­Հայ­կա­կան ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­տու­ցում­նե­րու ու­սում­նա­սիր­ման խում­բին զե­կոյ­ցը - ­ ­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ եւ նիւ­թա­կան հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ կազ­մո­ւած էր մաս­նա­գէտ­նե­րէ բաղ­կա­ցած

յանձ­նա­խումբ մը, ու­սում­նա­սի­րե­լու հա­մար ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­տու­ցում­նե­րու հար­ցը եւ ո­րոշ եզ­րա­կա­ցու­թեան մը յան­գե­լու։ Յանձ­նա­խում­բը եր­կար ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րէ ետք ար­դէն իսկ պատ­րաս­տած է իր վերջ­նա­կան զե­կոյ­ցը։ Այս մա­սին հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցաւ Հ.Յ.Դ. ­Բիւ­րո­յի ան­դամ, ­Հայ ­Դա­տի եւ ­Քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րու գրա­սե­նեա­կի տնօ­րէն ­Կի­րօ ­Մա­նո­յեա­նի հետ։

 ԳՐԻԳՈՐ ԴԱՒԻԹԵԱՆ
«Ֆ­րանս Ար­մէ­նի»

 Հա­մա­ռօտ կեր­պով կը ներ­կա­յաց­նէ՞ք յանձ­նա­խում­բի կազ­մու­թեան պա­րա­գան։

­Մեր նպա­տակն էր հա­տուց­ման հար­ցին շուրջ հա­մա­հայ­կա­կան հա­մա­խո­հու­թիւն ձե­ւա­ւո­րել։ ­Մենք 100ա­մեա­կի պե­տա­կան յանձ­նա­ժո­ղո­վին մէջ ալ այդ ուղ­ղու­թեամբ խորհր­դակ­ցե­ցանք, աշ­խա­տանք տա­րինք։ ­Մենք մէջ­տեղ կը դնենք հի­մա այս թղթած­րա­րը, որ ան­պայ­ման մեր տե­սա­կէ­տը չէ որ կը ներ­կա­յաց­նէ, կարգ մը կէ­տե­րու մէջ կրնայ չհա­մընկ­նիլ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան տե­սա­կէտ­նե­րուն հետ, բայց մեր նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ 2007 թո­ւա­կա­նին ձե­ւա­ւո­րո­ւած մաս­նա­գէտ­նե­րու խում­բի զե­կոյցն է եւ մեր նպա­տակն է օգ­նել, որ­պէս­զի հա­մա­հայ­կա­կան քննար­կում կա­տա­րո­ւի եւ ի վեր­ջոյ հա­մա­հայ­կա­կան հա­մա­խո­հու­թիւն ձե­ւա­ւո­րո­ւի այս հար­ցին շուրջ, ինչ­պէս որ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման հար­ցին շուրջ կայ ար­դէն հա­մա­հայ­կա­կան հա­մա­խո­հու­թիւն։

Ու­րեմն, այս թղթած­րա­րին նպա­տա­կը հիմ­նա­կա­նին մէջ ա՛յդ է, այ­սինքն՝ թէ՛ նե­րազ­գա­յին ճա­կա­տի վրայ տալ ա­տաղձ, որ­պէս­զի այդ ա­տաղ­ձին շուրջ քննար­կում­ներ տե­ղի ու­նե­նան, թէ՛ - ին­չու չէ - նաեւ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան մօտ ներ­կա­յաց­նել, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, որ գո­նէ ի՞նչ շրջա­նակ­նե­րու մէջ է հա­յու­թեան հա­տուց­ման ակն­կա­լի­քը։

­Հա­տուց­ման հա­մար ո՞վ պի­տի ըլ­լայ դա­տա­ւոր։

Այս թղթած­րա­րը հե­տաքրք­րա­կան է ա­նով, որ միայն ի­րա­ւա­կան չէ, ո­րով­հե­տեւ հի­մա շատ կը խօ­սո­ւի ի­րա­ւա­կա­նի մա­սին, եր­բեմն այն հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ, որ ան­պայ­ման պէտք է դա­տա­րան եր­թալ։ ­Մեր տե­սա­կէ­տը այն է, որ պէտք է ու­սում­նա­սի­րո­ւի եւ ըստ այնմ ո­րո­շո­ւի, ե­թէ պէտք է դա­տա­րան եր­թալ, եւ կամ՝ ո՞ր դա­տա­րա­նը եր­թալ։

­Բայց նաեւ կրնանք եզ­րա­կաց­նել, որ ո­րոշ հար­ցեր կա­րե­լի չէ դա­տա­րան տա­նիլ, ու­րեմն պէտք է ու­րիշ ձե­ւե­րով հե­տապն­դենք։ Ա­նոր հա­մար ալ այս թղթած­րա­րը նաեւ կը խօ­սի ոչ միայն հո­ղա­յին հա­տուց­ման, ոչ միայն սե­փա­կան կամ ան­հա­տա­կան կա­լո­ւած­նե­րու կամ վնա­սուց հա­տուց­ման մա­սին, այլ նաեւ օ­րի­նա­կի հա­մար՝ ­Թուր­քիոյ կող­մէ հայ ժո­ղո­վուր­դէն նե­րո­ղու­թիւն հայ­ցե­լը, այդ նե­րո­ղու­թեան հայ­ցը ճիշդ ի՞նչ կը նշա­նա­կէ եւ ինչ­պէ՞ս պէտք է դրսե­ւո­րո­ւի, կամ՝ այն ակն­կա­լիք­նե­րը, թէ ­Թուր­քիան ին­չե՞ր պէտք է ը­նէ, ան­կախ այդ ֆի­նան­սա­կան կամ հո­ղա­յին հա­տու­ցու­մէն, կամ՝ ­Թուր­քիոյ մէջ պէտք է ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ­Հար­ցը դա­սա­ւան­դո­ւի ե­ւայլն, այ­սինքն՝ թղթած­րա­րը բա­ւա­կան ծա­ւա­լուն եւ ընդգր­կուն է, ի­րենք՝ հե­ղի­նակ­նե­րը կ­՚ը­սեն, թէ բա­ւա­կան ամ­բող­ջա­կան է եւ կը մնայ որ մնա­ցեալ հար­ցե­րը –­ ո­րոնք ինչ-որ տեղ քա­ղա­քա­կան ո­րո­շու­մի խնդիր են -, այդ քա­ղա­քա­կան դիր­քո­րո­շում­նե­րը ար­տա­յայ­տո­ւին եւ ի վեր­ջոյ ձե­ւա­ւո­րո­ւի հա­տուց­ման հար­ցի մա­սին մէկ թղթած­րար, որ կը վա­յե­լէ հա­մա­հայ­կա­կան հա­մա­խո­հու­թիւն։ Այս չի նշա­նա­կեր, որ բո­լորս նոյն բա­նը պի­տի ը­նենք, բո­լորս նոյն ձե­ւով պի­տի ը­նենք, բայց կը նշա­նա­կէ, որ բո­լորս սկզբուն­քով հա­մա­ձայն ենք, ան­կախ ան­կէ, թէ ո՞վ ի՛նչ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն կը վերց­նէ այդ հե­տապն­դու­մը կա­տա­րե­լու հա­մար։

­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան մէջ ալ յանձ­նա­խումբ մը ստեղ­ծո­ւած էր, կապ կա՞յ եր­կու­քին մի­ջեւ։

­Գի­տեմ, որ ­Վե­հա­փա­ռը ինք հար­ցը քննար­կած է տար­բեր մաս­նա­գէտ­նե­րու հետ։ ­Հարց կը բարձ­րա­ցո­ւի, թէ պէ՞տք է որ ե­կե­ղե­ցա­պատ­կան կա­լո­ւած­նե­րը պա­հան­ջո­ւին։ ­Թէ՝ ո՞վ կը պա­հան­ջէ, ինչ­պէ՞ս կը պա­հան­ջէ - պարզ է, որ այդ կա­լո­ւած­նե­րու տէ­րերն են, որ պի­տի պա­հան­ջեն։ Ուղ­ղա­կի կա­պի կամ խորհր­դակ­ցու­թեան մա­սին ես գո­նէ տե­ղեակ չեմ, բայց որ այս խում­բի պա­տաս­խա­նա­տուն նաեւ մաս­նակ­ցած էր ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան կող­մէ 2012ի ­Փետ­րո­ւա­րին կազ­մա­կեր­պո­ւած գի­տա­ժո­ղո­վին՝ «­Ճա­նա­չու­մէն հա­տու­ցում», Ան­թի­լիա­սի մէջ, այդ­քան կապ կայ, բայց ուղ­ղա­կի կապ ­Վե­հա­փա­ռի այս վեր­ջին յայ­տա­րա­րու­թեան հետ, ես գո­նէ տե­ղեակ չեմ, որ կայ։

­Թուր­քիոյ կող­մէ քու­լիս­նե­րու ե­տին, միջ­նորդ­նե­րու կամ ուղ­ղա­կի կա­պով խօ­սակ­ցու­թիւն­ներ կա՞ն, այ­սինքն՝ ի­րենք քու­լիս­նե­րու ե­տին կ­՚ը­սե՞ն եր­բեք, թէ ի՞նչ է ձեր ու­զա­ծը, ե­կէք՝ խօ­սինք։

Ես տե­ղեակ չեմ, որ ­Թուր­քիոյ կող­մէ այդ­պի­սի աշ­խա­տանք կայ։ ­Թուր­քիոյ կող­մէ կայ աշ­խա­տանք ընդ­հա­կա­ռակն՝ մեզ պա­ռակ­տե­լու, այ­սինքն ը­սե­լու՝ որ կան լաւ հա­յեր, ա­նոնց հետ կը փոր­ձենք խօ­սիլ, եւ կը փոր­ձեն ա­նոնց ու­զա­ծը ներ­կա­յաց­նել որ­պէս հա­յու­թեան ակն­կա­լիք։ ­Բայց նոյ­նիսկ ա­նոնց հետ խօ­սած ժա­մա­նակ ուղ­ղա­կիօ­րէն «ի՞նչ կ­՚ու­զէք»ով չեն խօ­սիր, ի­րենք ի­րենց պատ­կե­րա­ցու­մը ու­նին եւ կը փոր­ձեն ի­րենց պատ­կե­րա­ցու­մը յա­ռաջ տա­նիլ, եւ այդ­պի­սի խօ­սակ­ցու­թիւն Ե­րե­ւա­նի հետ, եւ կամ քիչ թէ շատ հա­յու­թիւ­նը ներ­կա­յաց­նող տար­բեր կա­ռոյց­նե­րու հետ, գո­նէ ես տե­ղեակ չեմ, որ կայ։ Ի­րենք կը փոր­ձեն հնա­րա­ւո­րինս խում­բեր գտնել կամ նոյ­նիսկ ան­հատ­ներ գտնել այն ի­մաս­տով որ՝ մէ­կը շատ կ­՚ու­րա­խա­նայ, ե­թէ յան­կարծ թուրք դի­ւա­նա­գէտ մը հե­տը խօ­սի եւ ու­րեմն ա­նոր հետ կը խօ­սին եւ ար­դէն ա­նու­նը կը դնեն, թէ ինչ-որ խօ­սակ­ցու­թիւն կայ։ ­Բայց լուրջ, իս­կա­կան երկ­խօ­սու­թիւն չկայ։

Ի­րենց ու­զա­ծը այ­սօր ոչ թէ ինչ-որ ձե­ւով հասկ­նալն է, որ հա­յե­րը ի՞նչ կ­՚ու­զեն եւ ըստ այնմ փոր­ձեն բա­ւա­րա­րել կամ չբա­ւա­րա­րել, այլ միայն ցոյց տալ, թէ ինչ-որ գոր­ծըն­թաց մը կայ հա­յե­րու կամ ­Հա­յաս­տա­նի հետ։ Եւ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ նման գոր­ծըն­թաց չկայ։

Այս զե­կոյ­ցը իր ամ­բող­ջու­թեան մէջ հրա­պա­րա­կե­լի՞ է։

Ա­յո՛, անգ­լե­րէ­նը ար­դէն պատ­րաստ է, հա­յե­րէ­նի ալ կը թարգ­մա­նո­ւի եւ եր­կու­քը միա­սին կը հրա­պա­րա­կո­ւին կայ­քի վրայ։ ­Բայց ար­դէն տպագ­րո­ւած են հա­մա­ռօ­տագ­րու­թիւնն ու նե­րա­ծա­կա­նը։ Ընդ­հա­նուր բո­լոր կէ­տե­րուն ամ­փո­փու­մը կայ մէ­ջը։ ­Բայց ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը ա­ռան­ձին են։

Այս յանձ­նա­խում­բի պա­րա­գա­յին տար­բեր քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու հետ գոր­ծակ­ցու­թիւն կա՞ր, հա­մա­խո­հու­թիւն գո­յա­ցա՞ծ էր։

Ո՛չ։ Ա­տի­կա ի­րենց զե­կոյ­ցէն վերջն է։ Ի­րենք ան­կախ մաս­նա­գէտ­ներ են, ո­րոնք ա­ռար­կա­յա­կան քննար­կում­ներ կա­տա­րած են եւ եզ­րա­կա­ցու­թիւն­նե­րու յան­գած։ Ամ­բողջ աշ­խա­տան­քի հրա­պա­րա­կու­մէն ետք քննար­կում կը կա­տա­րո­ւի։ Ի­րենք նման պար­տա­կա­նու­թիւն ո՛չ ստանց­նած են, ո՛չ ալ մէ­կը ի­րենց տո­ւած է, որ ի­րենք ձե­ւա­ւո­րեն այդ հա­մա­հայ­կա­կան հա­մա­խո­հու­թիւ­նը։ Այդ հա­մա­խո­հու­թիւ­նը պէտք է, որ գոր­ծող կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը ձե­ւա­ւո­րեն։ Ի­րենք ա­ւե­լի հար­ցը բարձ­րաց­նողն են, իսկ հա­մա­կար­գու­մը կամ քննար­կու­մը պէտք է, որ ար­դէն գո­յու­թիւն ու­նե­ցող կա­ռոյց­նե­րը ու­նե­նան։ ­Մեր մօ­տե­ցու­մը այն է, որ պե­տա­կան յանձ­նա­ժո­ղո­վին մէջ ներ­կա­յա­ցո­ւած բո­լոր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը բա­ւա­կան ներ­կա­յա­ցուց­չա­կան են եւ, ե­թէ այն­տեղ կա­րե­նան ընդ­հա­նուր հա­մա­խո­հու­թիւն ձե­ւա­ւո­րել, բա­ւա­կան ար­դիւ­նա­ւէտ կ­՚ըլ­լայ։

Օ­րի­նա­կի հա­մար՝ ե­թէ ­Սեւ­րի դաշ­նա­գի­րը կամ ան­կէ կարգ մը բա­ժին­ներ նե­րառ­նո­ւած են մեր պա­հանջք­նե­րուն մէջ, կրնա՞յ ըլ­լալ որ պե­տա­կան շրջա­նակ­ներ կամ այլ կու­սակ­ցու­թիւն­ներ, քա­ղա­քա­կան հո­սանք­ներ կամ գի­տա­կան մար­մին­ներ, հա­մա­ձայն չգտնո­ւին։

­Տե­սա­կա­նօ­րէն՝ կրնան։ ­Բայց խում­բի եզ­րա­կա­ցու­թիւ­նը ան­պայ­ման ­Դաշ­նակ­ցու­թեան կար­ծի­քը չէ։ ­Սեւ­րի մա­սին ե­թէ խօ­սէինք, մենք պի­տի փոր­ձէինք հա­մո­զել, որ ա­տի­կա ե՛ւ քա­ղա­քա­կա­նօ­րէն ճիշդ է, ե՛ւ թէ ա­տի­կա ի՞նչ կը նշա­նա­կէ. գործ­նա­կա­նօ­րէն ինչ­պէ՞ս կը դրսե­ւո­րո­ւի, այդ ար­դէն ու­րիշ հարց է։ ­Հա­մա­հայ­կա­կան հա­մա­խո­հու­թիւ­նը պա­հան­ջա­տի­րու­թեան մա­սին կը նշա­նա­կէ, որ մենք պէտք է ի­րար հասկ­նանք եւ հա­մա­ձայ­նինք, թէ ո՞վ ի՛նչ պի­տի ը­նէ։

Ե­թէ հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը ­Վուտ­րօ Ո­ւիլ­սը­նի ի­րա­ւա­րար վճի­ռի այժ­մէա­կա­նու­թեան մա­սին կը խօ­սի, դժո­ւար որ հոն տես­նենք, թէ պե­տու­թիւ­նը հա­մա­ձայն չըլ­լայ այդ հար­ցին, գո­նէ այ­սօր։ ­Բայց այդ չի նշա­նա­կեր, որ այ­սօր ան­պայ­ման պե­տու­թիւ­նը պէտք է հող պա­հան­ջէ։ Ա­տի­կա կը նշա­նա­կէ, որ այ­սօր պե­տու­թիւ­նը պէտք չէ հրա­ժա­րի այդ ի­րա­ւուն­քէն։