«­Հա­յերն այ­սօր»ը զրու­ցած է Լի­բա­նա­նի «Ազ­դակ» օ­րա­թեր­թի ա­րա­բե­րէն կայքէ­ջի գլխա­ւոր խմբա­գիր, թարգ­մա­նիչ, Ա­րաբ գրող­նե­րու միակ կին ան­դամ Նո­րա Ա­րի­սեա­նի հետ, որ վեր­ջերս ա­րա­բե­րէն լե­զո­ւով հրա­տար­կեց իր «­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100 տա­րի…, 100 ա­րաբ վկա­յու­թիւն­ներ» գիր­քը:

­«Յի­շե­լէն բա­ցի, մեր պար­տա­կա­նու­թիւնն է` յի­շեց­նե­լու եւ պա­հան­ջե­լու ձե­ւե­րուն տի­րա­պե­տե­լը»

Տի­կի´ն Ա­րի­սեան, ո­րո՞նք են «­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100 տա­րի…, 100 ա­րաբ վկա­յու­թուն­ներ» գիր­քի աղ­բիւր­նե­րը:

Աղ­բիւ­րա­գի­տա­կան ի­մաս­տով լայն տա­րո­ղու­թիւն տա­լու հա­մար գիր­քին, զա­նա­զան աղ­բիւր­ներ օգ­տա­գոր­ծած եմ: Սու­րիոյ տա­րած­քի եւ տա­րա­ծաշր­ջա­նի պատ­մագ­րու­թիւն­ներն ու ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք անդ­րա­դար­ձած են Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան, նե­րա­ռած եմ ա­րաբ քա­ղա­քա­կան եւ մշա­կու­թա­յին գոր­ծիչ­նե­րու յու­շե­րը եւ տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով կա­տա­րո­ւած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը, քա­ղա­քա­կան դիր­քո­րո­շում ներ­կա­յաց­նող ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը, յայտ­նի անձ­նա­ւո­րու­թիւն­նե­րու հետ նա­խա­պէս կա­տա­րած իմ հար­ցազ­րոյց­նե­րը: Օգ­տո­ւած եմ ինչ­պէս Ցե­ղաս­պա­նու­թեան օ­րե­րուն, այն­պէս ալ վեր­ջին տաս­նա­մեակ­նե­րուն հրա­տա­րա­կո­ւած ա­րա­բա­կան մա­մու­լէն, զերծ մնա­լով, ի հար­կէ, փա­ղաք­շա­կան խօս­քե­րէն ու գրու­թիւն­նե­րէն, հա­մե­րաշ­խու­թեան դի­տան­կիւ­նէ կա­տա­րո­ւած ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րէն: Կեդ­րո­նա­ցումս սե­ւե­ռած էի միայն Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հան­դէպ կա­տա­րո­ւած դիր­քո­րո­շում­նե­րուն վրայ:

Ինչն էր ա­ռիթ հան­դի­սա­ցաւ գիր­քի հրա­տա­րակ­ման հա­մար:

Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն 100 տա­րի անց կա­րե­ւոր հա­մա­րե­ցի, որ ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի մէջ հնչած դիր­քո­րո­շում­նե­րուն ո­րոշ ար­ժե­ւո­րում տրո­ւի: Իմ նպա­տակս էր նաեւ ու­սում­նա­սի­րել ա­րաբ­նե­րու մօտ ցե­ղաս­պա­նու­թեան հաս­կա­ցո­ղու­թեան հո­լո­վոյ­թը եւ ճա­նաչ­ման հար­ցով ա­նոնց ըն­կա­լու­մը, ինչ­պէս նաեւ ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի մէջ յա­ւե­լեալ լոյս սփռել Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան թե­մա­յին վրայ: Գիրքս նաեւ կոչ է` յա­ւե­լեալ վկա­յու­թիւն­ներ ար­ձա­նագ­րե­լու, ո­րոնք կրնան խթան հան­դի­սա­նալ ա­րա­բա­կան կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րուն յստակ դիր­քո­րո­շո­ւե­լու եւ ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լու ո´չ միայն ճանչ­նա­լու եւ դա­տա­պար­տե­լու, այլ նաեւ ա­րա­բա­կան եր­կիր­նե­րուն մէջ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտո­ղա­կա­նու­թիւ­նը քրէա­կա­նաց­նե­լու ա­ռու­մով: Եւ կը խոր­հիմ, որ գիր­քը իր նպա­տա­կին, ո­րոշ ա­ռու­մով, ծա­ռա­յեց. վեր­ջերս գիր­քը ներ­կա­յա­ցո­ւե­ցաւ Սու­րիոյ խորհր­դա­րա­նին մէջ եւ մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն յա­ռա­ջա­ցուց:

Ձեր գիր­քը ա­րա­բա­կան եւ հայ­կա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը կամր­ջե­լու իւ­րա­տե­սակ փորձ է: Ինչ­պի­սի՟ն են այդ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը այ­սօր, յատ­կա­պէս Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան դի­տան­կիւ­նէն:

Իս­կա­պէս, գիր­քը ա­ռիթ է յա­ւե­լեալ եւ նոր յե­նա­կէտ տա­լու հայ-ա­րա­բա­կան դա­րա­ւոր յա­րա­բե­րու­թիւ­նե­րուն, ո­րոնք վեր­ջին տա­րի­նե­րուն կ’ապ­րին տար­բեր մթնո­լորտ. նկա­տի ու­նե­նա­լով Թուր­քիոյ վա­րած քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նին մէջ եւ ա­րա­բա­կան քա­նի մը եր­կիր­նե­րու դիր­քո­րո­շու­մը, որ ա­ռիթ տո­ւաւ ու­սում­նա­սի­րող­նե­րուն եւ մա­մու­լին բա­ցա­յայ­տե­լու նաեւ նա­խորդ դա­րուն հա­յե­րու դէմ ի­րա­կա­նա­ցո­ւած Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը:

Ձեր կար­ծի­քով, ի՞նչ ար­ժէք ու­նին ա­րա­բա­կան աղ­բիւր­նե­րը` Հայ Դա­տի մի­ջազ­գա­յին հնչե­ղու­թեան ա­ռու­մով:

Կը կար­ծեմ, որ ա­րա­բա­կան աղ­բիւր­նե­րը կը հան­դի­սա­նան կա­րե­ւոր սկզբնաղ­բիւր, հիմք ու­նե­նա­լով եր­կու հան­գա­մանք. նախ պէտք չէ մոռ­նալ, որ ա­րաբ­նե­րը ե­ղած են Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ա­ռա­ջին ա­կա­նա­տես­նե­րը, երկ­րորդ` ա­նոնք իս­լամ են` կը պատ­կա­նին ջար­դա­րա­րի նոյն կրօ­նին, հե­տե­ւա­բար ա­րաբ­նե­րու վկա­յու­թիւն­նե­րը հա­ւաս­տի աղ­բիւր­ներ են: Մեզ բո­լո­րիս հար­կա­ւոր էր, որ շա­տոնց լոյս սփռո­ւէր նման աղ­բիւր­նե­րու վրայ եւ օգ­տո­ւիլ ա­նոնց­մէ` Հայ Դա­տին մի­ջազ­գա­յին հնչե­ղու­թիւն տա­լու հա­մար:

Դուք նաեւ Լի­բա­նա­նի «Ազ­դակ» օ­րա­թեր­թի ա­րա­բե­րէն կայքէ­ջի գլխա­ւոր խմբա­գիրն էք: Որ՞ն է կայքէ­ջի հիմ­նա­կան ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը եւ թի­րա­խա­յին լսա­րա­նը:

Կայքէ­ջի հիմ­նա­կան թի­րա­խը ա­րաբ ըն­թեր­ցողն է եւ ա­րա­բա­կան մա­մու­լը, ո­րոնք ա­ղա­ւա­ղո­ւած լու­րեր կը ստա­նան: Մէկ այլ հան­գա­մանք` ա­րա­բա­կան լրատուա­կան դաշ­տին մէջ հայ­կա­կան թե­մա­նե­րուն ընդ­հան­րա­պէս անդ­րա­դարձ չէ կատա­րո­ւած, յատ­կա­պէս ճա­նա­չո­ղա­կան նիւ­թե­րու ա­ռու­մով եւ հայ­կա­կան տե­սա­կէ­տէն: Այս ա­մէ­նը ա­ռիթ հան­դի­սա­ցաւ, որ «Ազ­դա­կ»ի ա­րա­բե­րէն կայքէ­ջը դառ­նայ հա­ւաս­տի աղ­բիւր:

Կը կար­ծեմ, խօսքս զար­մա­նա­լի թող չի հնչէ, ե­թէ ը­սեմ, որ լսա­րա­նի թի­րա­խը հան­դի­սա­ցաւ նաեւ հա­յե­րու այն շեր­տը, ո­րոնք չեն տի­րա­պե­տեր հա­յե­րէն լե­զո­ւին եւ կը նա­խընտ­րեն լու­րե­րը ստա­նալ ա­րա­բե­րէն լե­զո­ւով:

Դուք Ա­րաբ գրող­նե­րու միու­թեան միակ կին ան­դամն էք: Ի՞նչ կ’ը­սէք այս ա­ռու­մով…

Ան­կեղծ ը­սեմ` չեմ գի­տեր, ա­տի­կա շատ ու­րա­խա­լի բան է, թէ չէ, քա­նի որ կը ցան­կա­յի, որ սու­րիա­հայ կի­նը եւ, ան­շուշտ, տղա­մար­դը ա­ւե­լի ներ­քա­շո­ւած ըլ­լար սու­րիա­կան, ա­րա­բա­կան բո­լոր աս­պա­րէզ­նե­րուն մէջ:

Ա­րաբ գրող­նե­րու միու­թեան ան­դամ ըլ­լա­լը ա­ռիթ է, որ այդ կա­րե­ւոր հաս­տա­տու­թեան մէջ յա­ճախ հնչեն հայ գրա­կա­նու­թեան, հա­յե­րէ­նի մա­սին հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ, նիւ­թեր, ո­րոնց հան­դէպ մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն կայ: Ես ար­դէն Թարգ­մա­նու­թեան յանձ­նա­ժո­ղո­վի քար­տու­ղա­րի պաշ­տօ­նը կը վա­րեմ ու կը փոր­ձեմ ա­մէն ա­ռի­թով ներ­կա­յաց­նել մեր գրա­կա­նու­թիւնն ու մշա­կոյ­թը:

Դուք պար­գե­ւատ­րո­ւած էք ՀՀ նա­խա­գա­հի «­Մով­սէս Խո­րե­նա­ցի» մե­տա­լով: Ին՞չ կա­րե­ւո­րու­թիւն ու­նին նման պար­գեւ­նե­րը Ս­փիւռ­քի մէջ ապ­րող ու ստեղ­ծա­գոր­ծող մար­դոց հա­մար:

Իս­կա­պէս շատ զգա­ցո­ւած էի, եւ գնա­հա­տե­լի է, որ պե­տա­կան մա­կար­դա­կով եւ նա­մա­նա­ւանդ ՀՀ նա­խա­գա­հի կող­մէ կայ նման հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թիւն Ս­փիւռ­քի մէջ գոր­ծող ան­հատ­նե­րուն հան­դէպ, ո­րոնք կը փոր­ձեն ներդ­րում ու­նե­նալ երկ­կողմ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն եւ հայ­կա­կան թե­մա­նե­րը հրամց­նել, կամ ա­ւե­լի ճիշդ` հա­յը ներ­կա­յաց­նել այլ եր­կիր­նե­րու մէջ:

Դուք նաեւ հա­յե­րէն-ա­րա­բե­րէն թարգ­մա­նու­թիւն­ներ կը կա­տա­րէք: Ին՞չ է ձե­զի հա­մար այս աշ­խա­տան­քը:

Ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին հասկ­ցայ, որ յար­մար կա­մուրջ կրնամ հան­դի­սա­նալ` փո­խան­ցե­լու հայ մշա­կոյ­թը, պատ­մու­թիւնն ու գրա­կա­նու­թիւ­նը ա­րաբ ըն­թեր­ցո­ղին: Լաւ տի­րա­պե­տե­լով եր­կու լե­զու­նե­րուն եւ թարգ­մա­նի­չի մաս­նա­գի­տու­թիւ­նը` կը փոր­ձեմ ա­րա­բա­կան գրա­դա­րա­նը հնա­րա­ւո­րինս հարս­տաց­նել հայ­կա­կան թե­մա­նե­րով: Առ այ­սօր տա­սը գիրք թարգ­մա­նած եմ, ո­րոնք կ’առն­չո­ւին հայ գրա­կա­նու­թեան, Ցե­ղաս­պա­նու­թեան, եւ Ղա­րա­բա­ղի թե­մա­նե­րուն:

Տի­կի´ն Ա­րի­սեան, Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100-րդ տա­րե­լի­ցի շե­մին ո՞րն է ձեր ա­մե­նա­մեծ ցան­կու­թիւ­նը եւ ձեր կար­ծի­քով, իւ­րա­քան­չիւր հա­յու ա­մե­նա­մեծ պար­տա­կա­նու­թիւ­նը:

Ըն­դու­նո­ւած կար­գա­խօ­սը ար­դէն իսկ կը յու­շէ մե­զի, որ պէտք է յի­շել եւ պա­հան­ջել: Հե­տե­ւա­բար, կը կար­ծեմ, որ յի­շե­լէ բա­ցի, մեր պար­տա­կա­նու­թիւնն է` յի­շեց­նե­լու եւ պա­հան­ջե­լու ձե­ւե­րուն տի­րա­պե­տե­լը:

Իսկ իմ ցան­կու­թիւնս է, որ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100-րդ տա­րե­լի­ցը ան­ցո­ղա­կան, ցու­ցադ­րա­կան ձեռ­նարկ­նե­րու չվե­րա­ծո­ւի, այլ նաեւ մնա­յուն աշ­խա­տանք կա­տա­րո­ւի, ճա­նաչ­ման խնդի­րը ա­ւե­լի լայն տա­րա­ծում գտնէ եւ ի­րա­ւա­կան դաշ­տի մէջ աշ­խա­տան­քը ար­դիւ­նա­ւո­րո­ւի:

Հար­ցազ­րոյ­ցը`
Լու­սի­նէ Աբ­րա­հա­մեա­նի