«­Թուր­քիան կը շա­հա­գոր­ծի, յե­տոյ թաշ­կի­նա­կի նման կը շպրտի հա­յե­րին»

­

­Պոլ­սոյ «Ա­կօս» թեր­թի հա­յե­րէն բաժ­նի խմբա­գիր ­Բագ­րատ Էս­տու­կեան, Ա­լին Օ­զի­նեա­նի հետ զրոյ­ցում, խօ­ սել է ­Պոլ­սոյ ­Հա­յոց ­Պատ­րիար­քի ընտ­րու­թեան հա­մար ­Թուր­քիա­յի հայ հա­մայն­քի մղած պայ­քա­րին մա­սին:

­Կար­ծէք թէ վեր­ջերս պատ­րիար­քի ընտ­րու­թիւն­նե­րի հար­ցում հայ հա­մայն­քում տե­ղի են ու­նե­նում նոր ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ: ­Կը պատ­մէ՞ք մեզ այդ մա­սին:

Ա­յո, ճիշդ էք: ­Նոր ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ կան, ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ, ո­րոնք մերթ ընդ մերթ ակ­տի­ւա­նում (աշ­խու­ժա­նում) են, յե­տոյ՝ աչ­քա­թող ար­ւում: Այս պա­հին այդ գոր­ծըն­թա­ցը բար­ձի­թո­ղի վի­ճա­կում է: Ա­ռաջ­նորդ ա­սե­լով մենք ­Պատ­րիարք ենք հաս­կա­նում, ո­րով­հե­տեւ ­Թուր­քիա­յի օ­րէնք­նե­րի հա­մա­ձայն՝ մենք կրօ­նա­կան հա­մայնք ենք:

­Դա այդ­պէս էր Օս­մա­նա­կան ­Կայս­րու­թեան օ­րե­րից: ­Հե­տե­ւա­բար՝ ­Պատ­րիար­քը ներ­կա­յա­նում է որ­պէս ազ­գա­յին փոք­րա­մաս­նու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ: 1863 թո­ւա­կա­նից սկսած ժո­ղո­վուր­դը ­Պատ­րիարք է ա­նո­ւա­նում նրան, ով ընտր­ւում է ժո­ղովր­դի ձայ­նե­րով: Իսկ վեր­ջին ութ տա­րին ժո­ղո­վուր­դը զրկո­ւել է այդ ի­րա­ւուն­քից: Խն­դի­րը հե­տե­ւեալն է.- ­Ժո­ղովր­դի կող­մից ընտ­րո­ւած այդ ան­ձը կայ՝ ­Մես­րոպ Բ. ­Պատ­րիարքն է: ­Սա­կայն նա ի վի­ճա­կի չէ իր պաշ­տօ­նը զբա­ղեց­նե­լու, քա­նի որ ան­բու­ժե­լի հի­ւան­դու­թեամբ է տա­ռա­պում: Բ­ժիշկ­ներն ար­դէն յայ­տա­րա­րել էին, որ այս հի­ւան­դու­թիւնն ան­բու­ժե­լի է: Այս ա­մէ­նից յե­տոյ մենք ստի­պո­ւած էինք գո­հա­նալ նրա փո­խա­րէն նշա­նա­կո­ւած փո­խա­նոր­դով: ­Նոյ­նիսկ հա­մար­ձա­կու­թիւն ու­նեմ ա­սե­լու, որ այս փո­խա­նոր­դը նշա­նա­կո­ւել է հէնց թուր­քա­կան պե­տու­թեան կող­մից: Երբ նոր ­Պատ­րիար­քի ընտ­րու­թեան հար­ցով դի­մում ներ­կա­յա­ցո­ւեց՝ պե­տու­թիւ­նը մեր­ժեց այն՝ պատ­ճա­ռա­բա­նե­լով, որ ­Պատ­րիար­քը դեռ ողջ է, եւ նրանք չեն կա­րող եր­կու հո­գու ­Պատ­րիարք ճա­նա­չել: ­Պե­տու­թիւնն ա­սաց՝ քա­նի ­Պատ­րիար­քը ողջ է, պէտք է նրա փո­խա­նոր­դը վա­րի հա­մայն­քի գոր­ծե­րը: ­Սա էր պե­տու­թեան թե­լադ­րան­քը:

Այս ո­րո­շու­մը տա­լուց ա­ռաջ պե­տու­թիւ­նը տե­ղեակ չէ՞ր բժիշկ­նե­րի ներ­կա­յաց­րած տե­ղե­կան­քից, որ ­Մես­րոպ ­Պատ­րիարքն ի վի­ճա­կի չէ պաշ­տօ­նա­վա­րե­լու:

­Պե­տու­թիւնն ա­ռա­ջին օ­րից էլ տե­ղեակ էր, հա­ւա­նա­բար իմ տե­ղեակ լի­նե­լուց ա­ռաջ էլ տե­ղեակ էր: ­Սա­կայն պե­տու­թեան խնդի­րը ի­մա­նա­լու կամ չի­մա­նա­լու խնդիր չէ, այլ իր հա­շիւ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան շար­ժե­լու խնդիր: Այդ պատ­ճա­ռով պե­տու­թիւ­նը կա­րող է ձե­ւաց­նել, որ չգի­տի: Այդ ժա­մա­նակ թե­լադ­րե­ցին, որ ­Պատ­րիար­քա­րա­նի Կ­րօ­նա­կան ­Ժո­ղո­վը պէտք է մէ­կին ընտ­րի որ­պէս փո­խա­նորդ: Ար­դէն յստակ էր, թէ կրօ­նա­կան ժո­ղո­վը ո՛ւմ կա­րող է ընտ­րել: ­Հե­տե­ւա­բար՝ կա­րող եմ ա­սել, որ սա նշա­նա­կում էր պե­տու­թեան կող­մից: ­Պե­տու­թիւ­նը նրանց ցոյց տո­ւեց, թէ ինչ­պէ՛ս ա­նել այդ ա­մէ­նը: Իսկ մեր Կ­րօ­նա­կան ­Ժո­ղո­վի ան­դամ­նե­րը, մի քա­նի քա­հա­նայ ու մի քա­նի Ե­պիս­կո­պոս, ո­րո­շե­ցին Ա­րամ Ե­պիս­կո­պոս Ա­թէ­շեա­նին ­Պատ­րիար­քա­կան ­Փո­խա­նորդ նշա­նա­կել: Ա­րամ Սր­բա­զանն էլ այդ պաշ­տօնն ստանձ­նեց ու ի­րենց թո­ւաց, թէ ա­մէն ինչ կար­գին է: ­Սա­կայն ան­հանգս­տու­թիւ­նը շա­րու­նա­կո­ւեց ու ի վեր­ջոյ ար­ծար­ծո­ւեց գրե­թէ ամ­բողջ ստամ­բու­լա­հա­յու­թիւ­նը ներ­կա­յաց­նող VADIPում (­Հայ­կա­կան ­Հիմ­նադ­րամ­նե­րի ­Միաս­նու­թեան ­Հար­թակ): ­Վեր­ջի­նը մեր բո­լոր թա­ղա­յին խոր­հուրդ­նե­րի եւ խնա­մա­կալ կա­ռոյց­նե­րի միու­թիւնն է: Այս հար­թա­կը մի քա­նի ա­միս ա­ռաջ ո­րո­շեց, որ անհ­րա­ժեշտ է նոր պատ­րիար­քի ընտ­րու­թիւն կա­տա­րել: Այս­պի­սով նրանք միաս­նա­կան կամք դրսե­ւո­րե­ցին ու այդ մա­սին ո­րո­շու­մը պաշ­տօ­նա­կան պա­տո­ւի­րա­կու­թեամբ փո­խան­ցե­ցին ­Պատ­րիար­քա­րա­նին:

Ի՞նչ զար­գա­ցում­ներ գրան­ցե­ցիք այդ քայ­լից յե­տոյ:

VADIPի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը պա­հան­ջե­ցին, որ շու­տով նոր ­Պատ­րիար­քի ընտ­րու­թիւն­ներ կա­տա­րո­ւեն: ­Պատ­րիար­քա­կան ­Փո­խա­նորդն էլ յայտ­նեց, թէ հա­մա­կար­ծիք է, ու ար­դէն այդ ուղ­ղու­թեամբ աշ­խա­տանք­ներ են տար­ւում: Այդ օ­րից սկսած ոչ մի բա­ցատ­րու­թիւն կամ պաշ­տօ­նա­կան յայ­տա­րա­րու­թիւն չի ա­րո­ւել: ­Չի ա­սո­ւել, թէ ով­քե՞ր են լի­նե­լու թեկ­նա­ծու­նե­րը: Երբ ե­րեք տա­րի ա­ռաջ նման փորձ էր ա­րո­ւել՝ ե­րեք թեկ­նա­ծու էր յայտ­նո­ւել: Ի­րա­կա­նում ­Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղե­ցում այդ պաշ­տօ­նը զբա­ղեց­նե­լու պայ­ման­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խա­նող Ե­պիս­կո­պոս­նե­րի թիւն այդ­քան էլ մեծ չէ: Ամ­բողջ աշ­խար­հում հա­զիւ 6-7 ա­նուն կա­րող ենք թո­ւար­կել: ­Նա­խա­պէս նրան­ցից մի քա­նի­սը հրա­ժա­րո­ւել էին թեկ­նա­ծու լի­նե­լուց, եւ միայն ե­րեքն էին ըն­դու­նել: ­Սա­կայն այդ­պէս էլ ընտ­րու­թիւն­նե­րը չկա­յա­ցան: Ե­թէ այդ ընտ­րու­թիւն­նե­րը դար­ձեալ օ­րա­կարգ մտնեն՝ այդ ե­րե­քը կը պա­հե՞ն ի­րենց թեկ­նա­ծու­թիւ­նը: ­Նա­խա­պէս թեկ­նա­ծու­թիւ­նից հրա­ժա­րո­ւող­նե­րից հի­մա կրկին ա­ռա­ջադ­րո­ւող­ներ կը լի­նե՞ն: ­Պա­տաս­խան չու­նենք:

Ե­թէ ընտ­րու­թիւն­նե­րը տե­ղի ու­նե­նան՝ ընտ­րո­ւած ­Պատ­րիար­քը պէ՞տք է վա­ւե­րա­ցո­ւի թուր­քա­կան պե­տու­թեան կող­մից: ­Կա՞յ նման պայ­ման:

­Կայ, բայց չկայ: Այ­սինքն՝ օ­րի­նա­ւոր վա­ւե­րաց­ման խնդիր չկայ, սա­կայն գործ­նա­կա­նում նա­խա­րար­նե­րի խոր­հուր­դը նրան թոյլ է տա­լիս շուր­ջա­ռով փո­ղոց դուրս գալ, քա­նի որ ­Թուր­քիա­յի օ­րէնք­նե­րով բո­լոր տե­սա­կի կրօ­նա­կան տա­րազ­ներն ար­գե­լո­ւած են հա­սա­րա­կա­կան տա­րածք­նե­րում: ­Դա ար­տօ­նո­ւած չէ թէ՛ քրիս­տո­նեայ, թէ՛ հրեայ, թէ՛ իս­լամ կղե­րա­կան­նե­րին: ­Բա­ցա­ռու­թիւն է ար­ւում միայն ­Պատ­րիարք­նե­րի հա­մար եւ միայն նա­խա­րար­նե­րի խորհր­դի ո­րոշ­մամբ: ­Սա ար­դէն նշա­նա­կում է վա­ւե­րա­ցում:

Այ­լա­պէս, վա­ւե­րաց­ման հա­մար ու­րիշ օ­րի­նա­կան ձեւ գո­յու­թիւն չու­նի: ­Հայ ժո­ղո­վուր­դը կա­տա­րում է իր ընտ­րու­թիւնն ու վերջ: Իսկ ե­թէ նա­խա­րար­նե­րի խոր­հուր­դը նրան չտայ շուր­ջա­ռով փո­ղոց դուրս գա­լու թոյլ­տո­ւու­թիւն՝ նշա­նա­կում է, որ պե­տու­թիւ­նը հա­մա­կար­ծիք չէ հայ­կա­կան հա­մայն­քի հետ, սա­կայն նման դէպք ոչ մի ան­գամ չի ե­ղել հան­րա­պե­տու­թեան պատ­մու­թեան մէջ:

Իսկ ե­թէ ­Պատ­րիար­քա­րա­նը պա­տաս­խան չտայ VADIPի բարձ­րաց­րած պա­հանջ­նե­րին՝ ի՞նչ այլ մի­ջոց­նե­րի կա­րող էք դի­մել:

­Պէտք է խոս­տո­վա­նել, որ շատ մի­ջոց­ներ չու­նենք, սա­կայն ու­նենք ակն­կա­լիք­ներ: ­Մենք ակն­կա­լիք­ներ ու­նենք Ա­մե­նայն ­Հա­յոց ­Կա­թո­ղի­կո­սից: ...­Պոլ­սա­հա­յու­թիւ­նը միշտ յար­գել է ­Մայր Ա­թոռ ­Սուրբ Էջ­միած­նի գե­րիշ­խա­նու­թիւ­նը, այ­սօր էլ յար­գում է: ­Հե­տե­ւա­բար՝ մենք ակն­կա­լում ենք, որ Ա­մե­նայն ­Հա­յոց ­Կա­թո­ղի­կո­սը նոյն­պէս իր դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը կ­՛ու­նե­նայ այս խնդի­րը ի նպաստ ժո­ղովր­դի լու­ծե­լու գոր­ծում: ­Ներ­կայ ի­րա­վի­ճա­կից, ի հար­կէ, օգ­տո­ւող­ներ կան: ­Գու­ցէ մա­մու­լի մի մասն էլ այս վի­ճա­կից դժգոհ չէ, այդ պատ­ճա­ռով էլ այս հար­ցում յա­ճախ իմ աշ­խա­տակ­ցած թեր­թը մե­նակ է մնում, եւ նոյ­նիսկ ժո­ղովր­դի մի մա­սի կող­մից դիտ­ւում որ­պէս խո­չըն­դոտ ստեղ­ծող: ­Սա­կայն խո­չըն­դոտ ստեղ­ծող­նե­րը մենք չենք, այլ խնդիր­ներն ան­տե­սող­նե­րը: ­Բա­ցի մա­մու­լից՝ կան նաեւ զա­նա­զան հաս­տա­տու­թիւն­ներ, ո­րոնք գոհ են այս ըն­թաց­քից:

Այ­սինքն՝ նրանց հա­մար ու­րա­խա­լի՞ է այն փաս­տը, որ այս պա­հին ­Պատ­րիար­քա­րա­նի ա­ռաջ­նոր­դը լաւ կա­պեր ու­նի թուր­քա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի հետ:

Ինձ հա­մար սա շատ վի­ճե­լի է: Ես բնաւ վստահ չեմ, որ նա լաւ կա­պեր ու­նի թուր­քա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի հետ: ­Սա խաբ­կանք է: ­Թուր­քիա­յի պե­տա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը եր­բեք լաւ կա­պեր չեն ու­նե­ցել մեզ հետ: ­Սա­կայն ու­զում եմ յի­շել վեր­ջերս թուր­քա­կան «­Զա­ման» թեր­թում ձեր գրած յօ­դո­ւա­ծը, որ­տեղ պատ­մում էք, թէ որն է «նա­խընտ­րե­լի հայ քա­ղա­քա­ցին», որ դա միայն շա­հա­գոր­ծո­ւե­լու ու­նակ տի­պարն է, ում պե­տու­թիւ­նը կը շա­հա­գոր­ծի եւ յե­տոյ թաշ­կի­նա­կի նման կը շպրտի: ­Հե­տե­ւա­բար՝ ես չեմ կա­րող ա­սել, որ այս ­Պատ­րիար­քա­կան ­Փո­խա­նոր­դը լաւ կա­պեր ու­նի պե­տու­թեան հետ: ­Նա բա­ւա­կան հա­ւա­տա­րիմ է իշ­խող կու­սակ­ցու­թեա­նը, իշ­խող վար­չա­կազ­մին, դրա ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին, նա­խա­գա­հին, բայց դժո­ւար է ա­սել, թէ այդ հա­մակ­րան­քը փո­խա­դարձ է: ­Մի­գու­ցէ նրանց հա­մար նա այ­սօր ըն­դա­մէ­նը նա­խընտ­րե­լի մի կեր­պար է: Այդ­քա­նը: ­Չենք կա­րող ա­սել, որ նրա շնոր­հիւ այ­սօր հա­մայն­քը լաւ կա­պեր ու­նի պե­տու­թեան հետ:

Վա­րեց՝ ԱԼԻՆ ՕԶԻՆԵԱՆ «­Սի­վիլ­նեթ»