր գործունէութիւնը։ Այդ գրասենեակին նպատակը Հայաստանի եւ Սփիւռքի մշակոյթներուն միջեւ կամուրջ մը հաստատելն էր։
Ինչ կը վերաբերի նման գիտաժողովներուն, յայտնեմ թէ մեզի դիտողութիւններ եղան՝ ըսելով, թէ ինչո՞ւ միայն արեւմտահայ գրողներուն գործերը կը քննարկուին։ Իսկ մեր պատասխանը յստակ է, որովհետեւ այդ գրողները տասնամեակներ շարունակ արգիլուած էին Հայրենիքի մէջ եւ նոյնիսկ եթէ անոնք գրական կամ գիտական քննութեան առարկայ դարձած էին, բայց անոնց երբեք արտօնութիւն չէր տրուած, որպէսզի ներկայացուին ժողովրդային զանգուածներուն։ Այսօր մենք կ՚ուզենք քաջալերել այս պարագան եւ մեր հետեւողական ճիգերուն շնորհիւ է, որ «Համազգային»ի հիմնադիր Նիկոլ Աղբալեանի կիսանդրին զետեղուեցաւ Երեւանի Պետական Համալսարանի (Ե.Պ.Հ.) մուտքին։ Մենք սերտ կապեր եւ յարաբերութիւններ մշակած ենք Ե.Պ.Հ.ի հետ եւ սոյն գիտաժողովը լաւ օրինակ մըն է։ Աւելցնեմ, թէ արեւմտահայ գրողներէն Լեւոն Շանթը, Յակոբ Օշականը, Համաստեղը կամ Աղբալեանը «Համազգային»ի նախաձեռնութեամբ է, որ կազմակերպուող յաջորդական գիտաժողովներուն նիւթ դարձան եւ անոնց գործերը քննարկուեցան։
«Ն.Յ.» - Քիչ առաջ խօսեցաք Երեւանի ձեր գրասենեակին մասին։ Ինչպիսի՞ դերակատարութիւն ունի այդ կեդրոնը։
Մ.Մ. - Նախ այդ գրասենեակին միջոցաւ է, որ Հայրենիքի մէջ զանազան ծրագիրներ կը մշակենք։ Նաեւ հոն կը ներկայացուին ընդհանրապէս մշակոյթին առնչուող հարցեր։ Աւելին՝ Ե.Պ.Հ.էն ներս «Համազգային»ի նախաձեռնութեամբ այսօր ուսուցիչներ պատրաստելու ամպիոն մը հաստատուած է, որ արդէն չորս տարիէ ի վեր կը գործէ։
«Ն.Յ.» - Այս քառամեայ շրջանին նշեալ կեդրոնը ի՞նչ արդիւնքներ տուած է։
Մ.Մ. - Գալ տարի պիտի ունենանք առաջին շրջանաւարտները։ Ըսեմ, որ դժբախտաբար Սփիւռքէն քիչ թիւով դիմումներ ունինք, որովհետեւ արդարօրէն խիստ են պայմանները։ Ենթական նախ պէտք է իր բնակած երկրին մէջ - այսինքն հոն, ուր կ՚ուզէ ապագային պաշտօնավարել - իր առաջին վկայականը ստացած ըլլայ եւ ատկէ վերջն է, որ հայերէնի մասնագիտութեան համար Երեւան գայ՝ նշեալ ամպիոնին մէջ ուսանելու եւ ինքզինք կատարելագործելու նպատակով։
«Ն.Յ.» - Այդ ամպիոնին մէջ ուսանելու համար ի՞նչ դիւրութիւններ կը տրուին ուսանողներուն։
Մ.Մ. - «Համազգային»ը կը ստանձնէ Երեւանի մէջ կրթութեան եւ կեցութեան ծախսերը։ Բայց որպէսզի այդ բաժանմունքը կարենայ աշխատիլ, մենք համաձայնագիր մը ստորագրած ենք Ե.Պ.Հ.ի տնօրէնութեան հետ եւ պարտաւորութիւնն ունինք տարեկան վեց հոգիի կրթաթոշակի ծախսերը հոգալու։ Դիմողներու մեծ մասը Արեւելքէն կու գայ՝ Լիբանանէն, Պոլսէն…։ Պէտք է խոստովանիմ, թէ այս ուղղութեամբ հարկ եղած քարոզչութիւնը չէ կատարուած եւ լաւ կ՚ըլլայ, որ Սփիւռքի մամուլն ալ այս մասին տեղեկութիւններ հաղորդէ, որովհետեւ ամէն տեղ հայերէնի ուսուցչի պակաս կայ։ Ըսեմ նաեւ, որ «Համազգային»ի հաստատութիւններէն ներս հայերէնի ուսուցիչները յատուկ գուրգուրանքի առարկայ են եւ լաւ կը վճարուին։
«Ն.Յ.» - Սոյն գիտաժողովի ընթացքին յատկապէս ըսուեցաւ, թէ «Հայաստանը արեւմտահայութեան հողը չէ եւ արեւմտահայերը պէտք է իրենք հոգան իրենց կրթական կամ մշակութային կարիքները»։ Ի՞նչ կ՚ըսէիք այս առնչութեամբ։ Նման հարցերու լուծման համար արդեօք յատուկ հող մը պատրաստուա՞ծ է։
Մ.Մ. - Լիբանանի օրինակը բերելով կրնամ ըսել, թէ տղաքը մինչեւ 18 տարեկան արդէն մեր քով կը կազմաւորուին եւ անկէ ետք ալ նոյն միջավայրին մէջ կը շարունակեն իրենց համալսարանական կրթութիւնը։ Այնպէս որ անոնք, երբ հոս կու գան, այլեւս ուրիշ գաղափարներու ազդեցութեան չեն ենթարկուիր եւ, ընդհակառակն, իրենց սերտածը կը փոխանցեն ու կը տարածեն։ Գիտէք, ազգային հարցերու շուրջ թէ՛ Սփիւռքի, թէ՛ ալ Հայաստանի մէջ տարբեր մտածողութիւններ կան, բայց այս շրջանին կ՚ենթադրեմ, թէ գերակշիռը մեր (Սփիւռքի) գաղափարներն են։ Ինչպէս ժողովի ընթացքին ըսուեցաւ, այսօր ո՛չ միայն արեւմտահայերէնը, այլ նոյնիսկ՝ Հայաստանի մէջ արեւելահայերէնը վտանգուած է եւ ժողովուրդը գիտակից է այս կենսական հարցին։ Ներկայիս ես միայն կազմաւորման տարբերութիւններ կը տեսնեմ, իսկ ատիկա անխուսափելի է։
«Ն.Յ.» - «Համազգային»ը նաեւ դպրոցական ցանց մը ունի։ Այդ դպրոցները ի՞նչ կացութեան մէջ կը գտնուին։
Մ.Մ. - «Համազգային»ի անունով երեք դպրոցներ կան։ Պէյրութի եւ Մարսէյլի երկու դպրոցները Կեդրոնական Վարչութեան նախաձեռնութիւնը ըլլալով՝ վերջինս ինք կը զբաղի անոնցմով։ Իսկ Աւստրալիոյ դպրոցը տեղւոյն Շրջանային Վարչութեան կը պատկանի եւ Կեդրոնականը միայն բարոյական վերահսկողութիւն ունի կրթօճախին վրայ։ Ինչ կը վերաբերի Ֆրանսայի (Իսի-լէ-Մուլինօ) «Թարգմանչաց» վարժարանին, այդ մէկուն հետ «Համազգային»ի գործակցութիւնը Դեկտեմբերին պիտի պաշտօնականացուի։
«Ն.Յ.» - Ոչ միայն «Համազգային»ի, այլեւ՝ ընդհանրապէս Սփիւռքի բոլոր դպրոցներուն համար նոյնքան կարեւոր է նաեւ տնօրէնի պաշտօնը, որ տեղ մը կը համակարգէ ուսուցիչներուն աշխատանքը, կը վերահսկէ եւ ի հարկին կը մշակէ կրթական ծրագիրը։ Ան միաժամանակ խօսակիցն է դպրոցական համայնքը կազմող բոլոր խմբաւորումներուն։ Արդեօք նաեւ տնօրէն պատրաստելու պահանջը կա՞յ։
Մ.Մ. - Այո՛ եւ մենք ունինք համապատասխան կրթաթոշակ մը, բայց ցաւ ի սիրտ առայժմ թեկնածուներ չկան հակառակ անոր, որ «Համազգային»ի կայքէջին վրայ պարբերաբար այդ գծով յայտարարութիւններ կը հրատարակենք։ Պայման է, որ թեկնածուն ուսուցիչ ըլլայ եւ լաւատեղեակ՝ վարչագիտութեան։
«Ն.Յ.» - Դուք նաեւ Հայաստանի մէջ մշակութային ձեռնարկներ կ՚իրագործէք։ Օրինակ՝ Երեւանի մէջ կը գործէ «Համազգային»ի Սօս Սարգսեան թատերախումբը…։
Մ.Մ. - Այս գծով անմիջապէս ըսեմ, թէ մենք պարզապէս հարկ եղած պարագային նիւթական խորհրդանշական օժանդակութիւն կը ցուցաբերենք նշեալ թատերախումբին, որ «Համազգային»ին չի պատկանիր, բայց նկատի ունենալով Սօս Սարգսեանի ջերմեռանդ Համազգայնական եղած ըլլալը, խումբը կը կրէ «Համազգային»ի անունը։ 100ամեակի առիթով՝ թատերախումբին Միացեալ Նահանգներ եւ Գանատա շրջապտոյտին ճամբորդական ծախսերը հոգաց «Համազգային»ը։
Ինչ կը վերաբերի մշակութային ձեռնարկներուն, պիտի ըսեմ, թէ «Համազգային»ը միշտ առաջնորդուած է այն սկզբունքով, որ Հայաստանի մէջ հայկական պետութիւն կայ, որ ունի իր կրթութեան եւ մշակոյթի նախարարութիւնները եւ մենք յաւակնութիւնը չունինք հայկական պետականութեան մէջ առաջնակարգ դեր խաղալու եւ սորվեցնելու, թէ ի՞նչ է հայ մշակոյթը, հակառակ անոր որ ունինք մեր սկզբունքները եւ կը փորձենք զանոնք տարածել։ Այդ պատճառով ալ Հայաստանի մէջ միայն գրասենեակ ունինք եւ ոչ թէ «Համազգային»ի մասնաճիւղ։ Ատով հանդերձ, այդ գրասենեակին միջոցով կը քաջալերենք այն ձեռնարկները, որոնք կը համապատասխանեն մեր ծրագիրներուն։ Մեզի դիմելու պարագային շատ քիչ կը պատահի, որ սկզբունքային գետնի վրայ ծրագիր մը մերժուի։ Մենք մարդուժ ունինք, բայց սահմանափակ են մեր նիւթական կարելիութիւնները։ Իսկ մեր անդամները նուիրուած անձեր են։
«Ն.Յ.» - Հայաստանէն դուրս ի՞նչ ծրագիրներ ունիք։
Մ.Մ. - Մեր տեղական մարմինները՝ ընդունած ըլլալով «Համազգային»ի մշակութային եւ կրթական գաղափարաբանութիւնը՝ կ՚աշխատին իրենց պատասխանատըւութեամբ եւ կը կազմակերպեն զանազան ձեռնարկներ։ Անոնք նաեւ ունին իրենց մշակութային կեդրոնները, ինչպէս Լիբանանի Շրջանային Վարչութեանը, որ ունի քանդակագործութեան եւ կերպարուեստի դպրոց, երաժշտանոց, պարախումբ եւ պարի դպրոց։ Վստահաբար տեղեակ էք, որ Ֆրանսայի մէջ ալ «Համազգային»ը մասնաճիւղեր ունի՝ Փարիզ, Մարսէյլ, Վալանս, Նանսի, որոնք աշխոյժ գործունէութիւն ունին։ Ընդհանրապէս աշխարհի շուրջ երկու տասնեակ երկիրներու մէջ «Համազգային»ը ունի մասնաճիւղեր կամ կորիզներ։
«Ն.Յ.» - Միջազգայնացման ընդհանուր հոսանքին մէջ
փոքրամասնութիւններու լեզուները դժուար կացութեան մէջ կը գտնուին։ Ատիկա կը նշանակէ, որ այդ լեզուներու ժառանգորդները պէտք է վերամտածեն դաստիարակչական եւ կրթական նոր համակարգ մը ձեւաւորելու մասին։ Հայերէնն ալ մաս կազմելով այդ լեզուներու ընտանիքին՝ ի՞նչ քայլեր կը ձեռնարկուին եւ ի՞նչ լուծումներ կ՚առաջարկուին։
Մ.Մ. - Մեծապետական քաղաքականութիւնը ոչ միայն զինուորական, այլ առաջին օրէն իսկ մշակութային եւ կրթական յատուկ ռազմավարութեամբ կ՚առաջնորդուի։ Ես անձնապէս այնքան մտահոգ չեմ այս առումով, որովհետեւ համոզուած եմ, որ մանաւանդ հին մշակոյթ ունեցող ժողովուրդները մեծապետական մշակութային «յարձակումներուն» դիմադրելու կարողականութիւնը ունին։ Անշուշտ ազդեցութիւնները անխուսափելի են։ Մեր տղաքը միշտ չէ, որ հայկական պար պիտի պարեն, ուրիշ պարեր ալ պէտք է սորվին։ Անոնք միշտ չէ, որ Կոմիտաս մտիկ պիտի ընեն, ուրիշ երաժշտութիւն ալ պէտք է ունկնդրեն…։ Բայց Սփիւռքի մէջ մեր մշակութային պատասխանատուներու պարտականութիւնն է ճիշդ ճանապարհով առաջնորդել երիտասարդները։ Մշակոյթը, լեզուն կը զարգանան, սակայն մեր մտահոգութիւնը այն է, որ Սփիւռքի մէջ լեզուն այնպիսի ձեւով չզարգանայ, որ գաղութները իրարմէ հեռանան։ Մեզի համար ակադեմական ուսուցչութիւնը միայն ակադեմական արժէք չունի, ան նաեւ հայկական հաւաքականութեան յատկանիշները առնելու եւ փոխանցելու իմաստը կ՚ամփոփէ։ Իսկ այդ յատկանիշները ամէնէն շատ մեր Հայրենիքին մէջ կը գտնուին։ Միւս կողմէ չմոռնանք, որ Հայաստանի բնակչութեան կէսը նախկին արեւմտահայերէ բաղկացած է։ Կ՚ուզեմ ընդգծել, թէ «Համազգային»ի պարագային հայապահպանում չի նշանակեր պահպանողական մօտեցում ունենալ, հայապահպանում կը նշանակէ հայկականը Սփիւռքի մէջ զարգացնել, որպէսզի կարենայ դիմանալ։
«Ն.Յ.» - «Համազգային»ը հայկական միւս միութիւններու եւ կազմակերպութիւններու հետ կը գործակցի՞։
Մ.Մ. - Հարկ եղած պարագային մշակոյթով զբաղող որեւէ կազմակերպութեան հետ յարաբերելու դժուարութիւն չունինք։
«Ն.Յ.» - Այսօր Սփիւռքի մէջ ընդհանրապէս կրթական ցանցը դժուար կացութեան մէջ կը գտնուի. այս առումով, իբր կազմակերպութիւն, նախաձեռնութիւններ նկատի ունի՞ք։ Ինչպէ՞ս կը գտնէք բոլոր կազմակերպութիւններու հետ միասնաբար հիմնադրամ մը ստեղծելու գաղափարը։
Մ.Մ. - Ասիկա բաւական բարդ հարցում մըն է, որովհետեւ ես կարելիութիւնը չունիմ չափելու միւսներուն կարողականութիւնը։ Կրթական գործը քարոզչական աշխատանք մը չէ եւ շատ աւելի լուրջ կալուած է։ Բայց անհերքելի է դպրոցներու կենսական եւ էական դերակատարութիւնը։ Ես կ՚ուզեմ օրինակով խօսիլ։ Լիբանանի «Համազգային»ի ճեմարանը սերունդներ պատրաստած է, որոնք տասնամեակներ շարունակ ղեկավարած են Սփիւռքի մէկ կարեւոր մասին կրթական մարզը, մամուլը…։
Վերադառնալով միւս միութիւններու հետ գործակցութեան հարցին, անկեղծ ըլլալու համար ըսեմ թէ ատիկա, կ՚երեւի, քիչ մը դժուար իրագործելի պարագայ մըն է։ Կրկին օրինակ մը բերելով ըսեմ, թէ Յունաստանի եւ Աւստրալիոյ մէջ կարելի չէ եղած միացնել Հայոց Ազգային եւ Բարեգործականի դպրոցները, հակառակ անոր որ միացումը մէկը կամ միւսը փրկելու միակ ելքը եղած է…։
Պէտք է ընդգծել, թէ «Համազգային»ը առնուազն 1965էն յետոյ երբեք չէ մերժած որեւէ մշակութային միութեան հետ գործակցութիւնը։
«Ն.Յ.» - Գիտաժողովին, լեզուները «մէկ» դարձնելու գաղափարը յայտնեցիք։ Ընդհանրապէս պատմականօրէն «Համազգային»ի հիմնադիրներուն դիրքորոշո՞ւմը այդպէս էր, թէ՞ անկախութենէն ետք հասունցած է այս գաղափարը։ Թերեւս ալ Հ.Յ.Դ. մշակութային-լեզուական քաղաքականութեան որոշում է, «Համազգային»ի հետ խորհրդակցաբար մշակուած։
Մ.Մ. - Միայն այդ չէ: Հ.Յ.Դ.ի ծրագիրը շուրջ հարիւր տարիներէ ի վեր կը խտանայ «Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստան» կարգախօսին մէջ: Ասիկա բնականոն վիճակի մէջ գտնուող ժողովուրդի մը կարգախօսը չէ: Պատմութիւնը երկուքի բաժնած է հայ ժողովուրդը: Ժամանակի իր միակ լեզուէն՝ հայերէն գրաբարէն յառաջ եկած են երկու տարբերակներ.- արեւմտահայերէնն ու արեւելահայերէնը: Այս տարբերակները կրնա՛ն նոյնանալ ժամանակի ընթացքին, եթէ ներկայի պայմանները շարունակ-
ուին: Լեզուի մը երկու տարբերակները հաղորդակցութեամբ զիրար հարստացնելով կը նոյնանան: Ասիկա լեզուներու կեանքի բնական ընթացքն է: Որեւէ արտառոց արտաքին միջամտութեան հարկը չկայ: Անկախութեան հռչակումէն միայն քառորդ դար ետք չէ՞ք զգար արդէն տարբերութիւն մը:
«Ն.Յ.» - Հեռուէն դիտելով, վերջին շրջանին, իբր կրթական մշակութային կազմակերպութիւն, «Համազգային»ի կրթամշակութային քաղաքականութիւնը կը կեդրոնանայ Հայաստանի վրայ, յատկապէս կրթական մարզին մէջ, ինչպէս՝ հայագիտական ուսումնառութիւն, Ե.Պ.Հ.ի հետ գործակցութիւն եւլն.։ Միայն «Համազգային»ը չէ, ուրիշ համասփիւռքեան բարեսիրական եւ մշակութային կազմակերպութիւններ ալ նոյն ուղղութեամբ աշխատանք կը ծաւալեն։ Ուրեմն, մէկ կողմէ կայ Սփիւռքէն դէպի Հայաստան այս շարժումը, իսկ միւս կողմէ՝ հայաստանցիներուն դէպի դուրս՝ Ռուսաստան, Եւրոպա, Միացեալ Նահանգներ շարժումը։ Արդիւնքը ինչպիսի՞ն է։
Մ.Մ. - Հարցումին մէջ անճիշդ կարեւոր մանրամասնութիւն մը կայ: Մեր բոլոր դպրոցները կը գործեն, գէթ առայժմ, բացառաբար Սփիւռքի մէջ: «Համազգային»ի կրթական գործը կը տարուի Լիբանան, Ֆրանսա եւ Աւստրալիա: Կարգ մը շրջանակներ կ՚ակնկալեն, որ «Համազգային»ը հայրենիքէն ներս ալ կրթական գործին լծուի, բայց մենք կը վարանինք: Հայերէնի ուսուցիչներու պատրաստութեան համար սակայն կը գործակցինք Երեւանի Պետական Համալսարանին հետ: Ատենին մեր առաջարկով զարգացուած արեւմտահայերէնի ուսուցման դասընթացքը ա՛լ աւելի զարգացած է հիմա: Այդտեղ Սփիւռքի համար կը պատրաստուին արեւմտահայերէնի ուսուցիչներ, զանազան ասպարէզներու համար Սփիւռքի մէջ գործելու կոչուած անհատներ: «Համազգային»ը կրթաթոշակներ կը տրամադրէ այն թեկնածուներուն, որոնք կը փափաքին հետեւիլ այս դասընթացքներուն եւ կը յարգեն պայմանները: Մանրամասնութիւնները կրնաք գտնել «Համազգային»ի կայքէջին վրայ: Համալսարանական ընթացիկ տարեշրջանի աւարտին պիտի ունենանք մեր առաջին շրջանաւարտը: Այլ մարզի մը մէջ՝ Ե.Պ.Հ.ի հետ ունինք արդէն հասարակաց գիտաժողովներու աւանդութիւն մը:
«Ն.Յ.» - Սփիւռքի կրթական ու մշակութային կառոյցներուն նպաստելու հեռանկարները որո՞նք են։
Մ.Մ. - Մենք նիւթական նպաստ բաշխելու կարելիութիւններ չունինք: Կը տրամադրենք առաւելաբար մեր մարդուժը, մեր փորձառութիւնը, մեր ժամանակը: