«­Հո­րի­զոն»ի գլխա­ւոր խմբա­գիր ­Վա­հագն ­Գա­րա­գա­շեան հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցած է Հ.Յ.Դ. ­Հա­յաս­տա­նի ­Գե­րա­գոյն ­Մարմ­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ընկ. Աղուան ­Վար­դա­նեա­նի հետ։ Ս­տո­րեւ՝ հար­ցազ­րոյ­ցը.

Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100ա­մեա­կի Ապ­րիլ ա­մի­սը ան­ցաւ։ Ինչ­պէ՞ս կը գնա­հա­տէք ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ս­փիւռ­քի մէջ

100ա­մեա­կի վե­րա­բե­րեալ թէ՛ քա­ղա­քա­կան եւ թէ՛ պաշ­տօ­նա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը։

­Մէկ բան կ­՚ու­զեմ շեշ­տել։ Ս­փիւռ­քը բնա­կա­նա­բար 70 տա­րի գրե­թէ միայ­նակ ի­րա­կա­նա­ցու­ցած էր այս պայ­քա­րը եւ մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րէ­զում ա­նընդ­հատ ար­ծար­ծած է ­Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցը, բայց ան­կախ Հա­յաս­տա­նի առ­կա­յու­թիւ­նը, պե­տու­թեան առ­կա­յու­թիւ­նը եւ պե­տու­թեան շուրջ հա­մախմ­բո­ւե­լու այս ի­րո­ղու­թիւ­նը նոր մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­րեց ճա­նաչ­ման եւ հա­տուց­ման պա­հան­ջը, ո­րով­հե­տեւ տե­սէք, մենք ար­դէն անց­նում ենք յա­ջորդ փու­լին, ճա­նա­չու­մէն ան­դին՝ մեր պա­հանջ­նե­րուն։ Ի­րա­կա­նու­թիւ­նը այն է, որ մեր ժո­ղո­վուր­դը ցե­ղաս­պա­նու­թեան հե­տե­ւան­քով զրկո­ւել է իր լիար­ժէք կեն­սա­գոր­ծու­թեան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րից, զրկո­ւել է իր կեն­սա­կան մի­ջա­վայ­րից եւ իբ­րեւ հայ ժո­ղո­վուրդ մենք բո­լոր ի­րա­ւունք­նե­րը ու­նենք պա­հան­ջե­լու այդ կեն­սա­գոր­ծու­թեան լիար­ժէք հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը։

Վե­րա­դար­ձը ի՞նչ կը լի­նի, ի՞նչ բո­վան­դա­կու­թիւն կ­՚ու­նե­նայ թղթած­րա­րը, կար­ծում եմ, այդ հար­ցե­րի քննարկ­ման եւ նաեւ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի մաս­նա­գէտ­նե­րի թղթած­րար պատ­րաս­տե­լու ժա­մա­նակն է։ ­Փառք Աս­տու­ծոյ, որ քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հի մէջ սկսում է գե­րակշ­ռել ոչ թէ միայն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան եւ տնտե­սա­կան շա­հե­րից պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած ո­րո­շում­նե­րը, այլ նաեւ՝ քա­ղա­քակր­թա­կան մա­կար­դա­կը եւ հո­գե­ւոր ար­ժէք­նե­րը։ Ե­թէ հո­գե­ւոր ճշմար­տու­թեան, քա­ղա­քակըր­թու­թեան այդ ար­ժէք­նե­րը զո­հա­բե­րո­ւեն՝ աշ­խար­հա­քա­կան, տնտե­սա­կան շա­հե­րին, ես վստահ եմ, որ նոյն այդ եր­կիր­նե­րը ի­րենք ա­պա­գա­յին խնդիր­ներ ու­նե­նա­լու են այս խնդիրով։

­Շատ կա­րե­ւոր է, որ ­Հայոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդի­րը դառ­նում է ընդ­հան­րա­պէս ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րը կան­խար­գի­լե­լու ա­ռիթ։ Այս եւ ա­մէ­նէն կա­րե­ւո­րը, որ մեր ժո­ղո­վուր­դը գի­տակ­ցեց իր միա­կա­մու­թիւ­նը եւ իր ակն­կա­լիք­նե­րը ա­պա­գա­յի նկատ­մամբ մե­ծա­ցան։

Հ.Յ.Դ.ն ­Սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րու նկատ­մամբ ու­նի յստակ տե­սա­կէտ­ներ։ Կր­նա՞ք ներ­կա­յաց­նել այդ տե­սա­կէտ­նե­րը։

Նախ պի­տի ա­սեմ, որ ­Հա­յաս­տա­նի մէջ ան­կախ նրա ու­նե­ցած այ­սօ­րո­ւան դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րէն, կազ­մա­կեր­պա­կան, ընտ­րու­թիւն­նե­րի հետ կա­պո­ւած խնդիր­նե­րէն, ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը որա­կա­պէս տար­բեր­ւում է այլ կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րից՝ իր միաս­նա­կա­նու­թեամբ, իր քա­ղա­քա­կան քայ­լե­րի հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թեամբ եւ սկբզունք­նե­րով։ Ան­կախ մեր Ազ­գա­յին ժո­ղո­վում ու­նե­ցած պատ­գա­մա­ւոր­նե­րի քա­նա­կից, քա­ղա­քա­կան ո­րո­շում­նե­րի, պե­տա­կան ո­րո­շում­նե­րի վրայ մեր կշի­ռը բա­ւա­կան մեծ է։ ­Թող զար­մա­նա­լի չթո­ւայ, բայց վեր­ջին տա­րի­նե­րին ­Դաշ­նակ­ցու­թեան շատ ու շատ մօ­տե­ցում­ներ դառ­նում են հա­մընդ­հա­նուր մօ­տե­ցում­ներ եւ դա միայն ու­րա­խա­լի է։ ­Նոյ­նը վե­րա­բե­րում է սահ­մա­նադ­րու­թեան խնդրին։ Ի սկզբա­նէ նշենք, որ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը միշտ կողմ­նա­կից է ե­ղել ­Հա­յաս­տա­նում խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կար­գի հաս­տատ­մա­նը։ ­Ցա­ւօք, ժա­մա­նա­կին իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը այդ ճա­նա­պար­հը չընտ­րե­ցին, սկզբում նա­խա­գա­հա­կան էր, ա­պա կի­սա­նա­խա­գա­հա­կան։ Այ­սօր հնա­րա­ւաո­րու­թիւն է ստեղ­ծո­ւել իս­կա­պէս ան­ցում կա­տա­րե­լու դէ­պի նոր հա­մա­կարգ։ Այն բա­րե­փո­խում­նե­րի թղթած­րա­րը, որ պատ­րաս­տել է սահ­մա­նադ­րու­թեան մաս­նա­գէտ ի­րա­ւա­բան­նե­րի աշ­խա­տան­քա­յին խում­բը, կա­րող եմ ա­սել, որ 80-85 տո­կո­սով մեր պատ­կե­րա­ցում­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան է։

Ո­րո՞նք են մեր հիմ­նա­կան պա­հանջ­նե­րը. ա­ռա­ջին՝ բա­ցա­ռել իշ­խա­նու­թեան գեր­-կեդ­րո­նա­ցու­մը, մէկ ան­ձի շուրջ իշ­խա­նու­թեան գո­յա­ցու­մը եւ ա­պա­կեդ­րո­նաց­նել իշ­խա­նու­թիւ­նը։ ­Մենք հա­ւա­տում ենք նաեւ, որ հայ ժո­ղովր­դի բնոյ­թին հա­մա­հունչ է ա­պա­կեդ­րոն կա­ռա­վա­րու­մը եւ ո­րո­շում­նե­րի հա­ւա­քա­կան ըն­դու­նու­մը, ինչ­պէս ­Դաշ­նակ­ցու­թեան մէջ է։ Ոչ թէ նա­խա­գա­հը ճշդի երկ­րի ճա­կա­տա­գի­րը այս կամ այն հար­ցի շուրջ, այլ դա արուի քննար­կում­նե­րի, խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կարգի ներ­քոյ։ Երկ­րոր­դը՝ խորհր­դա­րանա­կան հա­մա­կար­գի պա­րա­գա­յին, ստեղ­ծել այն­պի­սի մե­քա­նիզմ­ներ, ո­րոնք ընդ­դի­մու­թիւնն ու իշ­խա­նու­թիւ­նը գոր­ծա­ծեն որ­պէս միաս­նա­կան մէկ հա­մա­կարգ։ Այ­սօր ինչ­պէ՞ս է. ե­թէ քա­ղա­քա­կան ոե­ւէ կու­սակ­ցու­թիւն ու­նի մե­ծա­մաս­նու­թիւն՝ ստա­նում է ա­մէն ինչ։ Ընդ­դի­մու­թիւ­նը, թէ­կուզ նա ու­նե­նայ 49 տո­կոս քո­ւէ, ո­րե­ւէ բան չի ու­նե­նում եւ չի ազ­դում քա­ղա­քա­կան հո­լո­վոյթ­նե­րի վրայ։ ­Խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կար­գի պա­րա­գա­յին՝ մենք ա­ռա­ջար­կում ենք այս միաս­նա­կան հա­մա­կար­գը, որ­տեղ տո­ւեալ պա­հի իշ­խա­նու­թիւ­նը միշտ պի­տի վե­րահս­կո­ւի ընդ­դի­մու­թեան կող­մից։ ­Սա պէտք է լի­նի օ­րէն­քով նա­խա­տե­սո­ւած, որ­պէս­զի ի­րար հետ շփո­ւե­լով, ի­րար վե­րահս­կե­լով նո­ւա­զեց­նեն այն ա­րա­տա­ւոր ե­րե­ւոյթ­նե­րը, ո­րոնք կան։

Եր­րորդ հիմ­նա­կան պա­հան­ջը վե­րա­բե­րում է ընտ­րա­կան հա­մա­կար­գի ար­մա­տա­կան փո­փո­խու­թիւն­նե­րին, որ­պէս­զի նո­ւա­զե­ցո­ւի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի վե­րար­տադ­րո­ւե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը։ ­Ցա­ւօք, առ այ­սօր, 25 տա­րո­ւան ան­կա­խու­թիւ­նից ետք, թե­րեւս ընտ­րու­թիւն­նե­րի մի­ջո­ցով իշ­խա­նա­փո­խու­թիւն տե­ղի չի ու­նե­ցել։ ­Սա ա­մէ­նա­մեծ խո­չըն­դոտն է, երբ որ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը վստահ չէ, որ ընտ­րու­թիւն­նե­րի ճամ­բով  կա­րող է իշ­խա­նու­թիւն փո­խել եւ դա դուռ է բա­ցում տար­բեր ծայ­րա­յե­ղա­կան մօ­տե­ցում­նե­րի։ Այս հա­մա­կար­գի որ­դեգ­րու­մը մենք կար­ծում ենք, որ շատ ա­ւե­լի ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կը լի­նի եւ վստա­հու­թիւն կը ներշն­չի ընտ­րու­թիւն­նե­րի հան­դէպ։

­Յա­ջոր­դը, մեր պատ­կե­րա­ցու­մով, պէտք է խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կար­գում միայն մէկ ման­տաթ լի­նի։ ­Խորհր­դա­րա­նը միայն պի­տի ընտ­րո­ւի ժո­ղո­վուր­դի կող­մից, իսկ նա­խա­գա­հը պի­տի լի­նի ա­րա­րո­ղա­կար­գա­յին պաշ­տօն եւ նրա ընտ­րու­թիւ­նը պի­տի լի­նի խոհրդա­րա­նում, բայց ոչ միայն խորհր­դա­րա­նի կող­մից, այլ՝ ընտ­րու­թիւն­նե­րի մէկ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան կող­մէ, որ կա­րող է լի­նել խորհր­դա­րա­նի ան­դամ­նե­րի թի­ւի կրկնա­պա­տի­կը եւ մենք կա­մե­նում ենք, որ նրա մէջ ո­րո­շա­կի դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­նայ Ս­փիւռ­քը, որ­պէս­զի մեր նա­խա­գա­հը ու­նե­նայ հա­մա­հայ­կա­կան ընտ­րո­ւած բնոյթ։ Ս­րանք են, մնա­ցեա­լը ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ են, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են սահ­մա­նադ­րու­թեան բո­լոր բա­ժին­նե­րին։ Եւ պե­տա­կան յանձ­նա­խում­բը, որ մեր հա­մուզ­մունք­նե­րին 80-85 տո­կո­սով հա­մա­պա­տաս­խա­նող հա­յե­ցա­կարգ է ստեղ­ծել, մենք նրա նկատ­մամբ ալ մեր ա­ռա­ջար­կու­թիւն­նե­րը ներ­կա­յաց­րել ենք՝ տա­սը կէ­տեր, ո­րոնք ու­նեն 30 բա­ցո­ւած կէ­տեր, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են բո­լոր հար­ցե­րին։

Ան­կա­խու­թե­նէն ի վեր ան­ցած է եր­կու տաս­նա­մեակ եւ կը շա­րու­նա­կո­ւի ար­տա­գաղ­թը, որ մեր երկ­րի անվ­տան­գու­թեան հա­մար կը ներ­կա­յաց­նէ լուրջ սպառ­նա­լիք։ Ո՞ր թե­րա­ցու­մին պատ­ճա­ռով է, որ այս ե­րե­ւոյ­թը ա­հագ­նա­ցող կը դառ­նայ։

Եր­կու բան կայ։ Ի­րօք ­Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թեան ամ­բողջ ըն­թաց­քում միշտ ար­տա­գաղթ ե­ղած է, եւ ե­թէ չեմ սխալ­ւում միայն 2005-2006 տա­րի­նե­րին վե­րա­դար­ձող­նե­րի թի­ւը ե­ղած է ա­ւե­լի շատ քան մեկ­նող­նե­րի­նը։ Եր­կու պատ­ճառ կայ. ­Մեր ժո­ղո­վուր­դը կա­րո­ղա­ցել է, պատ­մա­կան եւ ճա­կա­տագ­րա­կան ի­րադ­րու­թիւն­նե­րի բե­րու­մով լա­ւա­գոյնս իւ­րա­ցո­ւել նաեւ այլ եր­կիր­նե­րում։ ­Մենք դա­րե­րի պատ­մու­թիւն ու­նենք։ ­Հայ ժո­ղո­վուր­դը միշտ կա­րո­ղա­ցել է օ­տար երկ­րում պա­տո­ւա­ւոր քա­ղա­քա­ցի լի­նել եւ զար­գաց­նել ու պահ­պա­նել իր ինք­նու­թիւ­նը մե­ծաւ մա­սամբ։ ­Սա  նպաս­տում է ինչ որ մարդ­կանց, ո­րոնք կ՛ա­սեն.- «­Տե՛ս իմ եղ­բայ­րը այդ­տեղ ա­ւե­լի լաւ վի­ճա­կի մէջ է» ե­ւայլն։ Երկ­րորդ պատ­ճա­ռը մեր տնտե­սա­կան-ըն­կե­րա­յին լուրջ դժո­ւա­րու­թիւն­ներն են, ո­րոնք ու­նին ա­ռար­կա­յա­կան ու ան­հա­տա­կան գոր­ծօն­ներ։ Ա­ռար­կա­յա­կա­նը ի վեր­ջոյ մեր շրջա­փա­կո­ւած լի­նելն է, մեր տնտե­սա­կան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը ի­րա­կա­նաց­նե­լու ա­ռար­կա­յա­կան անհ­նա­րու­թիւն­ներն են, պա­տե­րազ­մա­կան ի­րա­վի­ճակն է, ­Թուր­քիոյ եւ Ատր­պէյ­ճա­նի շրջա­փա­կումն է, հա­ղոր­դակ­ցու­թեան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րի նո­ւա­զումն է եւ դրա ար­դիւնք՝ աշ­խա­տա­տե­ղի­նե­րի, աշ­խա­տան­քի հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րի նո­ւա­զումն է։ Ի վեր­ջոյ, ե­թէ մար­դը ըն­տա­նիք ու­նի, ձգտում է այդ ըն­տա­նի­քը քիչ թէ շատ բա­րե­կե­ցու­թեամբ ա­պա­հո­վել։ ­Շատ էլ չես կա­րող մե­ղադ­րել, ե­թէ ին­քը իր եր­կում չու­նի աշ­խա­տե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն։

Եր­րոր­դը՝ ա­մե­նա­վա­տը, ա­մե­նավ­տան­գա­ւո­րը, ա­մէ­նաա­նըն­դու­նե­լին իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի քա­ղա­քա­կա­նու­թեան հե­տե­ւան­քով ա­պա­գա­յի նկատ­մամբ մար­դոց անվս­տա­հու­թիւնն է, ի­րենց զա­ւակ­նե­րի ա­պա­գան այ­­ս երկ­րում չտես­նե­լը, ըն­կե­րա­յին ար­դա­րու­թեան բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը, ո­րով­հե­տեւ ես հա­մո­զո­ւած եմ, որ մար­դիկ ար­տա­գաղ­թում են ոչ այն­քան ի­րենց ըն­կե­րա­յին պայ­ման­նե­րի բե­րու­մով, այլ երբ տես­նում են, որ երկ­րում հա­ւա­սար հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ չկան, կայ սա­կա­ւա­պե­տե­րի մեծ խմբա­ւո­րում, կայ իշ­խա­նու­թեան իւ­րաց­ման եւ իշ­խա­նու­թիւ­նը դրա­մի վե­րա­ծե­լու մո­լուցք եւ մար­դիկ չեն ու­զում այս պայ­ման­նե­րում տես­նել ի­րենց ե­րե­խա­նե­րի ա­պա­գան։

Ա­ռա­ջին եր­կու­սը թե­րեւս ինչ որ տեղ բնա­կան են, մեծ խնդիր չեն, բայց կա­րե­ւո­րը եր­րորդն է։ ­Մին­չեւ մենք չկա­րո­ղա­նանք երկ­րում ստեղ­ծել այն­պի­սի մթնո­լորտ, ուր իս­կա­պէս քա­ղա­քա­ցին տես­նի, որ ին­քը պաշտ­պա­նո­ւած է, որ ին­քը ու­նի ի­րա­ւունք­ներ, որ ինք կա­րող է միւս­նե­րի հա­ւա­սար գոր­ծել եւ ար­դիւնք ստա­նալ, այս հո­լո­վոյ­թը կը շա­րու­նա­կո­ւի։

­Բայց, իս­կա­պէս ե­կել է մի պահ, որ ա­սի­կա կա­րող է սպառ­նալ մեր ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թեան, մեր հա­ւա­քա­կան ու­ժի նո­ւազ­ման եւ այս­տե­ղէն երկ­րում պէտք են՝ ո­րա­կա­կան, ար­մա­տա­կան փո­փո­խու­թիւն­ներ ե՛ւ ըն­կե­րա­յին, ե՛ւ տնտե­սա­կան ե՛ւ ար­դա­րու­թեան վե­րա­բե­րող հար­ցե­րում։ Այս է որ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը փոր­ձում է քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գի վրայ պա­հել եւ պա­հան­ջել իշ­խա­նու­թիւն­նե­րից։

­Հա­յաս­տա­նեան մա­մու­լին մէջ յա­ճախ կը հա­ղոր­դո­ւի, որ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը կը պատ­րաս­տո­ւի իշ­խա­նու­թեան միա­նալ։ Այ­սօ­րո­ւան հա­յաս­տա­նեան քա­ղա­քա­կան ե­րան­գապ­նա­կին մէջ ո՞ւր կը գտնո­ւի ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը։

­Տե­սէ՛ք, ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը 1990ա­կան թո­ւա­կան­նե­րին ե­ղած է ար­մա­տա­կան ընդ­դի­մու­թեան մէջ եւ ե­ղած է իշ­խա­նու­թեան մաս եւ այ­սօր նո­րից ընդ­դի­մու­թիւն է։ ­Բայց ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը այն քա­ղա­քա­կան ուժն է, որ եր­բեք ի­րեն չի կա­րող թոյլ տալ յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ եւ գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ, ո­րոնք ամ­բո­խա­վա­րա­կան են, ո­րոնք ինչ որ կարճ ժամ­կէ­տի հա­մար վարկ ա­պա­հո­վե­լու հա­մար են, ո­րոնք չեն կա­րող ար­դիւնք տալ։

­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը չի կա­րող ի­րեն թոյլ տալ այն­պի­սի ար­կա­ծախնդ­րա­կան մօ­տե­ցում­ներ, ո­րոնք մեր եր­կի­րը, մեր պե­տա­կա­նու­թիւ­նը կա­րող են ցնցում­նե­րի տա­նել, կա­րող են ներ­քին բա­խում­նե­րի տա­նել, ո­րից կ­՚օգ­տո­ւի մեր հա­կա­ռա­կոր­դը, եւ մենք ու­նենք լրջա­գոյն անվ­տան­գու­թեան խնդիր­ներ, Ար­ցա­խի խնդիր։ ­Մեր այս լրջա­խոհ վե­րա­բե­րու­մը, մեր այս «ոչ ար­մա­տա­կան» ընդ­դի­մա­դիր լի­նե­լը յա­ճախ մեր հա­կա­ռա­կորդ­նե­րի եւ մեր մրցա­կից­նե­րի ուղ­ղոր­դո­ւող լրա­տո­ւու­թիւն­ներ են, ո­րոնք այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը ու­զում են ստեղ­ծել, որ տե­սէք ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը ա­ւե­լի հնա­զանդ է իշ­խա­նու­թիւն­նե­րին հան­դէպ եւ չի գնում ծայ­րա­յեղ քայ­լե­րի, ու­րեմն հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան խնդիր կայ։ Երբ մենք հինգ՝ վեց տա­րի ա­ռաջ դուրս ե­կանք քոա­լի­ցիա­յից, մէկ տա­րի չան­ցած, գրե­թէ ա­միս չե­ղաւ, որ մա­մու­լը այս­պի­սի տե­ղե­կու­թիւն­ներ չհրա­պա­րա­կի։ ­Մենք միշտ մեր յայ­տա­րա­րու­թիւն­ները ը­րեր ենք բաց։ ­Մե­զի հա­մար լի­նել ընդ­դի­մու­թիւն թէ իշ­խա­նու­թիւն ինք­նան­պա­տակ չէ։

Այն­տեղ էլ կա­րե­լի է ըլ­լալ, այստեղ էլ։ ­Բայց ե­թէ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը իշ­խա­նու­թեան մաս պի­տի կազ­մի, պի­տի այն­պէս կազ­մի, որ դե­րա­կա­տար լի­նի, կա­րե­ւոր հար­ցե­րի վե­րա­բե­րեալ ո­րո­շիչ ա­սե­լիք ու­նե­նայ եւ իր քա­ղա­քա­կան ու ըն­կե­րա­յին ծրագ­րե­րը ի­րա­գոր­ծո­ւեն, այ­լա­պէս զուտ իբ­րեւ կցորդ, իբ­րեւ կող­քին մաս­նա­կից, ո­րը ո­րե­ւէ ազ­դե­ցու­թիւն չու­նի, բա­ցա­ռո­ւած է։ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը նման մաս­նակ­ցու­թիւն չի ու­նե­նայ։ ­Նոյ­նը ընդ­դի­մա­դիր դաշ­տի պա­րա­գա­յին, մենք պի­տի կա­րո­ղա­նանք մեր ինք­նու­րոյ­նու­թիւ­նը, մեր ան­կա­խու­թիւ­նը պա­հել եւ դար­ձեալ լի­նել ո­րո­շիչ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­ցող։

Այ­սօր ո­րոշ հար­ցե­րում, ա­յո, կայ ո­րո­շա­կի գոր­ծակ­ցու­թիւն եւ տե­սա­կէտ­նե­րի մեր­ձե­ցում հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հի հետ։ ­Չա­սեմ իշ­խա­նու­թեա­նը հետ, որ մէկ կու­սակ­ցու­թիւն է, սա­կայն շատ բազ­մա­շերտ հաս­կա­ցո­ղու­թիւն է, որ­տեղ կան ա­մե­նա­տար­բեր դե­րա­կա­տար, ա­մե­նա­տար­բեր մտա­ծո­ղու­թեան տէր ան­ձինք եւ ա­ռողջ մտա­ծող ազ­գա­յին անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ։ Ո­րոշ հար­ցե­րու մէջ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը ար­դիւ­նա­ւոր­ւում է, ինչ­պէս օ­րի­նակ, ի վեր­ջոյ ի­րենք եւս հա­մո­զո­ւե­ցին, որ հայ-թրքա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի այս մե­քա­նիզ­մը, որ սկսել էին, ձա­խո­ղո­ւեց, եւ այդ­պէս ալ մենք զգու­շաց­նում էինք, եւ նա­հան­ջե­ցին ինչ որ չափ։ ­Սահ­մա­նադ­րու­թեան հար­ցով նրանք մօ­տե­նում են մեր տե­սա­կէտ­նե­րին։ Ընտ­րա­կան հա­մա­կար­գե­րին վե­րա­բե­րեալ եւս կան քննար­կում­ներ։

Կար­ծես նրանք ցան­կա­նում են ընտ­րել այն­պի­սի ձե­ւա­չափ, ո­րի հան­դէպ հան­րու­թեան մօտ վստա­հե­լիու­թիւ­նը մե­ծա­նայ։

­Մեր իշ­խա­նու­թեան հետ այ­սօր քննար­կած հար­ցե­րը այս ա­ռանց­քա­յին հիմ­նա­րար հար­ցերն են։ Ե­թէ այս հար­ցե­րում մենք կ­՚ու­նե­նանք մեր­ձե­ցում, միաս­նա­կան տես­լա­կան եր­կի­րը զար­գաց­նե­լու, յա­ռաջ տա­նե­լու, բա­ցա­ռո­ւած չէ շատ ա­ւե­լի սերտ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն։ Ե­թէ մենք այդ ա­ռանց­քա­յին հար­ցե­րում տար­բեր ուղ­ղու­թեամբ կը գնանք, բնա­կան է, որ մենք չենք մտնի մի տեղ, որ­տեղ մեր պատ­կե­րա­ցում­նե­րը, մեր գա­ղա­փար­նե­րը, մեր ծրագ­րե­րը տեղ չու­նեն։ Այս է այ­սօ­րո­ւան քննար­կում­նե­րի բնոյ­թը։