Հ.Յ.Դ. Բիւ­րո­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Հ­րանդ Մար­գա­րեան,«Ա­զա­տու­թիւն» ձայ­նաս­փիւ­ռի կա­յա­նին տո­ւած հար­ցազ­րոյ­ցի մը ըն­թաց­քին, անդ­րա­դար­ձած է սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րու առն­չու­թեամբ Դաշ­նակ­ցու­թեան մօ­տե­ցում­նե­րուն եւ կե­ցո­ւածք­նե­րուն, հա­յաս­տա­նեան ներ­քին կեան­քին վե­րա­բե­րող կարգ մը ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու եւ ա­նոնց առն­չու­թեամբ Հ.Յ.Դ.ի դիր­քո­րո­շում­նե­րուն: Ս­տո­րեւ` հար­ցազ­րոյ­ցին ամ­բող­ջու­թիւ­նը:

«­Կա­րո­ղա­նալ չլի­նել ղե­կա­վար, բայց ու­նե­նալ աշ­խա­տե­լու, ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու եւ ապ­րե­լու ա­զա­տու­թիւն»

Պա­րո՛ն Մար­գա­րեան, սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի հա­յե­ցա­կար­գի վե­րա­բե­րեալ ձեր կու­սակ­ցու­թեան ներ­կա­յաց­րած ա­ռա­ջարկ­նե­րում, մէջ­բե­րեմ, պէտք է բա­ցա­ռել Ազ­գա­յին ժո­ղո­վում ար­հես­տա­կան մե­ծա­մաս­նու­թեան ձե­ւա­ւո­րու­մը: Նա­խագ­ծում, սա­կայն, որ ներ­կա­յաց­րեց սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի մաս­նա­գի­տա­կան յանձ­նա­ժո­ղո­վը, խօս­ւում է Ա.Ժ.ում կա­յուն մե­ծա­մաս­նու­թեան անհ­րա­ժեշ­տու­թեան մա­սին: Ընդ ո­րում` ա­ռա­ջին փու­լում այդ մե­ծա­մաս­նու­թեան չձե­ւա­ւո­րո­ւե­լու դէպ­քում նա­խա­տես­ւում է երկ­րորդ փուլ անց­կաց­նել: Սա ար­դեօք ան­յաղ­թա­հա­րե­լի խո­չըն­դոտ չէ՞ ձեր ներ­կա­յաց­րա­ծի եւ ձեր ծրագ­րե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ա­ռու­մով:

Ո՛չ, կա­յուն մե­ծա­մաս­նու­թիւն` չի նշա­նա­կում ար­հես­տա­կան մե­ծա­մաս­նու­թիւն: Պէտք է ստեղ­ծո­ւի նոր քոա­լի­սիոն: Ե­թէ ա­ռա­ջին փու­լով քոա­լի­սիոն չի ստեղծ­ւում խորհր­դա­րա­նում, պէտք է գոր­ծըն­թա­ցը գնայ երկ­րորդ փուլ: Այդ դէպ­քում կը ստեղ­ծո­ւի նա­խընտ­րա­կան քոա­լի­սիոն: Ըստ էու­թեան, քոա­լի­սիոն ձե­ւա­ւո­րե­լու սկզբուն­քը նոյնն է մնում, ստեղծ­ւում է քոա­լի­սիո­նի կազ­մու­թեան հնա­րա­ւո­րու­թիւն: Երկ­րորդ փու­լը, ե­թէ նոյ­նիսկ ան­պա­տե­հու­թիւն ու­նի, ա­պա այդ ան­պա­տե­հու­թիւնն ա­ւե­լի շատ զգում է այն ու­ժը, ո­րը ընտ­րու­թիւն­նե­րի ժա­մա­նակ հա­մե­մա­տա­կան մե­ծա­մաս­նու­թիւն է ստա­ցել, այ­սինքն 45 տո­կոս է բե­րել, 40 տո­կոս է բե­րել: Դա կա­րող է պատ­ճառ դառ­նալ, որ երկ­րորդ փու­լում միւս բո­լոր ու­ժե­րը կա­րո­ղա­նան հա­մախմ­բո­ւել եւ գոր­ծըն­թա­ցը վե­րա­ծել սեւ ու ճեր­մա­կի ընտ­րու­թեան: Այդ դէպ­քում ար­դէն հա­ւա­նա­կան է նաեւ, որ յաղ­թա­նա­կը լի­նի, այս­պէս ա­սած, ընդ­դի­մու­թեա­նը:

Այն­պէս որ, կա­յուն քոա­լի­սիոն ա­սո­ւա­ծը ոչ մի դէպ­քում մտա­հո­գիչ չէ, կա­յուն քոա­լի­սիոն երկ­րի հա­մար նոյ­նիսկ անհրա­ժեշ­տու­թիւն է, բայց այդ կա­յու­նու­թիւ­նը պէտք է լի­նի ի­րա­կան` բա­ցա­ռե­լով մէկ ու­ժի կող­մից ա­ռանձ­նա­բար երկ­րի ղե­կա­վա­րու­թիւն ստանձ­նե­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը: Իմ կար­ծի­քով, պո­նիւս երբ տրւում է, դա ար­դէն ար­հես­տա­կան է, իսկ ե­թէ գոր­ծըն­թացն անցնում է երկ­րորդ փուլ, ես ար­դէն ա­սա­ցի, հա­մե­մա­տա­բար մե­ծա­մաս­նու­թիւն բե­րած ու­ժը ա­ւե­լի դժո­ւար պայ­ման­նե­րի մէջ է յայտն­ւում, քան միւս­նե­րը, ո­րոնք 5, 10, 15 տո­կոս են բե­րում:

Այ­սինքն կա­րե­լի՞ է ա­սել, որ ձեր ա­ռա­ջարկ­նե­րը ըն­դու­նո­ւել են, եւ դուք «Ա­յո»ի քա­րո­զար­շա­ւի մաս­նա­կից էք լի­նե­լու:

Հիմ­նա­կան, սկզբուն­քա­յին հար­ցե­րում, ա­յո՛: Մենք 25 տա­րի պայ­քա­րել ենք, որ եր­կի­րը դուրս բե­րենք զար­գաց­ման մէկ նոր փուլ, ա­ւե­լի ա­զատ եւ ա­ւե­լի հա­ւա­քա­կան ղե­կա­վար­ման փուլ: Մենք 25 տա­րի փոր­ձել ենք հա­մո­զել, որ մի շարք ե­րե­ւոյթ­ներ, որ մեր երկ­րում կան եւ թւում են ան­յաղ­թա­հա­րե­լի` հո­վա­նա­ւոր­չու­թիւ­նը, ան­պատ­ժե­լիու­թիւ­նը, ընտ­րու­թիւն­նե­րի կեղ­ծու­մը, փտա­ծու­թիւ­նը եւ այլն, վե­րա­նան: Այդ հա­կա­ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան ե­րե­ւոյթ­նե­րը որ կան, ի­րա­կա­նում հա­մա­կար­գա­յին պատ­ճառ­նե­րով են պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած, եւ հա­մա­կար­գը պէտք է փո­խո­ւի: 25 տա­րի անց, թւում է, մեր խօս­քը լսե­լի է դար­ձել, թւում է` ընդ­հա­նուր հար­ցե­րի հետ կա­պո­ւած մեր խօս­քը ար­ժե­ւո­րո­ւել է:

Սահ­մա­նադ­րու­թեան նա­խա­գի­ծը դեռ ամ­բող­ջու­թեամբ չի հրա­պա­րակուել, եւ չի բա­ցառ­ւում, որ հե­տա­գա­յում, ա­ռան­ձին ձե­ւա­կեր­պում­նե­րի հետ կապուած` մենք ու­նե­նանք խնդիր­ներ: Այդ խնդիր­նե­րը մենք պէտք է ար­ծար­ծենք եւ փոր­ձենք սրբագ­րել: Ես պէտք է կոչ ա­նեմ բո­լո­րին հէնց այդ կերպ մօ­տե­նալ քննար­կում­նե­րին: Սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը միայն այ­սօ­րո­ւայ հա­մար չէ, այն միայն այ­սօ­րո­ւայ քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րը լու­ծե­լու հա­մար չէ: Հե­տե­ւա­բար այս­տեղ մենք պէտք է ու­նե­նանք միաս­նա­կա­նու­թիւն, ու­նե­նանք այն­պի­սի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն, որ ա­ռա­ւե­լա­գոյն չա­փով կա­տա­րեալ սահ­մա­նադ­րու­թիւն կա­րո­ղա­նանք մէջ­տեղ բե­րել: Ա­ռան­ձին ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ, ո­րոնք կա­րե­ւոր են, բայց սկզբուն­քա­յին խնդիր­ներ չեն, պէտք չէ ոչ մէ­կին յու­սա­խաբ ա­նեն եւ ստի­պեն շտապ եզ­րա­կա­ցու­թիւն­նե­րի յան­գե­լու, մա­նա­ւանդ որ մենք քննարկ­ման եր­կար ժա­մա­նա­կաշր­ջան ու­նենք: Վեր­ջա­պէս, Ազ­գա­յին Ժո­ղո­վը մօտ մէկ ա­միս պէտք է քննար­կի այդ խնդիր­նե­րը, եւ ե­թէ կան սխալ ձե­ւա­կեր­պում­ներ, շփոթ ձե­ւա­կեր­պում­ներ, այդ ա­մէ­նը պէտք է սրբագրուի:

Իսկ այն, որ հա­մա­կար­գը փոխ­ւում է, խորհր­դա­րա­նա­կան է դառ­նում, որ` ան­ձի մե­նիշ­խա­նու­թիւ­նը երկ­րում վե­րա­նում է, հա­ւա­քա­կան ղե­կա­վա­րու­թեան խնդիրն է լուծ­ւում, որ` յաղ­թող ու­ժը ձեռք չի բե­րում ա­մէն ինչ, իսկ միւս­նե­րը` ո­չինչ, ար­դէն իսկ շատ դրա­կան է եւ կա­րող է Հա­յաս­տա­նը դուրս բե­րել զար­գաց­ման մէկ նոր փուլ, ին­չի հա­մար պէտք է միայն ու­րախ լի­նել եւ դրա­կան տրա­մադ­րո­ւել:

Մենք մեր սահ­մա­նադ­րու­թիւնն ենք պաշտ­պա­նում, 25 տա­րի մենք սրա մա­սին ենք խօ­սել: Իսկ այն ու­ժե­րը, ո­րոնք հա­կո­ւել են այլ տե­սա­կէ­տի, կար­ծում եմ, դեռ ամ­բող­ջու­թեամբ չեն մար­սել եւ դեռ չեն կա­րո­ղա­նում հա­մո­զու­մով հա­կա­ռա­կը պնդել: Բայց ես վստահ եմ, որ քննար­կում­նե­րի ըն­թաց­քում ա­մէն ինչ շատ ա­ւե­լի կը յստա­կե­ցո­ւի, կը բիւ­րե­ղա­նայ, եւ մար­դիկ ա­ւե­լի դիւ­րու­թեամբ կը հա­ւա­տան, որ սա շատ ա­ւե­լի լաւ սահ­մա­նադ­րու­թիւն է, կա­րող է ա­ւե­լի լա­ւը լի­նել եւ հիմք դառ­նալ մեր երկ­րում շատ ու շատ կա­րե­ւո­րա­գոյն խնդիր­նե­րի լուծ­ման հա­մար:

Այ­սինքն այս փու­լում դուք պաշտ­պա­նում էք սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րը:

Ա­յո՛, ի հար­կէ, մենք վա­ղուց ենք պաշտ­պա­նում, թէեւ մենք էլ դեռ քննար­կում ենք եւ ա­ռան­ձին պար­բե­րու­թիւն­նե­րի, ձե­ւա­կեր­պում­նե­րի հետ կա­պո­ւած` դեռ խնդիր­ներ ու­նենք: Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ, սկզբուն­քա­յին ա­ռու­մով, մենք գտնում ենք, որ, ա­յո՛, մեր տե­սա­կէ­տը յաղ­թել է:

Դուք ա­սում էք, որ բա­րե­փո­խո­ւած սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թիւն է բե­րե­լու: Ծա­նօ՞թ էք խորհր­դա­րա­նա­կան ու­ժե­րի գնա­հա­տա­կան­նե­րին: Ն­րանք ա­սում են, որ այս ա­մէ­նը նշա­նա­կում է Հան­րա­պե­տա­կա­նի իշ­խա­նու­թեան յա­ւեր­ժա­ցում, ընդ­դի­մա­դիր­նե­րին քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րից մե­կու­սաց­նե­լու նպա­տակ է հե­տապն­դում: Ն­րանք մաս­նա­ւո­րա­պէս ա­սում են, որ օ­րէն­քը փո­խե­լով` մար­դիկ չեն փոխ­ւում…

Միւս կող­մից էլ մարդ­կանց փո­խո­ւե­լով` վի­ճա­կը չի փոխ­ւում: 25 տա­րի դրա փորձն ու­նենք: Ան­կա­խու­թեան շրջա­նի այս 25 տա­րում շատ մար­դիկ են փոխուել, բայց վի­ճա­կը չի լա­ւա­ցել կամ` շատ չի լա­ւա­ցել: Ես կար­ծում եմ` սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի ընդ­դի­մու­թիւ­նը շտա­պում է, շտա­պում է, ո­րով­հե­տեւ դե­ռեւս չի գի­տակ­ցում, որ հէնց այս բա­րե­փո­խում­նե­րի մէջ է իր փրկու­թիւ­նը: Ե­թէ կայ ընդ­դի­մու­թեան հա­մախմ­բո­ւե­լու ի­մաստ, պատ­ճառ, ո­րո­շա­կի, շօ­շա­փե­լի ար­դիւնք, երկ­րում ա­ռանց ցնցում­նե­րի փո­փո­խու­թիւն ա­ռաջ բե­րե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն, հէնց այս կէ­տի մէջ է: Ո­րով­հե­տեւ այն ու­ժը, որ չու­նի 51 տո­կոս եւ քոա­լի­սիոն ձե­ւա­ւո­րե­լու հա­մար գնում է երկ­րորդ փուլ, ինք­նա­բե­րա­բար միւս­նե­րին հնա­րա­ւո­րու­թիւն է տա­լիս հա­մախմ­բո­ւե­լու եւ ու­նե­նա­լու 50 տո­կո­սից ա­ւե­լին, փաստօ­րէն, եւ ա­ռանց ցնցում­նե­րի իշ­խա­նա­փո­խու­թիւն կա­տա­րե­լու երկ­րում: Ես կար­ծում եմ` ի­րենք շտա­պում են: Քա­ղա­քա­կան մօ­տե­ցում­նե­րը նրանց խան­գա­րում են բա­րե­փո­խում­նե­րի բուն էու­թիւ­նը հաս­կա­նա­լու: Այս բա­րե­փո­խում­նե­րի բուն էու­թիւ­նը ի նպաստ ի­րենց է, ի նպաստ` երկ­րի: Ես չեմ կար­ծում, որ ե­թէ ընդ­դի­մու­թիւն ես, պէտք է ա­մէն ին­չին դէմ լի­նես: Ե­թէ նոյ­նիսկ կայ մի բան, որ լաւ է, դրա­կան է, նրանք չեն հա­ւա­տում, որ կա­րող է ի­րօք լա­ւը լի­նել: Շա­տե­րի հետ եմ ա­ռան­ձին շփո­ւել: Ոչ ոք չի հա­ւա­տում, որ այս իշ­խա­նու­թիւ­նից լաւ բան կը ծնո­ւի: Հէնց միայն դրա հա­մար դէմ են: Բայց սա իշ­խա­նու­թեա­նը չէ, սա մերն է, 25 տա­րո­ւայ պայ­քա­րի ար­դիւնք է: Սա մերն է այն ի­մաս­տով, որ իշ­խա­նու­թիւ­նը վեր­ջա­պէս հաս­կա­ցել է, որ այս ձե­ւով ին­քը եր­կար ճա­նա­պարհ չու­նի եր­թա­լու: 2017-2018 թո­ւա­կան­նե­րին այս իշ­խա­նու­թիւ­նը յայտ­նո­ւե­լու է նոյն վի­ճա­կում, ո­րում յայտ­նո­ւել են Լե­ւոն Տէր-­Պետ­րո­սեա­նը եւ Ռո­բերտ Քո­չա­րեա­նը: Այ­սինքն` լու­սանց­քում: Ին­քը փոր­ձում է իր գո­յու­թիւ­նը փրկել, գո­յու­թիւ­նը եւ ոչ թէ իշ­խա­նու­թիւ­նը: Սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րը բո­լոր քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րին են տա­լիս հնա­րա­ւո­րու­թիւն ի­րենց գո­յու­թիւ­նը պահ­պա­նե­լու, ա­րե­ւի տակ ի­րենց տեղն ու­նե­նա­լու եւ ի­րենց գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան հա­մար պայ­քա­րե­լու:

Բայց ին­չո՞ւ է իշ­խա­նու­թիւնն այ­սօր նրանց տա­լիս այդ հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը, ե­թէ 2018ին…

Ար­դէն ա­սա­ցի, ո­րով­հե­տեւ նա հաս­կա­նում է, որ այս­պէս եր­կար ճա­նա­պարհ չու­նի անց­նե­լու: Չի կա­րող չա­նել այս բա­րե­փո­խում­նե­րը, ճա­րա­հատ է գնում այս քայ­լին: Մենք այդ­պէս պէտք է մտա­ծենք: Մենք պէտք է մտա­ծենք, որ սա մեր յաղ­թա­նակն է եւ ոչ թէ իշ­խա­նու­թեան:

Ն­րանք 23 տա­րի յա­ջո­ղու­թեամբ կա­րո­ղա­ցել են այս վի­ճա­կը պա­հել…

23 տա­րի ա­մէն ան­գամ ա­ւե­լի դժո­ւար է ե­ղել ձե­ւա­ւո­րո­ւող իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի հա­մար, քան` ի­րենց նա­խորդ­նե­րի հա­մար: Ե­թէ դի­տար­կենք նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րը, ա­պա կը նկա­տենք, որ ա­նընդ­հատ դժո­ւա­րա­ցել են նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րը: Պատ­ճառն այն է, որ ողջ հա­մա­կար­գը կա­ռու­ցո­ւած է մէկ ան­ձի վրայ: Այդ ան­ձը եր­կի­րը ղե­կա­վա­րում է այն­պէս, ինչ­պէս ու­զում է. ինչ ու­զում է` ար­գե­լում է, ինչ ու­զում` թոյ­լատ­րում է: Մենք սա պէտք է վե­րացնենք: Ա­նու­նը ինչ ու­զում է, թող լի­նի նա­խա­գա­հի: Ե­թէ նա ու­նի այդ հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը, ա­պա վաղ թէ ուշ կա­րող է գայ­թակ­ղո­ւել այդ իշ­խա­նու­թեամբ: Ու ե­թէ մենք ու­զում ենք, որ երկ­րում փո­փո­խու­թիւն տե­ղի ու­նե­նայ, մենք պէտք է հա­մա­պա­տաս­խան սահ­մա­նադ­րու­թիւն ու­նե­նանք, որ­պէս­զի ա­ռան­ձին մարդ­կան­ցով պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած չլի­նի մեր ընդ­հա­նուր կեան­քի ըն­թաց­քը:

Այ­սինքն այս ա­մէ­նը իշ­խա­նու­թիւ­նը է­լի իր հա­մար է ա­նում, նաեւ` իր մա­սին մտա­ծե­լով:

Ա­յո՛, նաեւ իր հա­մար է ա­նում: Նա դա ա­նում է, որ­պէս­զի կա­րո­ղա­նայ հե­տա­գա­յում որ­պէս պարզ քա­ղա­քա­կան ուժ գո­յա­տե­ւել, գո­յու­թիւն ու­նե­նալ, որ­պէս­զի շա­րու­նա­կի իր ըն­թաց­քը եւ ի­րեն ոչ ոք յե­տոյ լու­սանցք չմղի: Մենք չենք ու­զում այս երկ­րում ստեղ­ծել այն­պի­սի վի­ճակ, որ ո­րոշ­նե­րը կա­րո­ղա­նան ապ­րել, իսկ միւս­նե­րը` ոչ: Մենք ու­զում ենք ստեղ­ծել վի­ճակ, որ բո­լորս միա­սին կա­րո­ղա­նանք ապ­րել, բայց այն­պէս, որ մեր մէջ լի­նեն ճիշդ փոխ-յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ, որ կա­րո­ղա­նանք ճշդի հա­մար պայ­քա­րել, ճիգ թա­փել եւ ար­դիւն­քի հաս­նել: Բո­լո­րը պէտք է կա­րո­ղա­նան ապ­րել, բո­լո­րը պէտք է կա­րո­ղա­նան զար­գա­նալ, ան­կախ այն բա­նից` ես այս կու­սակ­ցու­թեա­նը ըն­դու­նում եմ կամ չեմ ըն­դու­նում, այս մար­դուն ըն­դու­նում եմ, կամ չեմ ըն­դու­նում: Իմ են­թա­կա­յա­կան վե­րա­բեր­մուն­քը չի կա­րող ո­րո­շիչ դառ­նալ, որ ո­րե­ւէ քա­ղա­քա­կան ուժ կամ անձ գո­յու­թիւն ու­նե­նայ կամ գո­յու­թիւն չու­նե­նայ:

Դուք նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­նի հետ պար­բե­րա­բար հան­դի­պում էք եւ հա­ւա­նա­բար խօ­սել էք նաեւ բա­րե­փո­խում­նե­րի մա­սին: Նա յայ­տա­րա­րեց, որ նա­խա­գահ չի ու­զում դառ­նալ, վար­չա­պետ չի ու­զում դառ­նալ խորհր­դա­րա­նա­կան հան­րա­պե­տու­թեան օ­րօք, իսկ վեր­ջերս էլ Դա­ւիթ Յա­րու­թիւ­նեա­նը յայ­տա­րա­րեց, որ նաեւ Ա.Ժ. նա­խա­գահ դառ­նալ չի ու­զում: Ի՞նչ է ու­զում նա ա­նել սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի անց­կա­ցու­մով:

Ես չգի­տեմ` ի՛նչ է ու­զում ա­նել, ի­րեն հարց­րէք: Ես էլ չեմ ու­զում նա­խա­գահ դառ­նալ, չեմ ու­զում վար­չա­պետ դառ­նալ, նաեւ չեմ ու­զում Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի նա­խա­գահ դառ­նալ, բայց ես, իբ­րեւ գա­ղա­փա­րա­կան մարդ եւ քա­ղա­քա­կան մարդ, իմ գա­ղա­փար­նե­րը պաշտ­պա­նել եւ դրանց հա­մար պայ­քա­րել եմ:

Ձեր պա­րա­գա­յում դա ըն­կա­լե­լի է…

Բայց ին­չո՞ւ միայն իմ: Մենք կու­սակ­ցու­թեան հետ ենք, ես կու­սակ­ցու­թեան ղե­կա­վար եմ, ես փոր­ձում եմ իմ կու­սակ­ցու­թեան մի­ջո­ցով երկ­րի հա­մար լաւ բան ա­նել: Ին­չո՞ւ մէկ ու­րի­շը չի կա­րող: Ես բա­ցա­ռիկ մարդ չեմ: Ու­րիշ­ներն էլ այդ­պէս կա­րող են մտա­ծել: Պէտք է կա­րո­ղա­նալ նաեւ չլի­նել նա­խա­գահ, չլի­նել վար­չա­պետ, չլի­նել Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի նա­խա­գահ, բայց ու­նե­նալ լիի­րաւ պաշտ­պա­նո­ւա­ծու­թիւն, լիա­կա­տար ա­զա­տու­թիւն` աշ­խա­տե­լու, ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու եւ ապ­րե­լու:

Կ­՛ու­զե­նա­յի ի­մա­նալ քոա­լի­սիոն ձե­ւա­ւո­րե­լու հնա­րա­ւո­րու­թեան մա­սին: Ձեր կու­սակ­ցու­թեան ան­դամ­նե­րը չեն բա­ցա­ռում, որ կա­րող է լի­նել այդ­պի­սի հնա­րա­ւո­րու­թիւն, բայց Դաշ­նակ­ցու­թեանն ա­ռայժմ հա­մա­պա­տաս­խան ա­ռա­ջարկ չի ա­րո­ւել: Դեռ պահ­պան­ւո՞ւմ է այդ ի­րա­վի­ճա­կը:

Ես ա­ւե­լի ան­կեղծ կա­րող եմ լի­նել: Ձեր նշած ա­ռա­ջար­կը միշտ էլ ե­ղել է: Դ­րան զու­գա­հեռ, մեզ հա­մար քոա­լի­սիա­յում լի­նե­լը եր­բեք էլ թա­պու չի ե­ղել: Մենք եր­բեք չենք ա­սել, որ երկ­րին կա­րե­լի է օգ­տա­կար լի­նել միայն ընդ­դի­մա­դիր լի­նե­լով: Ո՛չ, մենք այդ­պի­սի հա­ւատք չու­նենք: Մենք կա­րող ենք լի­նել ընդ­դի­մա­դիր, կա­րող ենք լի­նել քոա­լի­սիո­նի ան­դամ, բայց չենք կա­րող հրա­ժա­րուել մեր սկզբունք­նե­րից, յայ­տա­րա­րած սկզբունք­նե­րից: Ես կը դառ­նամ քոալի­սիո­նի մաս, ե­թէ պատ­րաստ լի­նեմ, վստահ, որ կը կա­րո­ղա­նամ փո­փո­խու­թիւն­ներ բե­րել այդ ի­րա­վի­ճա­կում: Մեզ հա­մար քոա­լի­սիո­նի մէջ լի­նե­լը ինք­նան­պա­տակ չէ: Նոյն կերպ մեզ հա­մար ինք­նան­պա­տակ չէ նաեւ ընդ­դի­մու­թիւն լի­նե­լը: Ե­թէ ես կա­րո­ղա­նամ իբ­րեւ իշ­խա­նու­թիւն օգ­տա­կար լի­նել երկ­րին ու ժո­ղովր­դին, ա­պա իշ­խա­նու­թեան կազ­մում օգ­տա­կար կը լի­նեմ: Կայ նաեւ հա­կա­ռա­կը: Երբ ես հա­մո­զո­ւել եմ, որ չեմ կա­րո­ղա­նում որ­պէս իշ­խա­նու­թեան մաս օգ­տա­կար լի­նել, թո­ղել եմ այդ քոա­լի­սիոնն, դուրս եմ ե­կել: Իբ­րեւ ընդ­դի­մու­թիւն էլ ես եր­բեք բա­ցա­սա­կան ուժ չեմ ե­ղել: Ես ե­ղել եմ դրա­կան ուժ: Որ­տեղ կա­րո­ղա­ցել եմ մեր երկ­րին ու ժո­ղովըր­դին օգ­տա­կար լի­նել, չեմ զլա­ցել, ա­րել եմ դա: Ես յօն­քը շի­նե­լու տեղ աչ­քը չեմ հա­նել: Որ­պէս դրա­կան ուժ, կա­րող եմ ընդ­դի­մա­դիր էլ մնալ, բայց կա­րող եմ նաեւ ինչ-ինչ պայ­ման­նե­րով նաեւ քոա­լի­սիո­նի ան­դամ լի­նել: Դա բա­ցա­ռո­ւած չէ, բայց ինք­նան­պա­տակ էլ չէ: Այ­սինքն մենք կա­րող ենք լի­նել, ե­թէ այն, ինչ որ մենք ա­սում ենք` քատ­րա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ի­մաս­տով, տնտե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ի­մաս­տով, երկ­րում ներ­քին փոխ-յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի ա­ռու­մով, ա­զա­տու­թիւն­նե­րի ի­մաս­տով, ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան ա­ռու­մով, մեծ մա­սով ըն­դու­նո­ւի:

Այ­սինքն` նաեւ սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի ըն­դուն­ման դէպ­քում:

Սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի մա­սով, ա­յո՛, մենք յայ­տա­րա­րել ենք, ե­թէ մեր նշած բա­րե­փո­խում­նե­րը լի­նեն, մենք պատ­րաստ ենք հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան: Սահ­մա­նադ­րու­թեան հա­մար ես կոչ կ­՛ա­նէի միւս­նե­րին էլ, որ ի­րենք էլ գան, ձեռք-ձեռ­քի տանք եւ կա­րո­ղա­նանք հնա­րա­ւոր ա­մե­նա­կա­տա­րեալ սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը մեր երկ­րում հաս­տա­տել եւ իս­կա­պէս նոր ու­ղի բա­ցել երկ­րի հա­մար:

Իսկ մինչ բա­րե­փո­խում­նե­րը` հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան հնա­րա­ւո­րու­թիւն քոա­լի­սիո­նի ձե­ւա­չա­փով չէ՞ք տես­նում:

Ճիշդն ա­սած` նման հար­ցի քննար­կում մենք չու­նենք: Բայց, նո­րից եմ ա­սում, դա մեզ հա­մար թա­պու չէ, եւ իշ­խա­նու­թիւնն էլ առ­նո­ւազն տե­ղեակ է ե­ղել, ո­րո՛նք են մեր կար­միր գծե­րը, ո­րո՛նք են այն հիմ­նա­կան հար­ցե­րը, ո­րոնք մեզ հա­մար կա­րե­ւոր են: Օ­րի­նակ` շատ կա­րե­ւոր է, որ երկ­րում դրա­կան ըն­թացք­ներ լի­նեն, դրա­կան մթնո­լորտ լի­նի: Մեր երկ­րում հիմ­նա­կա­նում դա է բա­ցա­կա­յում, յոյսն է կո­րել, հա­ւատքն է կո­րել: Ընդ­դի­մա­դիր ո­րոշ ու­ժեր, ո­րոնք պէտք է հաս­կա­նա­յին, որ խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կարգն իս­կա­պէս բա­րիք է երկ­րի հա­մար, փոքր-մոքր հար­ցե­րի պատ­ճա­ռով ընդ­դի­մա­նում են նաեւ բա­րե­փո­խում­նե­րին: Պատ­ճառն այն է, որ մե­զա­նում դրա­կան մթնո­լորտ չկայ, դրա­կան շունչ չկայ: Մարդ­կանց թւում է, որ ե­թէ ընդ­դի­մա­դիր ես, պէտք է ան­պայ­ման վա­տը տես­նես, սե­ւը տես­նես, շա­տե­րը նոյ­նիսկ չեն կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ, որ մենք կեն­դա­նի հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն­ներ ենք` իշ­խա­նու­թիւն եւ ընդ­դի­մու­թիւն: Ա­մէնքս ապ­րում ենք նոյն երկ­րում եւ, ու­զենք թէ չու­զենք, փոխ-յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի մէջ ենք, ու­զենք թէ չու­զենք, ազ­դում ենք մի­մեանց վրայ: Ա­յո՛, կա­րող է ընդ­դի­մու­թիւ­նը շատ լաւ բան ա­նել, բայց կա­րող է նաեւ իշ­խա­նու­թիւ­նը լաւ բան ա­նել: Պէտք չէ բա­ցա­ռել բա­ցար­ձակ ի­մաս­տով:

Պէտք է հաս­կա­նալ, որ ո­րոշ փո­փո­խու­թիւն­ներ կա­տար­ւում են ինչ-որ զար­գաց­ման հա­մար եւ ոչ թէ` զուտ շա­հա­դի­տա­կան նկա­տա­ռում­նե­րով: Ես կար­ծում եմ, որ եր­կի­րը հա­սել է այն­պի­սի մի տեղ, որ պէտք է գնալ այս փո­փո­խու­թիւն­նե­րին, որ­պէս­զի նաեւ մեր կեան­քում փո­փո­խու­թիւն­ներ լի­նեն:

Պա­րո՛ն Մար­գա­րեան, նաեւ այս­պի­սի հարց. հնա­րա­ւո՞ր է, որ դուք, ե­թէ ձեր նշած ինչ-ինչ խնդիր­նե­րը չվե­րա­նան, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ, լի­նէք «Ոչ»ի քա­րո­զար­շա­ւում:

Ես յոյս ու­նեմ, որ մենք չենք հաս­նի դրան: Ես ար­դէն ա­սա­ցի. 25 տա­րի պայ­քա­րել ենք, որ խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կարգ ստեղ­ծո­ւի Հա­յաս­տա­նում: Եւ ես չէի ու­զե­նայ բա­ցա­սա­կան հնչե­ղու­թեամբ խօ­սել բա­րե­փո­խում­նե­րի մա­սին մի քա­նի ձե­ւա­կեր­պում­նե­րի, խմբագ­րա­կան ան­հար­թու­թիւն­նե­րի, թե­րու­թիւն­նե­րի պատ­ճա­ռով: Այդ թե­րու­թիւն­նե­րը պատ­ճառ դառ­նա­յին, որ մենք ամ­բող­ջը մեր­ժէինք: Նո­րից ա­սեմ` ա­մէն ինչ կշեռ­քի վրայ դնե­լու հարց է:

Վեր­ջա­պէս, հիմ­նա­կա­նը եր­կիրն է, ժո­ղո­վուրդն է եւ ոչ թէ` մեր քմա­հա­ճոյք­ներն ու շու­կա­յա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը: Ես կար­ծում եմ, որ յա­ճախ ա­ռաջ­նա­յի­նը երկ­րոր­դա­կա­նից չտար­բե­րելն է նաեւ դժգո­հու­թեան պատ­ճառ դառ­նում: Տո­ւեալ պա­հին հար­ցի էու­թիւ­նը ան­մի­ջա­կա­նօ­րէն կա­պո­ւած է երկ­րի եւ մեր ա­պա­գա­յի հետ, երկ­րի անվ­տան­գու­թեան հետ, երկ­րում դրա­կան մթնո­լորտ եւ զար­գաց­ման պայ­ման­ներ ստեղ­ծե­լու հետ եւ ոչ թէ կու­սակ­ցա­կան այս­րո­պէա­կան շա­հե­րի հետ: Մար­դիկ մտա­ծում են, որ ե­թէ յան­կարծ ա­սեն լաւ է, ա­պա ու­րիշ­նե­րը ի՞նչ կը մտա­ծեն ի­րենց մա­սին, թէ` նրանք ի՞նչ տե­սակ ընդ­դի­մու­թիւն են: Բայց, ախր, նպա­տա­կը ընդ­դի­մա­դիր լի­նե­լը չէ, նպա­տա­կը լաւ բան ա­նելն է:

Այ­սինքն դուք չէ՞ք վա­խե­նում, որ ձեր կու­սակ­ցու­թեանն էլ կը քննա­դա­տեն:

Ընդ­հան­րա­պէս, վա­խը Դաշ­նակ­ցու­թեան պա­րա­գա­յում բա­ցա­ռո­ւած է: Մենք չենք վա­խե­նում, բայց, բնա­կա­նա­բար, հա­շո­ւի ենք առ­նում, քննար­կում ենք քննա­դա­տու­թիւն­նե­րը, քննար­կում ենք, փոր­ձում ենք պա­տաս­խա­նել: Փոր­ձում ենք տրա­մա­բա­նօ­րէն պա­տաս­խա­նել:

Մենք միշտ պատ­րաստ ենք բա­նա­վէ­ճի: Կայ, ա­սենք, տե­սա­կէտ, որ այս հա­մա­կար­գը` նա­խա­գա­հա­կա­նը, ա­ւե­լի լաւ է, քան` խորհր­դա­րա­նա­կա­նը: Բայց ե­թէ լի­նի մէ­կը, որ կա­րո­ղա­նայ մարդ­կա­յին լե­զո­ւով ա­պա­ցու­ցել դա, ես գու­ցէ ո­չինչ չու­նե­նամ ա­սե­լու:

Պա­րո՛ն Մար­գա­րեան, բայց ողջ հարցն այն է, որ այս իշ­խա­նու­թեա­նը չեն հա­ւա­տում մար­դիկ:

Ա­յո՛, ա­յո՛, ես հաս­կա­նում եմ, որ ա­ռա­ջին հա­յեաց­քից ա­մէն ինչ այդ­պէս է, բայց կայ տրա­մա­բա­նու­թիւն: 25 տա­րի է` մենք ու­նենք մի ի­րա­վի­ճակ, ո­րից դժգոհ ենք: Մեր այդ վի­ճա­կը ստեղ­ծել է հէնց այս սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը: Հի­մա կա­րող են ա­սել, թէ այս սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը միայն թղթի վրայ է գրո­ւած: Բայց այդ­պէս չէ:

Մենք ենք սահ­մա­նադ­րու­թեամբ տո­ւել նա­խա­գա­հին այս լիա­զօ­րու­թիւն­նե­րը, մենք ենք տո­ւել սահ­մա­նադ­րու­թեամբ կա­ռա­վա­րու­թեանն այս լիա­զօ­րու­թիւն­նե­րը: Նա­խա­գա­հը պար­տա­ւո­րո­ւա­ծու­թիւն չի զգում օ­րէն­քով, որ պէտք է կանգ­նի Ա.Ժ.ում եւ հա­շո­ւե­տո­ւու­թիւն տայ: Ո՞վ է տո­ւել այդ հնա­րա­ւո­րու­թիւնն ու ի­րա­ւուն­քը նրան: Մե՛նք ենք տո­ւել եւ` ա՛յս սահ­մա­նադ­րու­թեամբ: Այս նոր սահ­մա­նադ­րու­թեամբ վար­չա­պե­տը, որ տէ ֆաք­թօ երկ­րի թիւ մէկ դէմքն է դառ­նում, այս­պէս ա­սած, կը պար­տա­ւորուի հա­շո­ւե­տո­ւու­թիւն ներ­կա­յաց­նե­լու, տա­րին եր­կու ան­գամ կա­րող ես նրան անվս­տա­հու­թիւն յայտ­նել:

Հի­մա էլ կա­րե­լի է, բայց չէք յայտ­նում:

Մենք յայտ­նել ենք: Նոյ­նիսկ եր­կու ան­գամ ենք յայտ­նել: Եւ ար­դիւն­քի էլ հա­սել ենք, թէեւ փոք­րա­մաս­նու­թիւն ենք ե­ղել: Բայց ես ու­րիշ բան ա­սեմ: Մի ա­ռի­թով, սրա­նից տա­րի­ներ ա­ռաջ, երբ մենք դեռ քոա­լի­սիո­նի մէջ էինք, ես յայ­տա­րա­րել եմ` կա­րող ենք երկ­րում 20 նա­խա­րար ու­նե­նալ, բայց իշ­խա­նու­թիւն չլի­նել: Այ­սինքն նա­խա­րար­նե­րը ա­ւե­լի շուտ չի­նով­նիկ են, քա­ղա­քա­կան մար­մին: Կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը քա­ղա­քա­կան մար­մին չէ: Այս նոր սահ­մա­նադ­րու­թեամբ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը քա­ղա­քա­կան մար­մին է դառ­նում, քոա­լի­սիոնն դառ­նում է ի­րա­կան, մինչ­դեռ այ­սօ­րո­ւայ քոա­լի­սիոն­նե­րը սուտ են, կեղծ: Ս­րանք ա­ռա­ւե­լու­թիւն­ներ են, ո­րոնց մա­սին պէտք է մտա­ծել: Ե­թէ կա­րող ենք տես­նել ճշմար­տու­թիւ­նը եւ այն գնա­հա­տել, ա­պա պէտք է դա ա­նել, թէ­կուզ ե­թէ չբխի կու­սակ­ցա­կան այս­րո­պէա­կան շա­հե­րից:

Ե­րեք ա­միս յե­տոյ լաւ կը լի­նի, ե­րեք ա­միս յե­տոյ նոր վի­ճակ կը ստեղ­ծո­ւի: Ա՛խր, ի՞նչ ենք ա­րել մեր այս սահ­մա­նադ­րու­թեամբ ու մեր քար-ընդ­դի­մա­դիր լի­նե­լով:

Քար-ընդ­դի­մա­դիր լի­նե­լով` ի՞նչ ենք փո­խել, ի՞նչ ենք յա­ջո­ղեց­րել:

Մի­թէ կա­րե­լի՞ է սխա­լը ան­վերջ շա­րու­նա­կել: Մինչ­դեռ նոր սահ­մա­նադ­րու­թեամբ կա­րե­լի է իս­կա­պէս ապ­րող եր­կիր սար­քել, ո­րը կ­՛ու­նե­նայ զար­գաց­ման հնա­րա­ւո­րու­թիւն, իսկ քա­ղա­քա­կան ու­ժերն էլ կ­՛ու­նե­նան ի­րա­կան քա­ղա­քա­կան դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ան­կախ այն բա­նից` իշ­խա­նու­թի՞ւն են, թէ՞ ընդ­դի­մու­թիւն: