Թր­քա­կան «­Ռա­տի­քալ» թեր­թը, Յու­նիս 26ի իր թի­ւով, հրա­տա­րա­կած է հար­ցազ­րոյց մը Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի դա­տի փաս­տա­բան Ճեմ Սո­ֆո­ւօղ­լո­ւի հետ։ 58ա­մեայ Ճեմ Մու­րատ Սո­ֆո­ւօղ­լու ի­րա­ւա­գի­տու­թեան հե­տե­ւած է Պոլ­սոյ հա­մալ­սա­րա­նին մէջ։ Ներ­կա­յիս Եւ­րո­միու­թեան Ի­րա­ւա­կան Յանձ­նա­ժո­ղո­վի Պոլ­սոյ գրա­սե­ նեա­կի նա­խա­գահն է: Ե­րե­ւա­նի մեր պաշ­տօ­նա­կից «Ա­կունք»ի աշ­խա­տա­կից Ա­նա­հիտ Քար­տա­շեան թարգ­մա­նած է հար­ցազ­րոյ­ցը։

«Ոչ թէ հա­տու­ցում, այլ տա­րած­քի վե­րա­դարձ կը պա­հան­ջենք»

Թուր­քիան վեր­ջերս Ձեզ ճա­նա­չեց՝ Թուր­քիա­յից Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նը ետ ստա­նա­լու Կի­լի­կիա­յի Հա­յոց Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան դա­տա­վա­րու­թեամբ: Ո՞րն է այս դա­տա­վա­րու­թեան էու­թիւ­նը: Կի­լի­կիա­յի Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը ի՞նչ պա­հանջ­ներ է ներ­կա­յացնում:

Կի­լի­կիա­յի Հա­յոց Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը ցան­կա­նում է ետ ստա­նալ սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը Ա­տա­նա­յի Քո­զան գա­ւա­ռում գտնո­ւող այն հո­ղակ­տո­րի, ո­րը 1293-1915 ե­ղել է Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան կրօ­նա­կան կեդ­րոնն ու սրբա­վայ­րը, որ­տեղ գտնւում են Սուրբ Սո­ֆիա վանքն ու եւս մէկ ե­կե­ղե­ցու ա­ւե­րակ­ներ:

Սա­հա­մանդ­րա­կան Դա­տա­րա­նում սկսած մեր դա­տա­վա­րու­թեան բուն էու­թիւ­նը սա՛ է:

Որ­քան էլ որ դա­տա­վա­րու­թեան ժա­մա­նակ սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քի վե­րա­դար­ձի հետ մէկ­տեղ 100 մի­լիոն թրքա­կան լի­րա հա­տու­ցում պա­հան­ջուի, սա լոկ ի­րա­ւա­կան պար­տադ­րո­ւա­ծու­թիւն է, ո­րին ստի­պո­ւած էինք գնալ՝ միայն Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տա­րա­նի խնդրագ­րի ձե­ւը լրաց­նե­լու հա­մար: Մեր դա­տա­վա­րու­թիւ­նը եր­բեք հա­տուց­ման պա­հանջ չի ներ­կա­յաց­րել: Մեր գլխա­ւոր նպա­տա­կը սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը վե­րա­դարձ­նելն է:

Այս պա­հանջ­ներն ի­րա­ւա­կան հիմք ու­նե՞ն: Ե­թէ դրա­կան հան­գու­ցա­լուծուի, ի՞նչ կը լի­նի: Ի՞նչ վի­ճա­կում է դա­տա­վա­րու­թեան թղթա­պա­նա­կը:

Հաս­տա­տու­թիւ­նը կամ ան­ձը, որ Թուր­քիա­յում չի բնակ­ւում, կա­րող է թրքա­կան դա­տա­րա­նում դա­տա­կան հայց ներ­կա­յաց­նել: Այս դա­տա­վա­րու­թեան ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւնն այն է, որ սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը վե­րա­կանգ­նել ցան­կա­ցող Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը 600 տա­րուց ի վեր ե­ղել է այս­տե­ղի տէրն ու ղե­կա­վա­րը: Հայ­ցի վե­րա­բե­րեալ ա­պա­ցոյց­նե­րը շատ-շատ են: Ա­մե­նա­կա­րե­ւոր փաս­տար­կը Քո­զա­նում դեռևս կան­գուն ա­ւե­րակ­ներն են:

Ե­թե այս դա­տա­վա­րու­թիւ­նը մեր օգ­տին ըն­թա­նայ, ա­պա նա­խա­դէպ կը դառ­նայ միւս ե­կե­ղե­ցի­նե­րի եւ վան­քե­րի սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քի վե­րա­դար­ձի հա­մար:

Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տա­րա­նը վեր­ջերս մե­զա­նից պա­հան­ջեց Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան լիա­զօ­րա­գի­րը:

Աշ­խար­հի տար­բեր մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւա­բան­նե­րից հարց­րել ենք նրանց կար­ծի­քը ցե­ղաս­պա­նու­թեան սահ­ման­ման և ժխտ­ման վե­րա­բե­րեալ: Դուք ի՞նչ տե­սա­կէտ ու­նէք «ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը» յան­ցանք հա­մա­րող օ­րէնք­նե­րի վե­րա­բե­րեալ:

Բ­նա­կա­նա­բար մարդ­կու­թեան դէմ յան­ցան­քը՝ ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը, չի կա­րե­լի պաշտ­պա­նել, սա­կայն ո­րոշ երկր­ներ այս հար­ցում ա­զա­տա­կան դիր­քո­րո­շում ու­նեն: Օ­րի­նակ՝ Ա.Մ.Ն.ում և Անգ­լիա­յում հրեա­նե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը կա­րե­լի է ժխտել: Այս երկր­նե­րում ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը ժխտե­լը յան­ցանք չի հա­մար­ւում: Երկր­նե­րում, ո­րոնք մաս­նակ­ցու­թիւն են ու­նե­ցել ցե­ղաս­պա­նու­թեա­նը, ձեռ­քե­րը մա­քուր չեն կամ էլ ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րը մեծ ազ­դե­ցու­թիւն են ու­նե­ցել, օ­րի­նակ՝ Գեր­մա­նիա, Աւստ­րա­լիա, Ֆ­րան­սա, յան­ցանք է հա­մար­ւում: Յատ­կա­պէս ու­շադ­րու­թիւն հրա­ւի­րե­լով մեր երկ­րում գո­յու­թիւն ու­նե­ցող հա­կա­սե­մա­կա­նու­թեան վրայ՝ պնդում եմ, որ ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը յան­ցանք լի­նի:

Ըստ Ձեզ՝ ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը ժխտե­լը ի­րա­ւո՞ւնք է, թէ՞ ի­րա­ւուն­քի ոտ­նա­հա­րում: Ժխտ­ման պա­տի­ժը ի՞նչ պէտք է լի­նի:

Ես ըն­դու­նում եմ, որ հա­յե­րի տե­ղա­հա­նու­թիւ­նը ցե­ղաս­պա­նու­թիւն է: Գի­տեմ, որ ցե­ղաս­պա­նու­թիւն բա­ռի հե­ղի­նակ Ռա­ֆա­յէլ Լեմ­քի­նը Միա­ցեալ Ազ­գե­րի՝ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին կոն­վեն­ցիան (ուխ­տա­գի­րը) պատ­րաս­տե­լիս յղում է կա­տա­րել Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեա­նը եւ այդ դէպ­քը հիմք ը­դու­նե­լով՝ կազ­մել է կոն­վեն­ցիան և ս­տեղ­ծել բա­ռը: Նա էլ էր կար­ծում, որ այս դէպ­քը ցե­ղաս­պա­նու­թիւն է: Այս դէպ­քը հրեա­նե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նից տար­բեր­ւում է նրա­նով, որ տե­ղի է ու­նե­ցել 30 տա­րի ա­ռաջ, և ն­րա վե­րա­բե­րեալ Նիւ­րէն­պեր­կի դա­տա­րա­նի նման մի­ջազ­գա­յին ո­րե­ւէ դա­տա­րա­նի կող­մից կա­յա­ցո­ւած ո­րո­շում չկայ: Այս ի­րա­ւա­կան փաս­տար­կով, ո­րը փոր­ձե­ցի ներ­կա­յաց­նել, Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը ար­գե­լող լծա­կը ա­ւե­լի շատ քա­ղա­քա­կան հիմք ու­նի, քան՝ ի­րա­ւա­կան: